Onderwerp
SINSAG 0031 - Die Prophezeiung des Meerweibes 
SINSAG 0031 - Die Prophezeiung des Meerweibes 
Tekst
Westerschouwen was een belangrijke en rijke havenstad, wiens inwoners goddeloos en hoogmoedig waren. Op een dag ving een groepje vissers uit Westerschouwen een zeemeermin en besloot haar mee te nemen naar de havenstad. Tijdens de terugtocht verscheen de meerman en hij smeekte de vissers zijn vrouw vrij te laten. De vissers reageerden met hoongelach en luisterden niet. Eenmaal bij de haven aangekomen liep de hele stad uit om de zeemeermin te zien. Weer luisterde niemand naar de smeekbedes van de meerman. Toen deed de meerman de volgende voorspelling:
‘Westerschouwe, Westerschouwe
Het zal u berouwe
Dat gij hebt genomen mijn vrouwe
Westerschouwe zal daarom vergaan
De toren alleen zal blijven bestaan
En diezelfde avond rees een storm op en raakte de hele stad verzand, waardoor de mensen werden verdreven (zie bijv. http://www.verhalenbank.nl/items/show/41751) .
De voorspelling van de zeemeermin, met als verhaaltype SINSAG 0031 (Die Prophezeiung des Meerweibes), gaat over een zeemeermin of meerman die de ondergang van een (haven)stad aankondigt. In het merendeel van de verhalen uit de Nederlandse Volksverhalenbank wordt deze voorspelling gedaan nadat de zeemeermin gevangen is genomen door vissers. In de Nederlandse folklore zijn veel sagen te vinden die als doel hebben om de ondergang en/of het verval van een bloeiende havenstad te verklaren. In de sagen kondigt een zeemeermin, meerman, vis of heks de ondergang aan (Sliggers 1977, p. 17). De volgende motieven zijn van toepassing op het verhaaltype SINSAG 0031; B81.13.11.1 Mermaid caught by fishermen, B81.13.8 Curse by mermaid, B81.7.1 Mermaid prophesies, B81.13.11 Mermaid captured, en A1018 Flood as punishment. In internationale folklore wordt de zeemeermin niet alleen gerepresenteerd als verleidelijke sirene die mannen de zee inlokt, maar ook als wezen dat op zoek is naar een ziel, voorspellende krachten bezit, wensen kan vervullen en zo nu en dan met een mens trouwt (Benwell and Waugh 1961, p. 13).
Het verhaal dat het meest voorkomt in de Volksverhalenbank heeft betrekking op de ondergang van het plaatsje Westerschouwen en bovenstaand verhaal is hier een voorbeeld van. Het verhaal ‘De Zeemeermin van Westerschouwen’ is voor het eerst opgetekend – voor zover bekend – door de Duitse verzamelaar J.W. Wolf (1817-1855), die het uit de volksmond optekende in 1843. Pas tien jaar later, in 1853, verscheen het verhaal over de zeemeermin van Westerschouwen voor het eerst in de Nederlandse taal: F. Nagtglas publiceerde het in De Navorscher (De Blécourt et al. 2010, p. 436). Volksverhalen over zeemeerminnen worden vaak geassocieerd met de middeleeuwen, terwijl de verhalen binnen het verhaaltype SINSAG 0031 pas zijn opgetekend in de negentiende eeuw en dus van vrij recente aard zijn. Het verhaal ‘De Zeemeermin van Westerschouwen’ is niet uit de lucht gegrepen: de haven van Westerschouwen is in de vijftiende eeuw verzand, waardoor de eens welvarende havenstad in verval raakte. Het is aannemelijk dat dit verhaal is bedacht om de teloorgang van Westerschouwen te verklaren. Het verhaal over de ondergang van Westerschouwen heeft zich door de tijd heen ontwikkeld en pas in de negentiende en twintigste eeuw krijgt de overmatige rijkdom van de stad en de goddeloosheid en hoogmoed van haar inwoners een prominente rol in het verhaal. In sommige verhalen wordt bijvoorbeeld gesproken over paarden met gouden hoefijzers. Volgens De Blécourt et al. is de enorme rijkdom en de arrogantie van de inwoners bij het verhaal bedacht om ‘de ondergang nog meer cachet te geven’ (De Blécourt et al. 2010, p. 438). Dit element zou echter ook aan het verhaal toegevoegd kunnen zijn om de lezers en luisteraars te waarschuwen: hoogmoed komt voor de val. De toren van Westerschouwen heeft nog bestaan tot 1848: toen werd deze toren gesloopt. Na het afbreken van de toren werd de sage vrijwel direct verplaatst naar De Plompe Toren, van het nabijgelegen plaatsje Koudekerke (De Blécourt et al. 2010, p. 438).
