Hoofdtekst
DE MEERMIN VAN EDAM
In de eerste jaren van de vijftiende eeuw dreef, tijdens een zware storm, een wild en ongetemd zeewijf de Zuiderzee in en geraakte door een opening in de dijk in het Purmermeer. Slapend en wakend dreef deze zeemeermin daar rond, van de ene oever naar de andere, zonder te weten hoe ze terug in zee zou komen, want het gat in de dijk was inmiddels gedicht. Zij droeg geen kleren, maar was met wier en mos bedekt en ze zocht haar voedsel op de bodem van het meer. De vrouwen en meisjes die in hun bootjes van Edam en andere plaatsen kwamen, om hun koeien aan de andere zijde van het meer te melken, zagen haar drijven en schrokken eerst erg van die zonderlinge verschijning. Allengs echter, toen ze haar vaker hadden gezien, vatten ze moed, omringden haar met hun scheepjes, trokken haar met geweld uit het water en brachten haar naar Edam. Daar kon echter niemand haar taal verstaan en zij verstond onze taal niet. Men ontdeed haar van wier en mos en trok haar kleren aan. Zij begon ons voedsel te eten, maar trachtte altijd weer in het water te springen en daarom werd zij goed bewaakt. Er kwam veel volk om haar te zien en de Haarlemmers wilden haar hebben voor hun stad en die van Edam gaven haar toen als een geschenk aan de stad Haarlem. Daar leerde zij spinnen en ze leefde nog lang in het Gat van de Grote Houtstraat. Zij werd in Haarlem op het kerkhof begraven, omdat zij vaak het kruisteken had gemaakt.
Op de Purmerpoort te Edam, die in 1835 werd gesloopt, was de meermin afgebeeld. Daarop stond:
Dit beeld hier opgericht tot een gedachtenis
Wat in het Purmer-meyr voorheen gevangen is.
Anno 1403.
In de eerste jaren van de vijftiende eeuw dreef, tijdens een zware storm, een wild en ongetemd zeewijf de Zuiderzee in en geraakte door een opening in de dijk in het Purmermeer. Slapend en wakend dreef deze zeemeermin daar rond, van de ene oever naar de andere, zonder te weten hoe ze terug in zee zou komen, want het gat in de dijk was inmiddels gedicht. Zij droeg geen kleren, maar was met wier en mos bedekt en ze zocht haar voedsel op de bodem van het meer. De vrouwen en meisjes die in hun bootjes van Edam en andere plaatsen kwamen, om hun koeien aan de andere zijde van het meer te melken, zagen haar drijven en schrokken eerst erg van die zonderlinge verschijning. Allengs echter, toen ze haar vaker hadden gezien, vatten ze moed, omringden haar met hun scheepjes, trokken haar met geweld uit het water en brachten haar naar Edam. Daar kon echter niemand haar taal verstaan en zij verstond onze taal niet. Men ontdeed haar van wier en mos en trok haar kleren aan. Zij begon ons voedsel te eten, maar trachtte altijd weer in het water te springen en daarom werd zij goed bewaakt. Er kwam veel volk om haar te zien en de Haarlemmers wilden haar hebben voor hun stad en die van Edam gaven haar toen als een geschenk aan de stad Haarlem. Daar leerde zij spinnen en ze leefde nog lang in het Gat van de Grote Houtstraat. Zij werd in Haarlem op het kerkhof begraven, omdat zij vaak het kruisteken had gemaakt.
Op de Purmerpoort te Edam, die in 1835 werd gesloopt, was de meermin afgebeeld. Daarop stond:
Dit beeld hier opgericht tot een gedachtenis
Wat in het Purmer-meyr voorheen gevangen is.
Anno 1403.
Onderwerp
SINSAG 0032 - Das gefangene Meerweib
SINSAG 0032 - Das gefangene Meerweib 
Beschrijving
Tijdens een storm drijft een ongetemd zeewijf door een gat in de dijk een meer in. Ze kan niet meer terug naar de zee omdat het gat in de dijk wordt gedicht. Een paar vrouwen en meisjes trekken haar uit het meer en brengen haar aan land. Ze krijgt kleren en voedsel, maar af en toe wil ze nog in het water springen. Daarom wordt ze goed bewaakt. Uiteindelijk wordt ze als geschenk aan een andere stad gegeven. In de stad waar ze gevonden werd wordt een beeld van een meermin voor haar opgericht.
Bron
J.R.W. Sinninghe: Spokerijen in de Zaanstreek en Waterland. Zaltbommel 1975, p.41-42
Commentaar
Zie onder Beeld enkele moderne en historische afbeeldingen over de sage van de meermin van Edam.
