Hoofdtekst
[Op de achtergrond is regelmatig een tikkende klok te horen en het geluid van voorbijrijdend verkeer.]
Eh… lang geleden toen Montfort rondom door moerassen en waterplassen omringd was, dat was toen ’t Vloot eh… nog niet uitgediept was, dus de tegenwoordige Vlootbeek, toen was Montfort… zat Montfort zodanig door poelen en moerassen omsloten dat ’t dorp een natuurlijke vesting was en ’t kasteel een onneembaar fort.
Van die moerassen en plassen eh… daar waren twee oorden die door de bevolking na de invallen van ’t duister geschuwd werden. Eh… als men ook overdag de vissers en de jagers langs die kronkelpaden door die verraderlijke wildernis kon zien, dan… en ook de boeren die eh… daar nog wel brandhout en voedsel voor hun vee en strooisel bij mekaar wisten te halen, eh… dan zal men toch nooit ’s nachts iemand gezien hebben, zelfs de drieste jonge kerel nog niet, die zich op die plaatsen zou durven te wagen. Daar hoorde maar alleen de krassen van de uilen die uit de toren van ’t kasteel kwamen om in hun jachtgebied te gaan en ’t fladderen misschien van een vleermuis, maar geen menselijk wezen, want die plaatsen daar rustte een vloek op. De ene plaats heette Boortmoor, die heette oorspronkelijk Borchtmeer, en de andere plaats dat was de Duvelsbaantj, dus de Beemd van den Duivel.
En soms als mensen hun oog lieten gaan over die vlakte ’s avonds, dan zag men daar een schim die iets weghad van een menselijke gestalte. Men noemde dit 'de vuurman'. Zo’n schim die dook ergens op, eh… zweefde her en der en verdween ook weer in ’t niet, zoals ze gekomen was. Maar men dorst nooit lang naar deze schim te kijken, want deze schim verspreidde een giftige adem. En iemand die die adem inademde die haalde zich daarmee een ziekte op de hals. Eh… dat was een ziekte die werd ‘het kaaj’ genoemd in de volksmond. Dat kwam om de aard van de ziekte. Di… deze naam betekent ‘het koud’. Iemand die die ziekte had [schuivende geluiden] die kreeg gewoonlijk aanvallen. De meesten tijd tijdens de avondschemeringen. ’t Kon ook ’s morgens bij ’t aanbreken van de dag. Iemand die ’t erg had die kreeg ’t ’s morgens en ’s avonds. Eh… hij werd dan door een soort machteloosheid overvallen en dan begon-ie op een gegeven moment zo hard te rillen en te beven dat ’t bed of de stoel waar hij in zat schudde en dan kon je z’n tanden op mekaar ho… horen klapperen. Eh… dit weet ik van m’n vader die zelf de ziekte gehad heeft toen hij misschien vijftien jaar was. Hij is in eh… vierenzeventig geboren, dus dat zal in negenentachtig [de verteller zal hier 1874 en 1889 bedoelen] zijn geweest. Na de eeuwwisseling geloof ik niet dat die kwaal nog voorgekomen is in Montfort.
Eh… men bracht dit met de vuurman in verband, deze kwaal. Later eh… heeft men dit uitgelegd als zou dit… deze schij… verschijnselen s… te wijten zijn aan fosforiserende dampen die uit dat moeras opstegen. Eh… dus dit was iets over ‘’t kaaj’.
Ik wou nog even vertellen eh… dat eh… in f… de volksmond ’t verhaal ging dat dit de geesten waren van misdadigers die door de heer van Montfort het… ter dood veroordeeld waren en zonder te biechten het moeras ingejaagd werden. Eh… thans zijn deze moerassen, dat zijn eh… weiden geworden, men heeft die Vlootbeek genormaliseerd en dat ding is eh…d… die omgeving is drooggevallen en eh… men heeft ook van die ziekte niets meer gehoord. Eh… men vermoedt dat dit een soort koude moeraskoorts geweest is.
Dus dat was ’t verhaal dan over eh… ‘’t kaaj’. Dit verhaal heb ik dan van verschillende mensen gehoord, maar ook van mijn vader dus die die ziekte zelf gehad heeft.
Eh… lang geleden toen Montfort rondom door moerassen en waterplassen omringd was, dat was toen ’t Vloot eh… nog niet uitgediept was, dus de tegenwoordige Vlootbeek, toen was Montfort… zat Montfort zodanig door poelen en moerassen omsloten dat ’t dorp een natuurlijke vesting was en ’t kasteel een onneembaar fort.
Van die moerassen en plassen eh… daar waren twee oorden die door de bevolking na de invallen van ’t duister geschuwd werden. Eh… als men ook overdag de vissers en de jagers langs die kronkelpaden door die verraderlijke wildernis kon zien, dan… en ook de boeren die eh… daar nog wel brandhout en voedsel voor hun vee en strooisel bij mekaar wisten te halen, eh… dan zal men toch nooit ’s nachts iemand gezien hebben, zelfs de drieste jonge kerel nog niet, die zich op die plaatsen zou durven te wagen. Daar hoorde maar alleen de krassen van de uilen die uit de toren van ’t kasteel kwamen om in hun jachtgebied te gaan en ’t fladderen misschien van een vleermuis, maar geen menselijk wezen, want die plaatsen daar rustte een vloek op. De ene plaats heette Boortmoor, die heette oorspronkelijk Borchtmeer, en de andere plaats dat was de Duvelsbaantj, dus de Beemd van den Duivel.