Al komt het verhaal ‘De Zeemeermin van Westerschouwen’ het meest voor, de Nederlandse Volksverhalenbank kent nog meer verhalen die passen binnen het verhaaltype SINSAG 0031.
Allereerst bevat de Nederlandse Volksverhalenbank verhalen over een of meerdere zeemeerminnen die in de haven of in een waterput verschijnen. In sommige verhalen zweven de zeemeerminnen boven de stad of nog specifieker de kerktoren. Door de zeemeermin(nen) wordt de volgende voorspelling gedaan: ‘[Naam stad] zal vergaan, maar de toren zal blijven bestaan’ (zie bijv. http://www.verhalenbank.nl/items/show/38930). In alle verhalen uit de Nederlandse Volksverhalenbank hebben de inwoners deze voorspelling te danken aan hun eigen gedrag, hoogmoed en goddeloosheid. Vaak wordt ook de rijkdom van de desbetreffende stad benadrukt. Alle steden die in deze sage figureren zijn op verschillende momenten in de geschiedenis of overstroomd of verzand en (deels) vergaan. De sage is gekoppeld aan de volgende steden; Zevenbergen, Westerschouwen, Bath, Namen en Reimerswaal. Over Namen bestaan ook volksverhalen waarin de ondergang aangekondigd wordt door een haring: de stad is overstroomd in 1715-1717 (Kuipers 2004, p. 72). Ook Reimerswaal en Bath zijn verdronken dorpen. Reimerswaal is in 1631 definitief overstroomd en Bath in 1552 (Kuipers 2004, 49).
Een andere variant gaat over een zeemeermin die langs verschillende steden zwemt op zoek naar fris drinkwater. In de eerste stad waar zij aankomt lachen de inwoners haar uit en weigeren ze haar iets te drinken te geven. Bij de tweede stad aangekomen, wordt de zeemeermin weer met hoongelach begroet. Nu is er een oude man die medelijden krijgt en haar een kom troebel water wil aanbieden. Zijn handen beven zo ontzettend, dat de helft van het water over de rand heen klotst. Bij de derde en laatste stad aangekomen zijn er meerdere vissers die zich over de vermoeide en dorstige zeemeermin ontfermen en haar het schoonste en helderste drinkwater aanbieden dat in de verre omtrek te vinden is. Weer opgefrist doet de zeemeermin de volgende voorspelling: ‘[Eerste stad] zal vergaan, [tweede stad] zal halfvergaan, [derde stad] zal blijven bestaan.’ In de Volksverhalenbank gaat het respectievelijk om de volgende steden; Zevenbergen, Steenbergen en, Bergen (zie bijv. http://www.verhalenbank.nl/items/show/48159). In 1421 werd Zevenbergen, dat toen nog aan de oevers van het Hollands Diep lag, overstroomd tijdens de Sint Elisabethsvloed.
