Registratie zal enige tijd duren. Deze functie is in ontwikkeling.

- Verborgen boodschappen

Een (), (foutieve datum)

Onderwerp

TM 6017 - Verborgen boodschappen    TM 6017 - Verborgen boodschappen   

Beschrijving

Verborgen boodschappen

Tekst

Stadssagen over verborgen boodschappen hebben meestal een ding gemeen: je ziet de boodschappen alleen als je ze wilt zien. De stofwolk die het leeuwtje Simba veroorzaakt in de Disney tekenfilm De leeuwenkoning vormt de letters 's-e-x', tenminste, dat zeggen sommige mensen. Anderen geloven dat er 's-f-x' staat, een verwijzing naar de special effects afdeling van de film. Hoe het ook zij, je ziet het of je ziet het niet. Verborgen boodschappen (subliminal messages) komen voor in de vorm van beeld (film, reclame), tekst (bijbelteksten) en geluid (muziek, gesproken tekst in films). Een speciale vorm van verborgen boodschappen zijn de zogenoemde achterstevoren boodschappen (zie het desbetreffende lemma) die zijn verborgen in (rock)muziek. Het zoeken naar verborgen boodschappen in bijbelteksten gebeurt al eeuwen. Met de komst van de computer is het echter een stuk eenvoudiger geworden. De computer kan zo worden geprogrammeerd dat elke n-de letter uit de tekst wordt geselecteerd of dat bepaalde patronen opgespoord worden. Zo zijn al veel 'opzienbarende' boodschappen ontdekt, bijvoorbeeld de voorspelling van de moord op de Israëlische premier Rabin. Het is met verborgen boodschappen in bijbelteksten echter een kwestie van interpretatie en goedgelovigheid. De uitkomsten van een onderzoek hangen af van het gebruikte bijbelmanuscript, de taal van de tekst, de in de computer ingevoerde zoekopdrachten en de ideeën van de onderzoeker. Omdat de verborgen boodschappen vaak worden geassocieerd met negatieve dingen als satanisme, manipulatie en een slechte invloed, vinden veel mensen dat ze geweerd moeten worden. Deze gevoelens leven vooral in Amerika, waar de angst voor de invloed van verborgen boodschappen het grootst is. Het is echter nooit bewezen dat verborgen boodschappen ook daadwerkelijk invloed uitoefenen op menselijk gedrag, bewust dan wel onbewust. Hoe zijn de verhalen dan de wereld in geholpen? In de jaren vijftig voert James Vicary een experiment uit in een bioscoop. Elke vijf seconden van de film projecteert hij heel kort beeldjes met de teksten 'drink Coca Cola' en 'hungry? eat popcorn'. Met het blote oog zijn de teksten niet te zien, toch stijgt de verkoop van cola en popcorn volgens Vicary behoorlijk. Blijkbaar hebben de verborgen boodschappen invloed op het koopgedrag van de bioscoopgangers. Juist om die reden, de invloed op het (koop)gedrag van de consument, veroorzaakt het experiment van Vicary heel wat opschudding. Door boodschappen in bijvoorbeeld reclame te verstoppen, kan de consument worden aangezet om dingen te kopen waar hij anders misschien nooit aan zou denken. In diezelfde jaren vijftig verschijnt ook The hidden persuaders van Vance Packard. Hij beweert dat de nieuwe manier van adverteren bestaat uit het koppelen van een bepaald imago aan een product om zo in te spelen op angsten en wensen van de consument. In zijn boek waarschuwt Packard voor deze manipulatieve praktijken. Deze manier van reclame maken, tast het individu als zelfstandig denkend geheel aan en wel zonder dat de consument het doorheeft. De opzienbarende ontdekkingen van Packard en Vicary wakkeren een stroom van belangstelling aan. Ook als na enkele jaren bekend wordt dat Vicary met zijn testuitslagen sjoemelde en er helemaal geen sprake was van een significante stijging in de verkoop, blijft de onrust over de invloed van verborgen boodschappen bestaan. In 1973 gaat Wilson B. Key verder waar Vicary en Packard ophielden. Hij publiceert het boek Subliminal seduction, een aanklacht tegen de (toen) moderne reclame die volgens Key vol zit met verborgen boodschappen. Om dit te illustreren, staat het boek vol