Hoofdtekst
Prologhe
GOd die ons allen heeft ghemaect
Van slijc der eerden, ende heeft gestaect
In ons den geest des levens om ons tsetten
In dat aertsche paradijs zonder letten
Om te leven onsen ghesetten tijt
Ende van daer te comen int eewich leven
Welc verbuert heeft ons eerste vadere
Des wi in druc moeten leven alle gadere
Des Gods sone hem heeft moeten vercleenen
Om ons weder te bringhen wt desen weenen
Waer om hi mensche ter weerelt comen is
Om te verhalen dat vanden duvel ghenomen is
Ende heeft den bitteren doot voor ons ghestorven
Om te beteren dat daer was verdorven
Hi moet hem allen bringen ten hemel binnen
Die na mijn tale horen ende versinnen
Actor
DAer woende een huysman in mijn landt
Die met veel lieden wel was bekant
Hi hadde .iij. wijfs deen na dandere
In processe van tijde achter malcandere
Hi hadde ooc bi sijn eerste wijf
Eenen sone stout van bedrijf
Ende ooc na der werelt wtgheven
Soe was hi in archeyt wel bedreven
Maer van sinen vader was hi wel bemint
Maer vander stiefmoeder niet een twint
Want si hadde op hem grooten nijt
Den iongen ionden si cleen profijt
Want watse hem gaf twas drincken of eten
Twas vanden snootsten datse mocht weten
En daer toe en haddijs niet half ghenoech
Si dede Iacke groot onghevoech
En al dat quaet dat si vermochte
Si dat al Iacke toebrochte
Si dede al datse dorste na haer verlanghen
Si wilde hem wel sien gehangen.
Die stiefmoeder.
Op eenen tijt wasse gheseten
Bi haren man om drincken om eten
En sey, ick biddu wel lieve man
Doet desen Iacke wt mijn ghespan
Hi is soe arch, soe slim van daden
Wilt een ander met hem beraden
Die hem dwinge totter duechden graden.
De vader
Doe seyde die goede man God weet
Ick sout gheern doen al nu ghereet
Maer hi is te ionc voorwaer
Ick moet hem houden noch een iaer
So sal hi stercker gheworden sijn
En meer winnen met mijnder pijn
Ghi weet ons knecht heeft starck ghewelt
Die ons beesten wachte opt velt
Die sal bliven thuys om wercken seer
En Iacke sal die beesten voort meer
Drijven te velde en daer toe wachten
So en derfdi op hem niet achten.
Stiefmoeder
Lieve man dats wel ghedaen
So laet Iacke metten beesten gaen
Smorghens vroech seer wel ghemoet
Dreef Iacke sijn beesten metter spoet
Te velde het dochte hem goedt
Hi was ooc blide ende seyde heydo
Hi dreef sijn beesten ende schapen so
Dat hi in eenen dale quam
Daer hi goede weyde vernam
Daer sijn beesten hadden plantheyt van eten
Daer hi was bi eenen berghe gheseten
Bracht hi sijn eten voort
Maer als hijt sach wert hi gestoort
Wantet was snode en luttel weert
En stact weder op sonder eenich gheveert
Want hi hadder om eten cleen lust toe
En sey: mijn stiefmoeder doet mi nu vasten al
Om mi proper te maken ende smal
Als Iacke dus sat qualic ghemoet
Quam daer een out man van sinnen vroet
Sijn baert was grijs wit was sijn haer
Ende sey: God bewaer u van druck en vaer
Hebdi niet teten ic heb hongher groot
Tsi van vleesch, kees, oft van broot
Iacke
Sijt willecome vrient al nu God weet
Tot sulcker spijse als ic heb ghereet
Dies verblijt was die oude man
En Iacke trac wt sijn eten dan.
Die oude man
Doe ghinck hi sitten eten en maecte chier
Ende sey ghi hebt mi ghedeilt soe minlijck hier
Van u spijse dat u God moet betalen
Ende ic salt ooc lonen sonder falen
Ick sal u weder gheven drie schoon dinghen
Kiest dat ghi wilt God salt ghehinghen
Iacke
Eenen boghe te hebben dats mijn verlanghen
Om voghels te scieten ende te vanghen
Doude man
Eenen boghe sal ic u gheven
Dye sal u dueren al u leven
Ghi sulter met raken daer ghi op sult wincken
Tsi van craien, musschen of vincken
En als ghi ten doele schiet met voorsinne
So suldi scieten tot op die pinne
Als ghi selve hebt den boghe in u hant
Maer niemant anders en salt doen int lant
Iacke.
Doe loech Iacke en sey also
Haddic nu een pijpe soe ware ic vro
Doude man
Een pijpe suldi hebben van groot virtuyt
Die metter musiken sal hebben gheluyt
Ooc suldi weten daer by
Wie die pijpe sal hooren hoe dat hi si
Die en sal hem selven niet connen bestieren
Hi en sal moeten springhen ende dansen hantieren
Ende u beesten sullen daer bi tsame vergaderen
En sullen u volghen als haer bewaerdere
Al vrolick springhende als si thuyswaert gaen
Nu segt wat sal dat derde sijn
Iacke
Ic en begheer niet meer in dit termijn
Ick heb ghenoech mijns levens tijt
Ende dancke u seer met iolijt
Doude man.
Ic hebber ghelooft u drie te schincken
Die suldi hebben dus laet droefheit sincken
Dus segt wat ghi begheren wilt
Iacke
Ick salt u segghen weest dan ghestilt
Ic heb een stiefmoeder vaet mijn vertellen
Fel en quaet als die duvel vander hellen
Ic wilde alsse op mi beghint te staren
Datse een scheet moest laten varen
Datse al die plaetse doorclinct.
Doude man
Wantse fellic op u siet of winct
Dan salse soe beghinnen te blasen
Datse van scaemten sal meenen te rasen
Ende al diet horen sullen hem verfieren
Ende van lachen hem niet connen bestieren
Adieu vaert wel ende ic moet gaen.