Het volgende verhaal dat past binnen het verhaaltype SINSAG 0031 gaat over het Zeeuwse dorp Waterlandkerkje. De Volksverhalenbank kent twee versies van dit verhaal, dat als volgt gaat: Een visser uit Oostburg was aan het vissen aan de oever van de Blontrok, toen hij de zeemeermin Hildegonda plots in zijn netten vond. Ze smeekte om te worden vrijgelaten, maar de visser, die de hele dag nog niets had gevangen, wilde graag wat geld aan haar verdienen. Een voerman uit Waterlandkerkje kwam op het lawaai af en bij het zien van de situatie schopt hij de visser in het water en bevrijdt de zeemeermin. De zeemeermin doet vervolgens de volgende voorspelling: ‘Waterlandkerkje zal nog heel lang klein blijven, maar geen nood, eens komt de tijd dat de Kerjenaren schouder aan schouder zullen staan en hun woonplaats tot groei en bloei zullen brengen. De wereld zal eenmaal vergaan, maar Waterlandkerkje zal blijven bestaan’ (zie bijv. http://www.verhalenbank.nl/items/show/41871).
Tot slot bevat de Volksverhalenbank een verhaal over het eiland De Nagel, dat in de Zuiderzee lag. Het is het enige verhaal in de Volksverhalenbank dat binnen het verhaaltype SINSAG 0031 valt, maar niet over een stad in Zeeland gaat. Daarnaast figureert er geen zeemeermin of meerman in de hoofdrol, maar een pastoor. De pastoor wordt gevraagd om op te treden tijdens een ruzie in een kroeg en sterft wanneer hij probeert te bemiddelen. Vlak voordat hij sterft, spreekt hij de vloek uit dat De Nagel ooit zal verdrinken (zie http://www.verhalenbank.nl/items/show/48513).
De verschillende verhalen in de Volksverhalenbank, vallend onder het verhaaltype SINSAG 0031, bevatten een aantal terugkerende elementen. Allereerst gaat het om een zeemeermin en/of meerman die een voorspelling doet (het verhaal over De Nagel uitgezonderd). In volksvertellingen staan waterwezens symbool voor de machteloze positie van de mens tegenover de natuur en natuurgeweld (Lundt 2014, p. 519). Het merendeel van de besproken verhalen gaan over een zeemeermin die onrecht wordt aangedaan. Door de mensen wordt niet naar haar of de meerman geluisterd: de gebeden en uiteindelijke vervloekingen worden enkel met hoongelach ontvangen. De mens reageert op deze manier vanuit het idee dat hij of zij onaantastbaar is. De inwoners van de verschillende havensteden zijn samen ‘sterker’ dan een zeemeermin of zeemeerechtpaar. De verhalen laten zien wat er gebeurt met mensen die de natuur en haar verwoestende kracht niet serieus nemen: de havensteden worden van de aardbodem weggevaagd. Een ander belangrijk element is de zondvloed. De inwoners worden gestraft voor hun gedrag en de stad komt onder water te staan. Dit motief is terug te voeren naar het Oude Testament. In Genesis 6-9 wordt het verhaal over de Ark van Noach verteld, waarin God de mens straft voor zijn goddeloze gedrag en een zondvloed creëert. De zondvloed is een wijdverspreid en internationaal thema (Röllig 2007, p. 724). Verhalen over de zondvloed zijn bijvoorbeeld ook terug te vinden in de Chinese mythologie (Yang en An 2005, p. 21-27). In alle verhalen binnen SINSAG 0031 worden mensen ook gestraft voor hun gedrag met een overstroming: een zondvloed. In de meeste verhalen is echter geen ruimte voor een nieuw begin, zoals in de Bijbel. Van de overstroomde steden in Zeeland bleef weinig over.
In sommige sagen wordt verteld dat de klokken van de toren of kerk nog te horen zijn en dat men soms de met goud bedekte daken onder het wateroppervlak kan zien. Deze twee verhaalelementen beperken zich niet tot het verhaaltype SINSAG 0031, maar horen ook bij de internationale verspreiding van verhalen over verdronken dorpen en steden (Fischer 2014, p. 125).