Commentaar van Theo Meder bij de uitzending van de sage door Willem Wever (NRCV, najaar 2005):
8. De zeemeermin van Edam (Noord-Holland)
Eeuwen geleden, toen alle zeedieren nog lang niet in kaart waren gebracht, maakte men zich de meest fantastische voorstellingen over de wezens van de zee. Naast allerlei vissen moesten er ook zee-exemplaren zijn van dieren en mensen die je ook op het land vond, zoals zeehonden, zeeleeuwen, zeepaarden, zeekoeien, zeeslangen, zee-egels, zeemeerminnen, zeeridders en zeemonniken. Sommige van die zeedieren bestonden ook, maar andere niet. Op basis van de bestaande verhalen meenden zeelieden wel zeemeerminnen te hebben gezien, maar waarschijnlijk hadden ze zeekoeien gezien. Die zeelieden beweerden bij thuiskomst echter weer stellig dat ze zeemeerminnen hadden gezien, en zo bleef het geloof erin in stand.
Bij een dijkdoorbraak zou er eens een zeemeermin vanuit de Zuiderzee in het Purmermeer terecht zijn gekomen, zijn gevangen en tot mens opgevoed. Allerlei boeken, schilderijen en gevelstenen getuigen ervan, dus dan denk je: dat zal wel waar geweest zijn. Maar schijn bedriegt. De gebeurtenis van de zeemeermin in het Purmermeer wordt vrij precies van een datum voorzien: 1403. Om die datum kon men moeilijk heen, want dat was de datum van de historische dijkdoorbraak. Maar de eerste keer dat we het geval van de dijkdoorbraak èn de meermin beschreven zien in een kroniek is bijna 70 jaar later. De voorvallen worden beschreven door een schrijver die het zelf niet had meegemaakt, en het (inmiddels sterke) verhaal alleen van-horen-zeggen kende. Betrouwbare ooggetuigen kan hij niet meer hebben gesproken, want die zouden dan al ver in de 80 geweest moeten zijn, en zo oud werd men doorgaans in de middeleeuwen niet. De kroniekschrijver moet het verhaal dus uit de tweede, derde of vierde hand gehoord hebben - en we weten allemaal hoe gemakkelijk verhalen in zo'n proces aangedikt kunnen worden.
Vervolgens blijven schrijvers het van elkaar overschrijven, en vertellers het aan elkaar doorvertellen, omdat het wel een mooi verhaal is. De eerste gevelsteen met zeemeermin in de Purmerpoort te Edam dateert van twee eeuwen na de vermeende gebeurtenis! Met andere woorden: uit 1403, toen het gebeurd zou zijn, bestaan helemaal geen betrouwbare ooggetuigen-verslagen. De overstroming heeft wel in 1403 plaatsgevonden, maar er is geen zeemeermin naar binnen gespoeld. Ondertussen weten we niet wat er echt gebeurd is. Misschien wel helemaal niets. Of misschien is er na de overstroming gewoon een bijna verdronken vrouw uit het Purmermeer gehaald, en is het verhaal later steeds spectaculairder geworden. Er is in elk geval ook een heel andere versie van hetzelfde verhaal, waarin een visser een zeemeermin uit het Purmermeer vist. Hij voedt haar op en uiteindelijk trouwt hij met haar. Ook dit verhaal is meerdere malen in latere almanakken als zijnde waar gepubliceerd.
Als zeemeerminnen al zouden bestaan, is het maar zeer de vraag of ze zo lang op het droge zouden kunnen leven als de sage suggereert. Eigenlijk is het een beetje een zielig verhaal, want tegenwoordig zou iedereen in elk geval wel begrijpen, dat een zeemeermin het liefst weer in zee uitgezet zou willen worden. De historische sage laat echter vooral zien, dat mensen vroeger dachten dat het mensenleven wel ideaal zou zijn. Een wezen dat op een mens lijkt, zou in hun idee ook het liefst als een mens willen of zelfs moeten leven: met mensenkleding aan, mensenvoedsel eten, het huishouden doen, kaas maken, spinnen en vroom christelijke kruisjes slaan. Je kunt uit het verhaal leren hoezeer mensen vroeger dachten dat zij het middelpunt van de schepping waren, en dat alles wat (enigszins) menselijk was zich aan hun zeden en gewoonten moest aanpassen. Je begint je wel af te vragen hoe een meid met een vissenstaart ooit op klompen heeft leren lopen...?