Iacke.
Gods bewaren moet u bistaen
Endi hi die alle dinghen vermach
Bescherme u nacht ende dach
Doude man.
God loon u sey die oude man
Ende scheyde vanden ionghen Iacke dan.
Actor.
Dan daelde die sonne: den dach ghinc onder
Iacke ghinc pijpen twas om horen wonder
Om hem quamen sijn beesten versamen
Hem volghende tot dat si quamen
In sijns vaders hof al danssende over al
Daer hi elcken beschicten in sinen stal
Doe ghinc Iacke daer sijn vader was gheseten
In die sale om sijn avontmael teten
En sey gheeft mi teten ic ben nalicx3) versmacht
Van hongher: ic hebbe die beesten ghewacht
En gheseten sonder spijse totter nacht
Doe brack hi van een cappoen een bout
Ende gaf den Iacke met moede stout
Dat speet sijn stiefmoeder seer boven maten
Si sach op Iacke met fellen ghelate
Met dien lietse een groote scheet
Dattet clanck wijdt ende breet
Soe dat si loughen al die daer waren
Om dat wt haer poorte sulc een quam ghevaren
Die stiefmoeder was van scaemten root
Si wilde wel wesen over een mile groot
En sey Iacke: wat wi nu horen moeten
Die coluever was seer wel gheschoten
Maer daer en was noch steenen noch yseren cloot
Doe sachse op Iacke met moede groot
Ter stont haer een ander varte ontghinck
Het docht haer wesen een wonder dinck
Moeder sey Iacke, ende hem was daer dweers toe
Hout u als een vrouwe, nouwe, ende den eers toe
Die stiefmoeder was gram ende vol sorghen
Den vader sey, gaet wech men sal u borghen
Hout toe u burse tgelach is betaelt
Ghi en sult niet gheven ist datter wat faelt
Laet inden avont quam daer logieren
Een brueder, men dede hem veel chieren
Hi bleef ooc om slapen daer
Dies hem die vrouwe claechde met vaer
Al dat haer ghesciet was van Iacke quaet
Seggende Iacke is een boeve inden vierden graet
Hi doet mi leedt ende groot ongherief
Van scaemte doet hi mi groot grief
Ic dar u niet seggen door schaemte
Hoe mi gheschiet is soe groten blaemte
Van Iacke den ionghen boeve fel
Ick bidde castijt hem ende slaet hem wel
Ic salt u lonen wilt mi gheloven dat
En sal u gheven eenen kese boven dat
En ghelt in u burse om te bidden voor mi
Gaet op tvelt ende corregiert hem ghi
Ende slaet hem vry cruepel ende lam
Hi doet mi veel scaemten hi maect mi gram
Mi dunct dat hi can toveren
Daer omme al is hi buyten onder die loveren
Met een eycken stoc wilt hem dan raken
Dat hem die lenden moghen craecken
Die brueder
O weerde vrouwe en wilt niet sorghen
Ic sal hem eer den dach van morghen
Ten avont sal comen nae mijn vermeten
So castien dat hi naw en sal weten
Op sijn voeten ofte hoot te staen
Wel aen seyse wilt daer op slapen gaen
Des morghens als Iacke den dach vernam
Hi met sinen beesten te velde quam
Die brueder ghinc hem nae om soecken
In bosschen, in velden, ende in broecken
Maer vant hem ontrent der heyden
Drijvende sijn beesten na goede weyden
En sey tot Iacke ghi boeve rebel
Segt mi nu met corten woorden snel
Waer om doet ghi u moeder die goede vrouwe
Dus veel lijdens, maer nu ic trouwe
Sal ic u castien soe menichfouwe
Iacke
Watow, wat sal hier ghebueren
Mijn moeder is wel ende sonder trueren
Waer om wildi dan bekijven mi
Om wel te sien scieten soe suldi
En ander dinghen die ic heb onthouwen
Onder die doornen ic salt u schouwen
Daer sidt een voghel ic wil hem schieten
Die brueder seyde en latet u niet verdrieten
Ende laet mi sien die conste dijn
Doe schoot Iacke metten boghe fijn
Ende gheraecte den voghel dat hi viel doot
Doe liep die moninck met haesten groot
Den voghel te halen het was sijn cansche
Iacke doen peep, den monick ten dansche
Ghinck soe gheringhe als hi die pijpe hoorde gaen
Als een dul man was hi ghedaen
Hi liep hi dansten ront ontrent
Vanden doornen wert hi wel gheschent
Dat hem dat bloet alle sijn leden afliep
En scuerde sijn cleederen dies hi deerlick riep
Sijn cappe sijn rock sijn scapellaris mede
Ende al dat hi aen hadde ter selver stede
Dat hi nauwe sijn harnas conde bedecken
Dies Iacke loech ende bestont te gecken
Hi danste in die doornen die sijn lijf vol gaten
Maecten in aensicht, in handen sonder aflaten
Dye moninck om gracie dat hi badt
Hout op, ick ben doch van bloede soe nat
Ick heb ghedanst soe langhe ick ducht voor sterven
Och goede Iack hout stille u pijpe
Want ick soe seer vanden bloede sijpe
Ick en sal u misdoen in gheenen tijde
Iacke seyde, gaet dan aen dander side
Vanden doornen soe blijve ic onghesmeten
Doe quam hi wt met sijn vel doorreten
En quam ghelopen als een die dul was
Oft als een die van hoppen vul was
Om dat sijn cleederen soe waren ghereten
En dat vel vanden doornen doorbeten
Sijn hert was vol van druc en lijden
Elck sach op hem ten selven tijden
Dies die monick bescaemt liep in Iackes huys
Dit siende die vrouwe wert heel confuys
En sey, waen coemdi dus mismaect
Ay laes seer qualick was ic gheraect
Bi Iacke uwen soen sonder dralen
Die duvel vander hellen moeten halen
Met dien quam daer die goede man
Doe sey dat wijf siet doch lan
Wat heeft u lieve soen ghedaen
Hi wilde den armen brueder doden gaen
Benedicite sey Ian wats hier gheschiet
Hebdi van Iacke dit verdriet
Segghet mi doch sonder verbeiden
Ia sey die monick die duvel moet hem gheleyen
Onder die doornen heeft hi mi doen danssen
Ter doot toe met swaren ghecrij
Doe sey die vader tware sonde groot
Had u mijn sone soe ghedoot
Die monick sey: ic conde mi ontholden niet
So suetelic ghinc Iackes pijpe siet.