Verhalen die lijken te passen binnen het verhaaltype SINSAG 0031, of overeenkomstige elementen bevatten, zijn ook te vinden buiten de Nederlandse landgrenzen. De Engelse folklore kent bijvoorbeeld twee verhalen die sterk lijken op de Zeemeermin van Westerschouwen. Het eerste verhaal is verbonden aan de havenstand Padstow en gaat over een inwoner van de stad die een zeemeermin geweld probeert aan te doen door op haar te schieten. Als wraak voorspelt de zeemeermin dat de haven van Padstow voor altijd verlaten zou zijn (Benwell and Waugh 1961, p. 143). Deze voorspelling zou hebben geresulteerd in de verzanding van de haven, waardoor de eens rijke havenstand in verval raakte. Een soortgelijk verhaal is terug te vinden in de Engelse havenstad Seaton. Ook hier voorspelde een zeemeermin de ondergang van een rijke havenstad nadat een visser haar verwondingen had toegebracht (Benwell and Waugh 1961, p. 143). Beide havens zijn daadwerkelijk verzand: Pastow in de zestiende eeuw en Seaton in de veertiende eeuw. In deze verhalen wordt geen zeemeermin gevangengenomen, maar er wordt haar wel degelijk geweld aangedaan. Daarnaast is sprake van nog een ander opvallend verschil. In de Nederlandse verhalen gaat het om het gedrag van het collectief: alle inwoners van een stad gedragen zich goddeloos. In de verhalen uit de Engelse folklore gaat het om een individu, waarna een gehele stad wordt gestraft. Padstow en Seaton zijn niet de enige steden in het Britse Koninkrijk die met een voorspellende zeemeermin te maken krijgen. Ook Welshe folklore kent een verhaal over een zeemeermin die sterkt lijkt op de verhalen uit de Volksverhalenbank. Het verhaal is verbonden aan de havenstad Conway en gaat als volgt: de inwoners van Conway vangen een zeemeermin en, ondanks haar smeekbedes, weigeren ze haar te laten gaan. Vlak voordat de zeemeermin sterft, voorspelt ze dat de inwoners van Conway voor altijd arm zullen blijven (Benwell and Waugh 1961, p. 151). Tot slot is ook een sage bekend in Frankrijk die gedeeltelijk overeenkomt met het verhaaltype SINSAG 0031. De sage gaat over de havenstad Ys: diens inwoners waren zo rijk dat ze goddeloos en hoogmoedig waren geworden. De dochter van de koning, Dahut, spande de kroon met haar slechte gedrag en ze stal de sleutels van de sluizen. Hoe, waarom, en wanneer Dahut de sluizen opent verschilt per verhaal, maar spoedig overstroomt de stad en diens goddeloze inwoners worden gestraft voor hun wangedrag. In sommige verhalen verandert Dahut in een zeemeermin (Benwell and Waugh 1961, p. 193 en Pouliquen 2007, online).
In de populaire cultuur is het verhaaltype SINSAG 0031 terug te vinden in de Suske en Wiske strip ‘Het verdronken land’ en in een uitzending over zeemeerminnen van het NPO3 programma Heemennekes en Hellehonden. Al heeft de ‘Voorspelling van de Zeemeermin’ op nationaal niveau verder weinig tot geen weerslag gevonden in de populaire cultuur, de verschillende verhalen worden lokaal wel degelijk in leven gehouden via (amateur) kunst, cultuur en literatuur. ‘De Zeemeermin van Westerschouwen’ bijvoorbeeld figureerde in een korte film getiteld 'Westerschouwen' die werd gemaakt door Gery Beeckmans. De film won het Nederlands en Belgisch kampioenschap Onderwatervideografie in 2015. Daarnaast is het verhaal te horen en te zien in de Plompe Toren van Koudekerke, waar de verhalencarrousel wordt afgespeeld voor toeristen. Het Nederlands Openluchtmuseum ontwikkelde lesmateriaal rondom het thema ‘water’ en baseerde zich onder andere op het verhaal ‘De Zeemeermin van Westerschouwen’. Westerschouwen heeft, net als andere Zeeuwse steden, een beeld van de Zeemeermin neergezet. Het zeemeerminnenbeeld is ontworpen door de Amerikaanse kunstenares Jeane Nevarez, onthuld op 28 april 2018 en tot stand gekomen via een crowdfundingsactie. Ook in Waterlandkerkje staat sinds 2011 een zeemeerminnenbeeld. Daarnaast worden elke zomer de Meerminnefeesten gehouden in Waterlandkerkje, inclusief Trekkertrek (tractor pulling) wedstrijd en een meerminnebal. Op het Wapen van Waterlandkerkje is tevens een zeemeermin te zien (net als op het Wapen van Steenbergen) en toeristen kunnen de wandelroute Hildegonda-Ommetje lopen, die vernoemd is naar de sage over de zeemeermin.
