BLECOURTNB0141 - 3.5. De levenden Himphamp

3.5. De levenden Himphamp
Oan den oever van 't Rooi Meer stond 'n heel mooi karsteel en in dè karsteel woonde 'nen ridder mee z'n wijf. Nie heel wijd doar van doan stond 'n klein mooi huiske en doarin woonde 'ne smid mee 'n blikslagers knap wijfke; 'n knapper ding was er in uren in 't rond nie te veine. D'n heer z'n wijf was mar 'n heel leelijke vuilpoes, 'n echt moddekevuil; g'n wonder dè d'n heer meer zin in de smid z'n mooi wijfke ha, es in z'n eige smeerkat. lederen dag kwamp i, es de smid druk oan't kloppe was, bij 't mooi wijfke z'n proatje make en altijd brocht i iet mee en 't zou al heel onnatuurlik zijn geweest, es 't wijfke nie meer trek kreeg in d'n knappen ridder, es in z'nen zwarte smid. Dèt de smid d'n heer in de weg liep, spreekt van eiges en es me 'nen hond wil sloan, hee me gauw 'nne stok gevonde. Nou stond de smid bekend es 'nnen echte zwetser en net dè moes de stok worre om de smid uit z'n huis te sloan.
Op 'nne keer komt d'n heer in de smis: 'Ou gezwets en gepoch begint me te vervele en ik wil d'r een eind oan hebbe. Ge hèd gezeeid, dè g'in ééne nacht 'n karsteel oant 't Rooi Meer kunt bouwe en es ge nou nie maakt, det 'r merge vruug 'n heel mooi karsteel vlak oan d'n oever van 't Rooi Meer stee, dan loat ik oe ophange oan de hoogste galg, die 't er ooit op de wereld gebouwd is'. Weg was d'n heer; betutterd stond de smid. Mee 'n bedroefde tronie vertelden i alles oan z'n wijf. Ze was 'm liever kwijt, es rijk en heel sterk zette z'm oan om te vluchte. Tege d'n oavond trok i er uit en sloeg 'nnen heiweg in. Toen i doar zoo droevig heendoolde, kwamp 'm 'n heel auw wijfke tege. 'Smid, zeeget wijfke, woar goa de nog zoo loat op af? en ge loat de kop zoo hange, is 't er iet nie goed?' 'Doar is heel veul nie goed', zee de smid, 'd'n heer zal m'oan de hoogste galg, die 'ter is, loaten ophange, es ik nie zurg, dè t'r merge vruug een schoon karsteel gebouwd is oan d'n oever van 't Rooi Meer. 'Wel smid, doar hoefde zoo bedroefd nie om te kijke, dè kan ik wel.' 'Gij? Ge zoudt wè kunne; dè kan g'n mensch op heel de wereld nie.' 'Ja, ja smid, ik kan nog al iet, veul meer, es gij mènt en 't karsteel bouwe kan 'k hendig en merge vruug zulde 't zien. Goa mar stillekes terug noar uw wijfke en sloapt mar gerust. Merge vruug stee t'r een nei karsteel kant en kloar aan 't Meer en ge goat d'n heer boodschappe dè z'n orders zijn uitgevuurd.' Roef! was't wijfke weg. De smid vertrouwde 't spulleke toch nie al te goed en mee looie been gink i terug. 's Merges veur dag en dauw was de smid al uit de veere en op weg noar 't Rooi Meer. Z'n betrokke gezicht worde op eens helder, toen i 't fonkel nei karsteel in de mergezon zag blinke. Hij klopte d'n heer uit z'n bed en wees 'm op 't mooi gebouw. Vroolik en wel kwamp i in z'n smis gefluit. Mar dè plezier duurde nie lang. Op 'nen goeie tegen- den-oavond komt d'n heer in de smis; de smid stond te kloppe, dèt de vonken om z'n oore vloge. 'Zwetsbroek', zoo begos i, 'deze keer zulde mondgeld betoale, doar kund' op oan, of ge zult woar make, mè ge gezwetst hèt. Ge zurgt dè ge merge vruug mee twee
nuchtere kiendjes, die papa en mama kunne zegge, oan m'n deur stoat en zoo nie, dan hangde veur dè de klok merge middag twelf hee geslage, oan de hoogste galg, die 't er is.' De smid z'n wijf had mar al te goed geheurd, waar d'n heer mee gedreigd ha en weer zette z'm oan om op stoande voet te vluchte. De smid trok er subiet uit en sloeg weer 't eigendste heispoor in en weer stond op eens 't wijfke veur 'm. 'Mar Smid, wè kijkte weer besukkeld; ge moet de oore zoo gauw nie slap loaten hange.' 'Ja, Gij proat goed; houd de ooren is steil, es ge mee de galg wordt gedreigd.' 'Wè heet i oe dan nou weer opgeleeid?' 'Nou moet ik merge vruug mee twee nuchtere kiendjes, die papa en mama kunne zegge, veur de deur van z'n karsteel stoan, of i hangt m'op.' 'Wel smid, doar kan ik oe wel oan helpe. Merge vruug veur 't kreie van d'n hoan stoa 'k 'r mee veur oe smis en nou mar gauw noar oe wijf en sloap mar lekker.' En weg was 't. Mee goeie moed ging de smid veurum en kroop werm after z'n wijf. En 't greutje hiel weer woord. Nog veur dèt de zon op was, gaf 't de twee kiendjes oan de smid over en die op 'nen draf er mee noa d'n