Als dan Iacke den avont vernam
Hi metten beesten thuyswart quam
Soe hi ghewoenlic te doene plach
En hi doe quam in sijns vaders ghelach
Sijn vader riep hem doe terstont
Nu segghet Iacke en doet mi condt
Wat hebdi desen goeden brueder misdaen
Dat hi dus veel wonden heeft ontfaen
Vader ic sal u segghen die waerheyt plat
Ic peep met mijn pijpe, en hi danste wat
Die vader sey die pijpe moet ic horen
Doe sprac die monick: o vrient wtvercoren
Ick biddu door God laet dat niet gheschien
En wranc sijn handen deerlic met dien
Segghende: wildijt emmers hooren
So biddic en wilt u niet stooren
En wilt mi met coorden binden gaen
Aen eenen post om te blijven soe vast staen
Ic weet tsal sijn mi pijne groot
Moet ic danssen ick blijve doot
Aen eenen post met stercken seelen
Bonden si den monick ic en machs niet helen
Int midden der hallen daer menich sadt
Aen der tafelen met den weert en at
Dat volc loech seere en gbinghen callen
Die monick en sal emmers nu niet vallen
Doe seyde die vader tot Iacke: wel aen
Pijpt nu vrij als een man
Iacke sey, vader ic sal doen u bevel
Ic sal u maken vruecht en spel
Tot dat ghi om nederlegghen
Die pijpe ghebiedt ic sals niet wedersegghen
Als Iacke sijn pijpen ghinc openbaren
Si liepen al op die daer waren
En lieten haer eten haer drincken varen
En ghinghen danssen, lopen en tieren
Si en conden hem selven niet bestieren
En liepen al dansende wter hallen
Som waren over den durpel ghevallen
Vander dueren, som vielen int vier plat
Die vader loech ende had ghenuechten sat
Dattet volc soe dansten te gadere
Doen quam dat wijf van Iackes vadere
Al dansende volchdense eenpaerlic
Fellic siende op Iacke staerlick
Telcken alse op hief haren start
So lietse vliegen eenen grooten vart
Soe lude dattet elck vernam
Dies si doe in grooter scaemte quam
Die monick had hem bi na ghedoot verbost
So danste hi metten hoofde teghen den post
Ende die seelen wreven hem soe seere dan
Dat dat bloet tot veel plaetsen wtran
Ende Iacke liep metter pijpe op strate
Si volchden al dansende met blijden ghelate
En liepen soe dick ter poorten wt
Dat si over malcanderen vielen met gheluyt
Die nabueren wonende daer ontrent
Liepen ooc wt daer inden wint
Elc meende comen te late
Som waren te bedde in slapens state
Si worden wten slape ghewect ter stont
Ende liepen ter straten wt goet ront
Som liepen ter straten moeder naect
Daer si om worden bescaemt ghelaect
So datter versaemden menich man ende wijf
Die met vruechden dansten sonder ghekijf
Som wasser lam en conden niet gaen
Noch op haren beenen en conden si staen
Die quamen ooc dansen sonder ducht
Op handen op voeten den eers inde lucht
Doe seide die vader hout op als ghi wilt
Laet u pijpen nu [sijn] ghestilt
Te wijle dat spel ten besten is ghedaen
Want het is dat ghenuechlicste spel vergaen
Dat ic hoorde in seven iaren
Maer die monick ghinc qualic ghebaren
Als al dat dansen was ghedaen
Ghi quade lecker was sijn vermaen
Ick doe u daghen voor tgeestelic recht
Voor den officiael al ben ic slecht
Siet in vrijdach dat ghi sijt present
Oft ghi sult mi weder maken content
Voor mijn wee ende voor mijn smarte
Iacke seyde ic en passer niet op een varte
Ick ben reedt ter stont al sonder sorghen
Al soude den vrijdach toecomen morghen
Den vrijdach quam soe hi hoort
Die brueder, die stiefmoeder waren ghestoort
Si wilden teghen Iacke gaen te recht
Daer waren vergadert rijck ende slecht
Menich man elc na sinen state
Die officiael quam sitten tsijnder bate
Daer waren veel saken te doene
Elck begheerde sijn sake te spoene
So wel van priesters als van clercken
Som ghinghen met testamenten wercken
Ende ooc van schoon vrouwen die binnen der weken
Int doncker waren ghevelt ghesteecken
Elck brocht daer sijn sake voort
Om vanden officiael sijn ghehoort
Oock quam voort brueder Thobias
Ende Iackes stiefmoeder met haer ghebras
En sey heer officiael siet hier nu
Mijnen soen der boeven gru
Hi heeft mi ghewracht so swaren leedt
Met nigromancien, wijt en breet
In Morapelier oft ander steden
En is sijns ghelijcken, verstaet mijn reden
Oock seyse verstaet mijn saken
Hi can toveren en wonder maken
Dat was ghedaen als die dwasen
Want si ghinc doe metten eers blasen
En liet menighen grooten dreet
Daer loeghen si al wijt en breet
Som seyden vrou tempert u gat
Schaemt u hier te laten sulcken vart
Die officiael sey totter vrouwen dan
Segt voort u aensprake nu hier van
Ende laet u spreken daer om niet
Ten sal u sijn tot gheen verdriet
Maer si sorchde voor een ander crac
Dies si een woort niet meer en sprack
Door schaemte wasse heel verbaest
Doe sprac die monic als een die raest
Tot Iacke ghi sijt een boeve ionck
Afghecort van een goede tronck