8. De zeemeermin van Edam (Noord-Holland)
Eeuwen geleden, toen alle zeedieren nog lang niet in kaart waren gebracht, maakte men zich de meest fantastische voorstellingen over de wezens van de zee. Naast allerlei vissen moesten er ook zee-exemplaren zijn van dieren en mensen die je ook op het land vond, zoals zeehonden, zeeleeuwen, zeepaarden, zeekoeien, zeeslangen, zee-egels, zeemeerminnen, zeeridders en zeemonniken. Sommige van die zeedieren bestonden ook, maar andere niet. Op basis van de bestaande verhalen meenden zeelieden wel zeemeerminnen te hebben gezien, maar waarschijnlijk hadden ze zeekoeien gezien. Die zeelieden beweerden bij thuiskomst echter weer stellig dat ze zeemeerminnen hadden gezien, en zo bleef het geloof erin in stand.
Bij een dijkdoorbraak zou er eens een zeemeermin vanuit de Zuiderzee in het Purmermeer terecht zijn gekomen, zijn gevangen en tot mens opgevoed. Allerlei boeken, schilderijen en gevelstenen getuigen ervan, dus dan denk je: dat zal wel waar geweest zijn. Maar schijn bedriegt. De gebeurtenis van de zeemeermin in het Purmermeer wordt vrij precies van een datum voorzien: 1403. Om die datum kon men moeilijk heen, want dat was de datum van de historische dijkdoorbraak. Maar de eerste keer dat we het geval van de dijkdoorbraak èn de meermin beschreven zien in een kroniek is bijna 70 jaar later. De voorvallen worden beschreven door een schrijver die het zelf niet had meegemaakt, en het (inmiddels sterke) verhaal alleen van-horen-zeggen kende. Betrouwbare ooggetuigen kan hij niet meer hebben gesproken, want die zouden dan al ver in de 80 geweest moeten zijn, en zo oud werd men doorgaans in de middeleeuwen niet. De kroniekschrijver moet het verhaal dus uit de tweede, derde of vierde hand gehoord hebben - en we weten allemaal hoe gemakkelijk verhalen in zo'n proces aangedikt kunnen worden.
Vervolgens blijven schrijvers het van elkaar overschrijven, en vertellers het aan elkaar doorvertellen, omdat het wel een mooi verhaal is. De eerste gevelsteen met zeemeermin in de Purmerpoort te Edam dateert van twee eeuwen na de vermeende gebeurtenis! Met andere woorden: uit 1403, toen het gebeurd zou zijn, bestaan helemaal geen betrouwbare ooggetuigen-verslagen. De overstroming heeft wel in 1403 plaatsgevonden, maar er is geen zeemeermin naar binnen gespoeld. Ondertussen weten we niet wat er echt gebeurd is. Misschien wel helemaal niets. Of misschien is er na de overstroming gewoon een bijna verdronken vrouw uit het Purmermeer gehaald, en is het verhaal later steeds spectaculairder geworden. Er is in elk geval ook een heel andere versie van hetzelfde verhaal, waarin een visser een zeemeermin uit het Purmermeer vist. Hij voedt haar op en uiteindelijk trouwt hij met haar. Ook dit verhaal is meerdere malen in latere almanakken als zijnde waar gepubliceerd.
Als zeemeerminnen al zouden bestaan, is het maar zeer de vraag of ze zo lang op het droge zouden kunnen leven als de sage suggereert. Eigenlijk is het een beetje een zielig verhaal, want tegenwoordig zou iedereen in elk geval wel begrijpen, dat een zeemeermin het liefst weer in zee uitgezet zou willen worden. De historische sage laat echter vooral zien, dat mensen vroeger dachten dat het mensenleven wel ideaal zou zijn. Een wezen dat op een mens lijkt, zou in hun idee ook het liefst als een mens willen of zelfs moeten leven: met mensenkleding aan, mensenvoedsel eten, het huishouden doen, kaas maken, spinnen en vroom christelijke kruisjes slaan. Je kunt uit het verhaal leren hoezeer mensen vroeger dachten dat zij het middelpunt van de schepping waren, en dat alles wat (enigszins) menselijk was zich aan hun zeden en gewoonten moest aanpassen. Je begint je wel af te vragen hoe een meid met een vissenstaart ooit op klompen heeft leren lopen...?
Naam Overig in Tekst
Haarlemmers
Haarlemmers
Purmerpoort
Purmerpoort
Purmer-meyr
Purmer-meyr
Naam Locatie in Tekst
Zuiderzee
Zuiderzee
Purmermeer
Purmermeer
Edam
Edam
Haarlem
Haarlem
Gat van de Grote Houtstraat
Gat van de Grote Houtstraat
Plaats van Handelen
Edam (Noord-Holland)
Edam (Noord-Holland)
Datum Invoer
2013-03-01 14:46:20