met voorbeelden. De drankreclame waarin de lichtinval op de ijsblokjes in een glas het woord 'sex' vormen, is een van de bekendste. In 1974 verbiedt de Amerikaanse overheid het gebruik van verborgen boodschappen, want, of ze nu effect hebben of niet, de boodschappen zijn niet in het belang van het publiek. Een opvallend verbod van de overheid, omdat de effectiviteit van verborgen boodschappen inderdaad nooit is vastgesteld. Sterker nog, de meeste onderzoeken hebben als uitkomst dat verborgen boodschappen géén invloed hebben op menselijk (koop)gedrag. De wetenschappers die zich bezighouden met de zoektocht naar verborgen boodschappen zijn verdeeld in twee kampen. Een deel van de onderzoekers vindt dat de 'subliminals' wel degelijk invloed hebben. Mensen kunnen de boodschappen misschien niet bewust zien of horen, maar het onderbewuste pikt de boodschap wel op. Via het onderbewustzijn oefent de boodschap dan later haar invloed uit, zonder dat iemand zich daarvan bewust is. Zoals gezegd komt het grootste deel van de onderzoekers met tegengestelde testresultaten. Zij beschuldigen Key ervan dat hij gebruik heeft gemaakt van zogenaamde 'Rorschach readings'. Kort gezegd betekent dit dat Key in de advertenties ziet wat hij wil zien. Misschien wel daarmee verbonden is de constatering dat de verborgen boodschappen die mensen aantreffen, opvallend vaak seksueel gerelateerd zijn. Bovendien zijn studies als die van Key meestal niet voorzien van literatuurverwijzingen naar 'gerenommeerde vakgenoten'. Toch zijn er genoeg mensen die, om wat voor reden dan ook, makkelijk meegaan in de stelling dat verborgen boodschappen wel degelijk invloed hebben. 'The American life league' (ALL), een conservatieve christelijke organisatie, grijpt de theorieën bijvoorbeeld aan om Disney te beschuldigen van verborgen seksboodschappen in tekenfilms, zoals de hierboven genoemde scène uit de 'Leeuwenkoning'. De verborgen boodschappen in Disneyfilms vormen overigens een verhaal apart. Er zijn mensen die in elke Disneyproductie wel een of meer verborgen boodschappen vinden. Twee bekende voorbeelden zijn te vinden in 'De kleine zeemeermin'. Tijdens een scène waarin een huwelijk wordt gesloten, is te zien dat de priester een erectie heeft. Op de filmposter en het promotiemateriaal voor dezelfde film staat een kasteel waarvan een van de torens de vorm van een penis heeft. De (seks)boodschappen in de Disneyfilms zijn soms met opzet in de film geplaatst, zoals de letters 's-e/f-x' in 'De leeuwenkoning'. Tekenaars van Disney doen dit al vanaf de begindagen van het bedrijf. Tot aan een staking in de jaren veertig werden de tekenaars namelijk niet op de aftiteling genoemd. Ze losten dit creatief op door bijvoorbeeld de tekenfilmkarakters hun eigen naam te geven of door grapjes in de film te verwerken. Sinds Disney alle medewerkers op de aftiteling noemt, zijn dit soort 'extra's' echter niet verdwenen. Het kan ook zijn dat de boodschappen onbewust in de film terecht komen. Zo zegt Aladdin in de gelijknamige film 'good teenagers, take off your clothes'. Het lijkt op het eerste gehoor misschien zo te zijn, maar de meeste mensen zijn er na nauwkeurige beluistering van overtuigd dat het hier gaat om slordig knip- en plakwerk van de geluidsmensen van Disney. In werkelijkheid zou Aladdin zeggen: 'Good tiger, take off and go'. De ALL grijpt dit soort geruchten echter aan om de naam van Disney in een negatief daglicht te stellen. Meestal zijn de boodschappen in Disneyfilms helemaal niet als verborgen boodschap bedoeld. De kasteeltoren in de vorm van een penis is bijvoorbeeld op het promotiemateriaal terecht gekomen omdat onder grote tijdsdruk aan gewerkt. De toren is er als het ware tussendoor geglipt. Wat betreft de erectie van de priester in 'De kleine zeemeermin': dat is volgens Disney gewoon zijn knie. Een kwestie van interpretatie dus, zoals bij zoveel verborgen boodschappen.