Weet ooc heer officiael
Dees ionghe boeve wil ons quellen al
Maer heer ghi muecht hem castien wat
Maer hi heeft een pijpe ic seg u dat
Die wil u dansende ende springhende maken
Dat u sal duncken die doot te smaken
Die officiael sey, dat moet ic horen dan
Wat vruecht die pijpe maken can
Doe seide die monick: dat moet God verbieden
Dat dit meer soude gheschieden
Voor dat ic van hier ben ghegaen
Oft anders moest ick die doet ontfaen
Doe seide die officiael sonder vresen
Pijp op Iacke laet ons vrolijc wesen
Ick wil hooren oft soe sal werden ghedaen
Als die monick doet mi tvermaen
Iacke peep ende liet droefheyt varen
En dedese al dansen die daer waren
Die officiael liep op ende ander meer
Ende dansten al omme wonder seer
Die officiael spranc seer boven maten
Dat hi sijn schenen stiet vol gaten
Het dochte hem te sine niet seer goed
Ende riep tot Iacke met ootmoet
Pijpt niet meer maer weest doch stil
Dat bid ic u vrientlick door Gods wil
Doe seyde Iacke tot elcken daer
Ist dat ghi mi hier wilt loven int openbaer
Dat ghi mi doen en sult quaet noch confuys
Maer laten mi gaen soe ick quam van huys
Ick sal mijn pijpen laten staen
En niemant sal meer drucs ontfaen
Doe riepen si al ghemeynlick
Ende gheloofdent hem te doene certeynlick
Ende voor sijn sake oock te vechten
En hem te beschermen voor alle rechten
Doen scheyden si al tsamen van daer
Die officiael ende die sommener1) voorwaer
Met blijsscap, maer die monick en die stiefmoeder
Scheyden van daer sijt dies wel vroeder
Met grooten nijt. God si ons behoeder
AMEN
Gheprent Tantwerpen Bi.M.H.
Int iaer van .xxviij.
GOd die ons allen heeft ghemaect
Van slijc der eerden, ende heeft gestaect
In ons den geest des levens om ons tsetten
In dat aertsche paradijs zonder letten
Om te leven onsen ghesetten tijt
Ende van daer te comen int eewich leven
Welc verbuert heeft ons eerste vadere
Des wi in druc moeten leven alle gadere
Des Gods sone hem heeft moeten vercleenen
Om ons weder te bringhen wt desen weenen
Waer om hi mensche ter weerelt comen is
Om te verhalen dat vanden duvel ghenomen is
Ende heeft den bitteren doot voor ons ghestorven
Om te beteren dat daer was verdorven
Hi moet hem allen bringen ten hemel binnen
Die na mijn tale horen ende versinnen
Actor
DAer woende een huysman in mijn landt
Die met veel lieden wel was bekant
Hi hadde .iij. wijfs deen na dandere
In processe van tijde achter malcandere
Hi hadde ooc bi sijn eerste wijf
Eenen sone stout van bedrijf
Ende ooc na der werelt wtgheven
Soe was hi in archeyt wel bedreven
Maer van sinen vader was hi wel bemint
Maer vander stiefmoeder niet een twint
Want si hadde op hem grooten nijt
Den iongen ionden si cleen profijt
Want watse hem gaf twas drincken of eten
Twas vanden snootsten datse mocht weten
En daer toe en haddijs niet half ghenoech
Si dede Iacke groot onghevoech
En al dat quaet dat si vermochte
Si dat al Iacke toebrochte
Si dede al datse dorste na haer verlanghen
Si wilde hem wel sien gehangen.
Die stiefmoeder.
Op eenen tijt wasse gheseten
Bi haren man om drincken om eten
En sey, ick biddu wel lieve man
Doet desen Iacke wt mijn ghespan
Hi is soe arch, soe slim van daden
Wilt een ander met hem beraden
Die hem dwinge totter duechden graden.
De vader
Doe seyde die goede man God weet
Ick sout gheern doen al nu ghereet
Maer hi is te ionc voorwaer
Ick moet hem houden noch een iaer
So sal hi stercker gheworden sijn
En meer winnen met mijnder pijn
Ghi weet ons knecht heeft starck ghewelt
Die ons beesten wachte opt velt
Die sal bliven thuys om wercken seer
En Iacke sal die beesten voort meer
Drijven te velde en daer toe wachten
So en derfdi op hem niet achten.
Stiefmoeder
Lieve man dats wel ghedaen
So laet Iacke metten beesten gaen
Smorghens vroech seer wel ghemoet
Dreef Iacke sijn beesten metter spoet
Te velde het dochte hem goedt
Hi was ooc blide ende seyde heydo
Hi dreef sijn beesten ende schapen so
Dat hi in eenen dale quam
Daer hi goede weyde vernam
Daer sijn beesten hadden plantheyt van eten
Daer hi was bi eenen berghe gheseten
Bracht hi sijn eten voort
Maer als hijt sach wert hi gestoort
Wantet was snode en luttel weert
En stact weder op sonder eenich gheveert
Want hi hadder om eten cleen lust toe
En sey: mijn stiefmoeder doet mi nu vasten al
Om mi proper te maken ende smal
Als Iacke dus sat qualic ghemoet
Quam daer een out man van sinnen vroet
Sijn baert was grijs wit was sijn haer
Ende sey: God bewaer u van druck en vaer
Hebdi niet teten ic heb hongher groot
Tsi van vleesch, kees, oft van broot
Iacke
Sijt willecome vrient al nu God weet
Tot sulcker spijse als ic heb ghereet
Dies verblijt was die oude man
En Iacke trac wt sijn eten dan.