heer. Verbauereerd stond i te kijken, toen i de kiendjes heel duidelik papa en mama heurde zegge en beus worden i, toen i de smid nie kos opruime. Mar enkele daag loater stond i, jandorie, weer in de smis. De smid bibberden es 'n riet. Mee 'n heel strak gezicht zee 't i: 'Smid, ge hèt weer gezwetst en es g'oe woord nie en houdt, dan hangde merge dieën dag oan de hoogste galg te bemmele. Ge stoat merge mee 'nen levenden himphamp veur m'n deur en zoo nie, dan kijkte veur de middag al deur 't kempe vensterke.' Weg was d'n heer; betutterd stond de smid. 'Vlucht, vlucht!' riep z'n wijf, 'want woord houe, doe d'n heer.'
Mee de kop tusschen de been, es 'ne jonge, die 'n pötje hee gebroken, sloa 't i veur d'n dorde keer de weg in noa de hei en veur d'n dorde keer komt 'm 't wijfke tege. 'Mar smid, wè is 't 'r nou weer goande? Zoo ontdoan hèk oe nog nooit gezien.' 'Doar is wel reeie veur, wel dobbelde reeie. Ik merk wel, dèk 'r te veul ben en dèk 'm in de weg loop.' 'Wè hee 't i oe dan nou weer gelast?' 'Nou moet ik merge oan z'n karsteel stoan mee 'nen levenden himphamp en 'k weet nog nie eens wè 'nen himphamp is.' "Nen levenden himphamp,' zin't wijfke, 'dè is nog minder es niks, dè komt van eiges. Smid, heurt goed en onthoud alles, wè 'k oe zeg, want veur de leste keer hedde m'n road van doen. Ge goat gauw noa huis, sluipt op oe veurevoete heel stil achter binne, want doar is onroad; oe wijf is nie alleen. Aon d'n zuldertrap stee 'n bessem mee 'n dikke steel en mee dieë steel klimde heel zuutekes noa de zuIder; vlak bove de bedstee is 'n gat en doar loerde alles af. Zoo gauw es ge nou iet ziet, dèt oe nie oan en stee, dan zegde zachtjes: houvast en alles zit zoo vast es 'n muur.' Zoo gezeid, zoo gedoan. De smid vloog noar huis en mee d'n bessemsteel noar de zulder bove de bedkoets. Doar zag i z'n wijf op bed ligge en d'n heer in z'nen hemslip er veur stoan. 'Ik moet eerst is pisse', zin i tegen 't wijf; 'lang me de pot is oan.' Ze vat de pot en langt 'm over; d'n heer vat 'm. 'Houvast', zee de smid. Opeens zate vier haan1 oan de pot, of ze'r oan gespijkerd ware. In d'rn angst riep 't wijf de knecht wakker: 'Zet de pispot is op de plank'. De knecht vat 'm. 'Houvast', klinket doar bove en vast zat i, zoo vast of i er oan geklonke zat. Nou moes de meid komme. 'Zet de pispot is op de plank.' 'Moet ik doarum uit m'n bed komme?' Beus en nippig pakt ze de pot, mar, 0 wee! de duvel kos ze nie los krijge, zoo vast zat ze, toen de smid zin 'Houvast'. Toen d'r doar vier in d'm hemslip mee de pispot stonde te houë, kwam de smid veur d'n dag. Links en rechts zwaaiden i mee z'nen klippel rond en ranselde zoo geweldig op de nakende rugge dèt er de splinters afvloge. Oan kweeken en janke geen gebrek, mar dèt i de meid of knecht nie en roakte, doar pasten i wel veur op. Toen i net zoo lang geturfd ha, dèt licht worde, dreef i ze de deur uit en de weg op noar 't karsteel. Mar op stroat merkten i, dè z'n wijf d'rn hemslip kapot was; d'r heel gezichje keek er after deur, zoo'n groot gat was 'ter in. De smid viel er zelf wel 'n bietjen over verlege, hij plukt 'n haffel klever van z'n drieske smijt die in 't gat. 'Houvast' en 't gat is dicht en 't gezichje bedekt. Veuruit mar weer. Nou komme z'oan 'n groote wei, woar al d'n heer z'n vee in liep. De wei was zoo koal es 'n luis en dwers deur die wei liep de voetpad. Nog geen tien tree zijn z'in de wei of 'n spullige koe krijgt d'n reuk van de vorsche klever in d'r neus, hap! doe ze 'Houvast' zee de smid en mee moes ze. Doar komt de stier oangehold en sprinkt op de spullige koe. 'Houvast' zee de smid en of i er oan gegroeid was, zoo vast zat i op de koe. Te lange leste komt de smid mee z'n gezelschap oan 't karsteel; doar hoeft i ze nie wakker te kloppe, hij brengt lawaai zat mee. De stier brult en d'n heer en wijfke janke. D'n heer z'n vrouw, z'n knechs en meide stoan in een, twee, drie oan de deur en al harder en harder kletst de klippel op d'n heer z'nen rug. Hij gink zoo geweldig oan, dè z'n wijf toch meelije kreeg. Op d'r knieës bidt en lammenteert ze zoo fel dèt de smid zee: 'loat los'. Doar op eens is de stier en de koe mee de klever en de meid en de knecht en d'n heer en 't wijf los en valt de pispot op de stoep in duzend stukke. D'n heer was. zoo verlege, dèt i z'n eige verdeen; hij spronk in 't Rooi meer en verzoop.