En soms als mensen hun oog lieten gaan over die vlakte ’s avonds, dan zag men daar een schim die iets weghad van een menselijke gestalte. Men noemde dit 'de vuurman'. Zo’n schim die dook ergens op, eh… zweefde her en der en verdween ook weer in ’t niet, zoals ze gekomen was. Maar men dorst nooit lang naar deze schim te kijken, want deze schim verspreidde een giftige adem. En iemand die die adem inademde die haalde zich daarmee een ziekte op de hals. Eh… dat was een ziekte die werd ‘het kaaj’ genoemd in de volksmond. Dat kwam om de aard van de ziekte. Di… deze naam betekent ‘het koud’. Iemand die die ziekte had [schuivende geluiden] die kreeg gewoonlijk aanvallen. De meesten tijd tijdens de avondschemeringen. ’t Kon ook ’s morgens bij ’t aanbreken van de dag. Iemand die ’t erg had die kreeg ’t ’s morgens en ’s avonds. Eh… hij werd dan door een soort machteloosheid overvallen en dan begon-ie op een gegeven moment zo hard te rillen en te beven dat ’t bed of de stoel waar hij in zat schudde en dan kon je z’n tanden op mekaar ho… horen klapperen. Eh… dit weet ik van m’n vader die zelf de ziekte gehad heeft toen hij misschien vijftien jaar was. Hij is in eh… vierenzeventig geboren, dus dat zal in negenentachtig [de verteller zal hier 1874 en 1889 bedoelen] zijn geweest. Na de eeuwwisseling geloof ik niet dat die kwaal nog voorgekomen is in Montfort.
Eh… men bracht dit met de vuurman in verband, deze kwaal. Later eh… heeft men dit uitgelegd als zou dit… deze schij… verschijnselen s… te wijten zijn aan fosforiserende dampen die uit dat moeras opstegen. Eh… dus dit was iets over ‘’t kaaj’.
Ik wou nog even vertellen eh… dat eh… in f… de volksmond ’t verhaal ging dat dit de geesten waren van misdadigers die door de heer van Montfort het… ter dood veroordeeld waren en zonder te biechten het moeras ingejaagd werden. Eh… thans zijn deze moerassen, dat zijn eh… weiden geworden, men heeft die Vlootbeek genormaliseerd en dat ding is eh…d… die omgeving is drooggevallen en eh… men heeft ook van die ziekte niets meer gehoord. Eh… men vermoedt dat dit een soort koude moeraskoorts geweest is.
Dus dat was ’t verhaal dan over eh… ‘’t kaaj’. Dit verhaal heb ik dan van verschillende mensen gehoord, maar ook van mijn vader dus die die ziekte zelf gehad heeft.
Onderwerp
TM 4302 - Volksgeneeskunde
TM 4302 - Volksgeneeskunde 
SINSAG 0450 - Andere Tote spuken.
SINSAG 0450 - Andere Tote spuken.
Beschrijving
In de negentiende eeuw bestond het gebied rond Montfort uit moerassen en plassen. Mensen waagden zich daar liever niet in het donker. Men kon daar een mensachtige schim zien, de Vuurman. De giftige adem van de Vuurman kon mensen ziek maken. Mensen kregen dan ‘het kaaj’, ofwel ‘het koud’ een soort koude moeraskoorts. Mogelijk werden mensen ziek van de dampen die uit het moeras kwamen. In de volksmond ging het verhaal dat het de geesten van misdadigers waren die door de heer van Montfort zonder biechten het moeras ingejaagd waren.
De moesassen zijn inmiddels drooggelegd en veranderd in weiden en de ziekte komt allang niet meer voor.
De moesassen zijn inmiddels drooggelegd en veranderd in weiden en de ziekte komt allang niet meer voor.
Bron
Radio-uitzending Vonken onder de As (NOS)
Commentaar
‘’t kaaj’ volgens het "Mofers Woardebook" van Dr. Pierre Bakkes (Montfort : Stichting Mofers Waordebook, 2007): “= moeraskoorts. Deze ziekte heeft Montfort in de negentiende eeuw, volgens de overlevering, zwaar geteisterd.”
Ook over het Boortmoor en de Duvelsbaantj is informatie te vinden in het Mofers Woardebook.
Ook over het Boortmoor en de Duvelsbaantj is informatie te vinden in het Mofers Woardebook.
Naam Overig in Tekst
het Vloot
het Vloot
de Vlootbeek
de Vlootbeek
het Boortmoor
het Boortmoor
het Borchtmeer
het Borchtmeer
de Duvelsbaantj
de Duvelsbaantj
de Beemd van de Duivel
de Beemd van de Duivel
Naam Locatie in Tekst
Montfort
Montfort
Plaats van Handelen
Montfort
Montfort