Die oude man
Doe ghinck hi sitten eten en maecte chier
Ende sey ghi hebt mi ghedeilt soe minlijck hier
Van u spijse dat u God moet betalen
Ende ic salt ooc lonen sonder falen
Ick sal u weder gheven drie schoon dinghen
Kiest dat ghi wilt God salt ghehinghen
Iacke
Eenen boghe te hebben dats mijn verlanghen
Om voghels te scieten ende te vanghen
Doude man
Eenen boghe sal ic u gheven
Dye sal u dueren al u leven
Ghi sulter met raken daer ghi op sult wincken
Tsi van craien, musschen of vincken
En als ghi ten doele schiet met voorsinne
So suldi scieten tot op die pinne
Als ghi selve hebt den boghe in u hant
Maer niemant anders en salt doen int lant
Iacke.
Doe loech Iacke en sey also
Haddic nu een pijpe soe ware ic vro
Doude man
Een pijpe suldi hebben van groot virtuyt
Die metter musiken sal hebben gheluyt
Ooc suldi weten daer by
Wie die pijpe sal hooren hoe dat hi si
Die en sal hem selven niet connen bestieren
Hi en sal moeten springhen ende dansen hantieren
Ende u beesten sullen daer bi tsame vergaderen
En sullen u volghen als haer bewaerdere
Al vrolick springhende als si thuyswaert gaen
Nu segt wat sal dat derde sijn
Iacke
Ic en begheer niet meer in dit termijn
Ick heb ghenoech mijns levens tijt
Ende dancke u seer met iolijt
Doude man.
Ic hebber ghelooft u drie te schincken
Die suldi hebben dus laet droefheit sincken
Dus segt wat ghi begheren wilt
Iacke
Ick salt u segghen weest dan ghestilt
Ic heb een stiefmoeder vaet mijn vertellen
Fel en quaet als die duvel vander hellen
Ic wilde alsse op mi beghint te staren
Datse een scheet moest laten varen
Datse al die plaetse doorclinct.
Doude man
Wantse fellic op u siet of winct
Dan salse soe beghinnen te blasen
Datse van scaemten sal meenen te rasen
Ende al diet horen sullen hem verfieren
Ende van lachen hem niet connen bestieren
Adieu vaert wel ende ic moet gaen.
Iacke.
Gods bewaren moet u bistaen
Endi hi die alle dinghen vermach
Bescherme u nacht ende dach
Doude man.
God loon u sey die oude man
Ende scheyde vanden ionghen Iacke dan.
Actor.
Dan daelde die sonne: den dach ghinc onder
Iacke ghinc pijpen twas om horen wonder
Om hem quamen sijn beesten versamen
Hem volghende tot dat si quamen
In sijns vaders hof al danssende over al
Daer hi elcken beschicten in sinen stal
Doe ghinc Iacke daer sijn vader was gheseten
In die sale om sijn avontmael teten
En sey gheeft mi teten ic ben nalicx3) versmacht
Van hongher: ic hebbe die beesten ghewacht
En gheseten sonder spijse totter nacht
Doe brack hi van een cappoen een bout
Ende gaf den Iacke met moede stout
Dat speet sijn stiefmoeder seer boven maten
Si sach op Iacke met fellen ghelate
Met dien lietse een groote scheet
Dattet clanck wijdt ende breet
Soe dat si loughen al die daer waren
Om dat wt haer poorte sulc een quam ghevaren
Die stiefmoeder was van scaemten root
Si wilde wel wesen over een mile groot
En sey Iacke: wat wi nu horen moeten
Die coluever was seer wel gheschoten
Maer daer en was noch steenen noch yseren cloot
Doe sachse op Iacke met moede groot
Ter stont haer een ander varte ontghinck
Het docht haer wesen een wonder dinck
Moeder sey Iacke, ende hem was daer dweers toe
Hout u als een vrouwe, nouwe, ende den eers toe
Die stiefmoeder was gram ende vol sorghen
Den vader sey, gaet wech men sal u borghen
Hout toe u burse tgelach is betaelt
Ghi en sult niet gheven ist datter wat faelt
Laet inden avont quam daer logieren
Een brueder, men dede hem veel chieren
Hi bleef ooc om slapen daer
Dies hem die vrouwe claechde met vaer
Al dat haer ghesciet was van Iacke quaet
Seggende Iacke is een boeve inden vierden graet
Hi doet mi leedt ende groot ongherief
Van scaemte doet hi mi groot grief
Ic dar u niet seggen door schaemte
Hoe mi gheschiet is soe groten blaemte
Van Iacke den ionghen boeve fel
Ick bidde castijt hem ende slaet hem wel
Ic salt u lonen wilt mi gheloven dat
En sal u gheven eenen kese boven dat
En ghelt in u burse om te bidden voor mi
Gaet op tvelt ende corregiert hem ghi
Ende slaet hem vry cruepel ende lam
Hi doet mi veel scaemten hi maect mi gram
Mi dunct dat hi can toveren
Daer omme al is hi buyten onder die loveren
Met een eycken stoc wilt hem dan raken
Dat hem die lenden moghen craecken
Die brueder
O weerde vrouwe en wilt niet sorghen
Ic sal hem eer den dach van morghen
Ten avont sal comen nae mijn vermeten
So castien dat hi naw en sal weten
Op sijn voeten ofte hoot te staen
Wel aen seyse wilt daer op slapen gaen
Des morghens als Iacke den dach vernam
Hi met sinen beesten te velde quam
Die brueder ghinc hem nae om soecken