AT 0571B - The Himphamp    AT 0571B - The Himphamp   

ATU 0571B - Lover Exposed    ATU 0571B - Lover Exposed   

Een ridder heeft een oogje op de mooie vrouw van de smid. Om van de smid af te komen geeft hij de smid een tweetal onmogelijke opdrachten op straffe van ophangen aan de galg. Twee maal vlucht de smid, beide malen ontmoet hij dezelfde vrouw die zorgt dat aan de opdrachten wordt voldaan. De derde keer krijgt hij de opdracht met de levende himphamp te komen. De vrouw raadt hem aan om thuis op zolder boven de bedstee door een gat te kijken. Zodra hij iets ziet dat hem niet aanstaat moet hij houvast zeggen, dan zit alles vast aan elkaar. Hij ziet zijn vrouw en de ridder half ontkleed, op het moment dat beiden de pot vasthouden zegt hij houvast, waarop ze vastzitten. Achtereenvolgens komen de knecht en de meid, en onderweg naar het kasteel een koe en stier aan de man en de vrouw vast te zitten. Zodra hij laat los zegt is iedereen los en valt de pot in stukken. De ridder springt van schaamte in het meer en verdrinkt.

Willem de Blécourt, Volksverhalen uit Noord Brabant, Utrecht [etc.]: Het Spectrum, 1980. p. 99-102

H931.1 - Prince envious of hero‘s wife assigns hero tasks.    H931.1 - Prince envious of hero‘s wife assigns hero tasks.   

H901 - Tasks imposed on pain of death.    H901 - Tasks imposed on pain of death.   

H1010 - Impossible tasks.    H1010 - Impossible tasks.   

H971.1 - Tasks performed with help of old woman.    H971.1 - Tasks performed with help of old woman.   

H1104 - Task: building castle in one night.    H1104 - Task: building castle in one night.   

D1413.8 - Chamber-pot to which one sticks.    D1413.8 - Chamber-pot to which one sticks.   

D1413.0.1.1 - Magic formula causes persons to stick together.    D1413.0.1.1 - Magic formula causes persons to stick together.   

D2171 - Magic adhesion.    D2171 - Magic adhesion.   