In bosschen, in velden, ende in broecken
Maer vant hem ontrent der heyden
Drijvende sijn beesten na goede weyden
En sey tot Iacke ghi boeve rebel
Segt mi nu met corten woorden snel
Waer om doet ghi u moeder die goede vrouwe
Dus veel lijdens, maer nu ic trouwe
Sal ic u castien soe menichfouwe
Iacke
Watow, wat sal hier ghebueren
Mijn moeder is wel ende sonder trueren
Waer om wildi dan bekijven mi
Om wel te sien scieten soe suldi
En ander dinghen die ic heb onthouwen
Onder die doornen ic salt u schouwen
Daer sidt een voghel ic wil hem schieten
Die brueder seyde en latet u niet verdrieten
Ende laet mi sien die conste dijn
Doe schoot Iacke metten boghe fijn
Ende gheraecte den voghel dat hi viel doot
Doe liep die moninck met haesten groot
Den voghel te halen het was sijn cansche
Iacke doen peep, den monick ten dansche
Ghinck soe gheringhe als hi die pijpe hoorde gaen
Als een dul man was hi ghedaen
Hi liep hi dansten ront ontrent
Vanden doornen wert hi wel gheschent
Dat hem dat bloet alle sijn leden afliep
En scuerde sijn cleederen dies hi deerlick riep
Sijn cappe sijn rock sijn scapellaris mede
Ende al dat hi aen hadde ter selver stede
Dat hi nauwe sijn harnas conde bedecken
Dies Iacke loech ende bestont te gecken
Hi danste in die doornen die sijn lijf vol gaten
Maecten in aensicht, in handen sonder aflaten
Dye moninck om gracie dat hi badt
Hout op, ick ben doch van bloede soe nat
Ick heb ghedanst soe langhe ick ducht voor sterven
Och goede Iack hout stille u pijpe
Want ick soe seer vanden bloede sijpe
Ick en sal u misdoen in gheenen tijde
Iacke seyde, gaet dan aen dander side
Vanden doornen soe blijve ic onghesmeten
Doe quam hi wt met sijn vel doorreten
En quam ghelopen als een die dul was
Oft als een die van hoppen vul was
Om dat sijn cleederen soe waren ghereten
En dat vel vanden doornen doorbeten
Sijn hert was vol van druc en lijden
Elck sach op hem ten selven tijden
Dies die monick bescaemt liep in Iackes huys
Dit siende die vrouwe wert heel confuys
En sey, waen coemdi dus mismaect
Ay laes seer qualick was ic gheraect
Bi Iacke uwen soen sonder dralen
Die duvel vander hellen moeten halen
Met dien quam daer die goede man
Doe sey dat wijf siet doch lan
Wat heeft u lieve soen ghedaen
Hi wilde den armen brueder doden gaen
Benedicite sey Ian wats hier gheschiet
Hebdi van Iacke dit verdriet
Segghet mi doch sonder verbeiden
Ia sey die monick die duvel moet hem gheleyen
Onder die doornen heeft hi mi doen danssen
Ter doot toe met swaren ghecrij
Doe sey die vader tware sonde groot
Had u mijn sone soe ghedoot
Die monick sey: ic conde mi ontholden niet
So suetelic ghinc Iackes pijpe siet.
Als dan Iacke den avont vernam
Hi metten beesten thuyswart quam
Soe hi ghewoenlic te doene plach
En hi doe quam in sijns vaders ghelach
Sijn vader riep hem doe terstont
Nu segghet Iacke en doet mi condt
Wat hebdi desen goeden brueder misdaen
Dat hi dus veel wonden heeft ontfaen
Vader ic sal u segghen die waerheyt plat
Ic peep met mijn pijpe, en hi danste wat
Die vader sey die pijpe moet ic horen
Doe sprac die monick: o vrient wtvercoren
Ick biddu door God laet dat niet gheschien
En wranc sijn handen deerlic met dien
Segghende: wildijt emmers hooren
So biddic en wilt u niet stooren
En wilt mi met coorden binden gaen
Aen eenen post om te blijven soe vast staen
Ic weet tsal sijn mi pijne groot
Moet ic danssen ick blijve doot
Aen eenen post met stercken seelen
Bonden si den monick ic en machs niet helen
Int midden der hallen daer menich sadt
Aen der tafelen met den weert en at
Dat volc loech seere en gbinghen callen
Die monick en sal emmers nu niet vallen
Doe seyde die vader tot Iacke: wel aen
Pijpt nu vrij als een man
Iacke sey, vader ic sal doen u bevel
Ic sal u maken vruecht en spel
Tot dat ghi om nederlegghen
Die pijpe ghebiedt ic sals niet wedersegghen
Als Iacke sijn pijpen ghinc openbaren
Si liepen al op die daer waren
En lieten haer eten haer drincken varen
En ghinghen danssen, lopen en tieren
Si en conden hem selven niet bestieren
En liepen al dansende wter hallen
Som waren over den durpel ghevallen
Vander dueren, som vielen int vier plat
Die vader loech ende had ghenuechten sat
Dattet volc soe dansten te gadere
Doen quam dat wijf van Iackes vadere
Al dansende volchdense eenpaerlic
Fellic siende op Iacke staerlick
Telcken alse op hief haren start
So lietse vliegen eenen grooten vart
Soe lude dattet elck vernam
Dies si doe in grooter scaemte quam
Die monick had hem bi na ghedoot verbost
So danste hi metten hoofde teghen den post
Ende die seelen wreven hem soe seere dan
Dat dat bloet tot veel plaetsen wtran
Ende Iacke liep metter pijpe op strate
Si volchden al dansende met blijden ghelate
En liepen soe dick ter poorten wt
Dat si over malcanderen vielen met gheluyt
Die nabueren wonende daer ontrent
Liepen ooc wt daer inden wint
Elc meende comen te late
Som waren te bedde in slapens state
Si worden wten slape ghewect ter stont
Ende liepen ter straten wt goet ront
Som liepen ter straten moeder naect
Daer si om worden bescaemt ghelaect
So datter versaemden menich man ende wijf
Die met vruechden dansten sonder ghekijf
Som wasser lam en conden niet gaen
Noch op haren beenen en conden si staen
Die quamen ooc dansen sonder ducht
Op handen op voeten den eers inde lucht
Doe seide die vader hout op als ghi wilt
Laet u pijpen nu [sijn] ghestilt
Te wijle dat spel ten besten is ghedaen
Want het is dat ghenuechlicste spel vergaen
Dat ic hoorde in seven iaren
Maer die monick ghinc qualic ghebaren
Als al dat dansen was ghedaen
Ghi quade lecker was sijn vermaen
Ick doe u daghen voor tgeestelic recht
Voor den officiael al ben ic slecht
Siet in vrijdach dat ghi sijt present
Oft ghi sult mi weder maken content
Voor mijn wee ende voor mijn smarte
Iacke seyde ic en passer niet op een varte
Ick ben reedt ter stont al sonder sorghen
Al soude den vrijdach toecomen morghen
Den vrijdach quam soe hi hoort
Die brueder, die stiefmoeder waren ghestoort
Si wilden teghen Iacke gaen te recht
Daer waren vergadert rijck ende slecht
Menich man elc na sinen state
Die officiael quam sitten tsijnder bate
Daer waren veel saken te doene
Elck begheerde sijn sake te spoene
So wel van priesters als van clercken
Som ghinghen met testamenten wercken
Ende ooc van schoon vrouwen die binnen der weken
Int doncker waren ghevelt ghesteecken
Elck brocht daer sijn sake voort
Om vanden officiael sijn ghehoort
Oock quam voort brueder Thobias
Ende Iackes stiefmoeder met haer ghebras
En sey heer officiael siet hier nu
Mijnen soen der boeven gru
Hi heeft mi ghewracht so swaren leedt
Met nigromancien, wijt en breet
In Morapelier oft ander steden
En is sijns ghelijcken, verstaet mijn reden
Oock seyse verstaet mijn saken
Hi can toveren en wonder maken
Dat was ghedaen als die dwasen
Want si ghinc doe metten eers blasen
En liet menighen grooten dreet
Daer loeghen si al wijt en breet
Som seyden vrou tempert u gat
Schaemt u hier te laten sulcken vart
Die officiael sey totter vrouwen dan
Segt voort u aensprake nu hier van
Ende laet u spreken daer om niet
Ten sal u sijn tot gheen verdriet
Maer si sorchde voor een ander crac
Dies si een woort niet meer en sprack
Door schaemte wasse heel verbaest
Doe sprac die monic als een die raest
Tot Iacke ghi sijt een boeve ionck
Afghecort van een goede tronck
Weet ooc heer officiael
Dees ionghe boeve wil ons quellen al
Maer heer ghi muecht hem castien wat
Maer hi heeft een pijpe ic seg u dat
Die wil u dansende ende springhende maken
Dat u sal duncken die doot te smaken
Die officiael sey, dat moet ic horen dan
Wat vruecht die pijpe maken can
Doe seide die monick: dat moet God verbieden
Dat dit meer soude gheschieden
Voor dat ic van hier ben ghegaen
Oft anders moest ick die doet ontfaen
Doe seide die officiael sonder vresen
Pijp op Iacke laet ons vrolijc wesen
Ick wil hooren oft soe sal werden ghedaen
Als die monick doet mi tvermaen
Iacke peep ende liet droefheyt varen
En dedese al dansen die daer waren
Die officiael liep op ende ander meer
Ende dansten al omme wonder seer
Die officiael spranc seer boven maten
Dat hi sijn schenen stiet vol gaten
Het dochte hem te sine niet seer goed
Ende riep tot Iacke met ootmoet
Pijpt niet meer maer weest doch stil
Dat bid ic u vrientlick door Gods wil
Doe seyde Iacke tot elcken daer
Ist dat ghi mi hier wilt loven int openbaer
Dat ghi mi doen en sult quaet noch confuys
Maer laten mi gaen soe ick quam van huys
Ick sal mijn pijpen laten staen
En niemant sal meer drucs ontfaen
Doe riepen si al ghemeynlick
Ende gheloofdent hem te doene certeynlick
Ende voor sijn sake oock te vechten
En hem te beschermen voor alle rechten
Doen scheyden si al tsamen van daer
Die officiael ende die sommener1) voorwaer
Met blijsscap, maer die monick en die stiefmoeder
Scheyden van daer sijt dies wel vroeder
Met grooten nijt. God si ons behoeder
AMEN
Gheprent Tantwerpen Bi.M.H.
Int iaer van .xxviij.
Onderwerp
AT 0592 - The Dance Among Thorns
AT 0592 - The Dance Among Thorns 
ATU 0592 - The Dance Among Thorns.
ATU 0592 - The Dance Among Thorns.