1893

Motieven: H931.1 Prince envious of hero's wife assigns hero tasks; H901 Tasks imposed on pain of death; H1010 Impossible tasks; H971.1 Tasks performed with help of old woman; H1104 Task: building castle in one night; D1413.8 Chamberpot to which one sticks; D1413.0.11 Magic formula causes persons to stick together; D2171 Magic adhesion.
inv. no. B6. Handschrift J.C. Groos (onderwijzer). In een begeleidende brief schrijft de Heer Groos: 'Het vertelselke "De levende Himphamp" dat U op mijn papier vindt, heb ik een 71-jarige grijsaard hooren vertellen. Hij had het honderden malen als kind zijn vader aan de soldaten, die in 30 en 31 en later hier ingekwartierd lagen, hooren vertellen. Zijn vader stond als een echte verteller te boek en elken avond in den winter was de haard met soldaten bezet, die naar de spreukskes van den ouden v. Griensveen kwamen luisteren. Jammer, dat de man er niet meer van heeft onthouden, enkel den levenden himphamp kende hij nog geheel. Thuis gekomen, schreef ik het verhaal op in boekentaal en later in de D.sche volkstaal' (Den Dungen, 5 mei 1891. Handschriftverz. Sassen BB.11.) Bewerking: De Jong & Sleutelaar 1974: 121-125. S.M465.1, M571.3; AT0571B The Himphamp.
3. Sprookjes en natuurgeloof. Verhalen vanuit Helmond verzameld
Verhalen, sprookjes, anekdoten en mededelingen over volksgeloof, verzameld en/of opgetekend door August Hendrik Sassen. Uit zijn handschriftenverzameling, berustend in de bibliotheek van het Provinciaal Genootschap voor Kunsten en Wetenschappen in Noord-Brabant te 's Hertogenbosch.
Sassen werd geboren te 's Hertogenbosch op 6 maart 1853. Hij was archivaris en notaris te Helmond, en overleed op 22 juni 1913 te 's Gravenhage (zie Juten & Juten 1913, A.F.O. van Sasse van Ysselt 1914). Hij was de stuwende kracht achter het volkskundig onderzoek in Noord-Brabant aan het einde van de vorige eeuw. Om dit te bevorderen stichtte hij onder meer twee tijdschriften: het Tijdschrift voor Noordbrabantsche Geschiedenis, Taal- en Letterkunde, en de Noordbrabantsche Almanak. Jaarboekje voor Noordbrabantsche geschiedenis, taal- en letterkunde.
Beide tijdschriften moesten evenwel na elkaar wegens financiële moeilijkheden stopgezet worden (zie ook de Inleiding). Door zijn werk, zijn vele activiteiten (hij was o.a. gemeenteraadslid van Helmond, regisseur van jeugdtoneelstukken, voorzitter van de vereniging tot drankbestrijding; en commandant van de plaatselijke schutterij), en zijn vroege dood is het hem niet gelukt de vele aan hem toegezonden en door hemzelf verzamelde gegevens over o.a. taalkunde, volksgebruiken, boerenalmanakken, kinderrijmen en spelen, en volksliederen zelf tot een of meerdere boeken te verwerken (zie voor verdere biografische gegevens Knippenberg 1952).
Een deel van zijn handschriftenverzameling bevindt zich te 's Hertogenbosch. Dit werd in 1943 en 1944 gerubriceerd en gecatalogiseerd. Het hier gepubliceerde deel daarvan werd eerder grotendeels, al dan niet in bewerkte vorm, bekend gemaakt door J.R.W. Sinninghe, zij het zonder opgave van inventarisnummer. Een aantal van de door Sinninghe aan Sassen toegeschreven verhalen is evenwel niet meer in 's Hertogenbosch te vinden, o.a. Sinninghe 1978: 16 (gloeiige te Duizel), 21 (dwaallichten), 36 (zelfmoordenaar in gedaante hond te Boxmeer), 45 (spookhaas te Mierlo), 81-83 (heksen in de gedaante van een kat), en 100 (weerwolf te Breda). Het wachten is op een volledige publicatie van het nog in 's Hertogenbosch aanwezige materiaal.

The Himphamp

Himphamp    Himphamp   

Rooi Meer    Rooi Meer   

Meer    Meer   

Helmond (Noord-Brabant)    Helmond (Noord-Brabant)   

L237p    L237p   

2013-03-01 14:46:20