Beschrijving
Een man had bij zijn eerste vrouw een zoon verwekt, Jacke genaamd. De stiefmoeder van Jacke koesterde grote nijd jegens hem en gunde hem niets. Op een dag vroeg ze zelfs aan haar man of ze Jacke niet weg konden geven. Maar het jongetje was nog te jong, het moest nog een jaar wachten. De vader zou Jacke als herder aan het werk zetten zodat stiefmoeder geen rekening hoefde te houden met hem. Wanneer Jacke bij de velden is, komt er een oude man met witte haren en een grijze baard hem vragen of hij wat te eten heeft. Jacke geeft hem zijn kleine beetje voedsel en de man is dolgelukkig. Daarom mag Jacke drie dingen wensen. Als eerste wenst hij een boog. Deze krijgt hij en de man vertelt dat de boog, die overigens zijn leven lang zal meegaan, zal raken waar hij op mikt, mits gehanteerd door Jacke zelf. De tweede wens is een fluit. Ook deze krijgt hij. De oude man vertelt hem dat wie het gefluit hoort, zich niet zal kunnen bedwingen en zal moeten dansen en springen. Ook zullen de dieren hem volgen. Er blijft nog een wens over, maar Jacke zegt dat hij niets meer te wensen heeft. De oude man dringt aan en Jacke doet een derde wens: iedere keer wanneer zijn stiefmoeder hem (boos) aankijkt zal ze een harde scheet moeten laten waar iedereen om zal moeten lachen. Wanneer stiefmoeder Jacke aan tafel een snode blik toewerpt ontsnapt er een flinke scheet waar flink om gelachen wordt. En even later weer een. De stiefmoeder is ontzettend boos en vraagt een broeder (Thobias), die komt logeren, om Jacke flink te straffen. De volgende dag zoekt de monnik Jacke op. Jacke wil hem eerst zijn schietkunsten laten zien. Hij schiet een vogel die zich in een doornenstruik bevindt en de monnik gaat het beest halen. Op dat moment ziet Jacke zijn kans en begint te fluiten. De monnik moet wel dansen tussen de doornen en verwondt zich behoorlijk. Als Jacke 's avonds thuiskomt en zijn vader en stiefmoeder het verhaal van de monnik hebben gehoord, moet Jacke spelen op zijn fluit. De monnik wil echter stevig worden vastgebonden omdat hij nog een dans niet zou overleven. De hele zaal laat zijn eten staan en begint te dansen. De monnik sleept Jacke voor het geestelijk gerecht. Maar ook de 'officiael' (geestelijk rechter) is benieuwd naar de fluit. Wederom is eenieder tot dansen verplicht totdat de rechter Jacke smeekt tot stoppen. Jacke belooft niet meer te zullen fluiten als zij hem nu naar huis laten gaan. Daar is iedereen het mee eens en de groep gaat uiteen. De monnik en stiefmoeder zijn nog altijd vol nijd.
Bron
G.J. Boekenoogen (ed.), Historie van den jongen geheeten Jacke. Brill, Leiden 1905.
Commentaar
a: Drukken tot 1540
1528 - Antwerpen - Mich. Hillen van Hoochstraten - (NK 1087)
b & c: Herdruk en literatuur
Boekenoogen G.J., Vanden Jongen geheeten Jacke: die sijns vaders beesten wachte int velt, ende vanden brueder dye daer quam om Jacke te castien. Naar den Antwerpschen druk van Michiel Hillen uit het jaar 1528 en den Amsterdamschen druk van Hermen Jansz. Muller uit het laatst der XVIde eeuw (NV, X), Leiden, 1905. Met bibliographie.
Fragmenten ook uitgegeven in:
Wolthuis G.W., Het drama in de Middeleeuwen, Amsterdam, 1929, pp. 195-201
c: Verdere literatuur
Bolte Joh., Das Märchen vom Tanze des Mönches im Dornbusch, Festschrift zum 5. Neuphilologentage, Berlin, (1892).
Id., Nachträgliches zum Märchen vom Tanze des Mönches im Dornbusch, in Archiv für das Studium der neueren Sprachen und Litteraturen, XC (1893), pp. 289-295.
Engels:
A Mery Geste of the Frere and the Boye (ca 1512 - Wynkyn de Worde - London), cfr:
Hazlitt W.C., Remains of the Early Popular Poetry of England, III. Facsimile Cambridge, 1905.
Ook een versie van het verhaal in Percy Folio MS., ed. Furnivall & Hales (zie hiervoor: Cambridge Hist. of Engl. Liter., II, p. 501).
d: Karakteristiek
Populair boekje, geheel in verzen, dramatisch voorgesteld.
Kalff (Bijdragen tot de geschiedenis van ons Middeleeuwsch drama, in TNTL, XXII (1903), (pp. 304-320), p. 320) vraagt zich af of dit ‘ook niet oudtijds de tekst van een marionettenspel is geweest’?
Tekst en informatie gebaseerd op: http://www.dbnl.org/titels/titel.php?id=_jac001jack01
1528 - Antwerpen - Mich. Hillen van Hoochstraten - (NK 1087)
b & c: Herdruk en literatuur
Boekenoogen G.J., Vanden Jongen geheeten Jacke: die sijns vaders beesten wachte int velt, ende vanden brueder dye daer quam om Jacke te castien. Naar den Antwerpschen druk van Michiel Hillen uit het jaar 1528 en den Amsterdamschen druk van Hermen Jansz. Muller uit het laatst der XVIde eeuw (NV, X), Leiden, 1905. Met bibliographie.
Fragmenten ook uitgegeven in:
Wolthuis G.W., Het drama in de Middeleeuwen, Amsterdam, 1929, pp. 195-201
c: Verdere literatuur
Bolte Joh., Das Märchen vom Tanze des Mönches im Dornbusch, Festschrift zum 5. Neuphilologentage, Berlin, (1892).
Id., Nachträgliches zum Märchen vom Tanze des Mönches im Dornbusch, in Archiv für das Studium der neueren Sprachen und Litteraturen, XC (1893), pp. 289-295.
Engels:
A Mery Geste of the Frere and the Boye (ca 1512 - Wynkyn de Worde - London), cfr:
Hazlitt W.C., Remains of the Early Popular Poetry of England, III. Facsimile Cambridge, 1905.
Ook een versie van het verhaal in Percy Folio MS., ed. Furnivall & Hales (zie hiervoor: Cambridge Hist. of Engl. Liter., II, p. 501).
d: Karakteristiek
Populair boekje, geheel in verzen, dramatisch voorgesteld.
Kalff (Bijdragen tot de geschiedenis van ons Middeleeuwsch drama, in TNTL, XXII (1903), (pp. 304-320), p. 320) vraagt zich af of dit ‘ook niet oudtijds de tekst van een marionettenspel is geweest’?
Tekst en informatie gebaseerd op: http://www.dbnl.org/titels/titel.php?id=_jac001jack01
Naam Overig in Tekst
Jacke
Jacke
Jan
Jan
Thobias
Thobias
Morapelier
Morapelier
Datum Invoer
2013-03-01 14:46:20