‘Westerschouwe, Westerschouwe
Het zal u berouwe
Dat gij hebt genomen mijn vrouwe
Westerschouwe zal daarom vergaan
De toren alleen zal blijven bestaan
En diezelfde avond rees een storm op en raakte de hele stad verzand, waardoor de mensen werden verdreven (zie bijv. http://www.verhalenbank.nl/items/show/41751) .
De voorspelling van de zeemeermin, met als verhaaltype SINSAG 0031 (Die Prophezeiung des Meerweibes), gaat over een zeemeermin of meerman die de ondergang van een (haven)stad aankondigt. In het merendeel van de verhalen uit de Nederlandse Volksverhalenbank wordt deze voorspelling gedaan nadat de zeemeermin gevangen is genomen door vissers. In de Nederlandse folklore zijn veel sagen te vinden die als doel hebben om de ondergang en/of het verval van een bloeiende havenstad te verklaren. In de sagen kondigt een zeemeermin, meerman, vis of heks de ondergang aan (Sliggers 1977, p. 17). De volgende motieven zijn van toepassing op het verhaaltype SINSAG 0031; B81.13.11.1 Mermaid caught by fishermen, B81.13.8 Curse by mermaid, B81.7.1 Mermaid prophesies, B81.13.11 Mermaid captured, en A1018 Flood as punishment. In internationale folklore wordt de zeemeermin niet alleen gerepresenteerd als verleidelijke sirene die mannen de zee inlokt, maar ook als wezen dat op zoek is naar een ziel, voorspellende krachten bezit, wensen kan vervullen en zo nu en dan met een mens trouwt (Benwell and Waugh 1961, p. 13).
Het verhaal dat het meest voorkomt in de Volksverhalenbank heeft betrekking op de ondergang van het plaatsje Westerschouwen en bovenstaand verhaal is hier een voorbeeld van. Het verhaal ‘De Zeemeermin van Westerschouwen’ is voor het eerst opgetekend – voor zover bekend – door de Duitse verzamelaar J.W. Wolf (1817-1855), die het uit de volksmond optekende in 1843. Pas tien jaar later, in 1853, verscheen het verhaal over de zeemeermin van Westerschouwen voor het eerst in de Nederlandse taal: F. Nagtglas publiceerde het in De Navorscher (De Blécourt et al. 2010, p. 436). Volksverhalen over zeemeerminnen worden vaak geassocieerd met de middeleeuwen, terwijl de verhalen binnen het verhaaltype SINSAG 0031 pas zijn opgetekend in de negentiende eeuw en dus van vrij recente aard zijn. Het verhaal ‘De Zeemeermin van Westerschouwen’ is niet uit de lucht gegrepen: de haven van Westerschouwen is in de vijftiende eeuw verzand, waardoor de eens welvarende havenstad in verval raakte. Het is aannemelijk dat dit verhaal is bedacht om de teloorgang van Westerschouwen te verklaren. Het verhaal over de ondergang van Westerschouwen heeft zich door de tijd heen ontwikkeld en pas in de negentiende en twintigste eeuw krijgt de overmatige rijkdom van de stad en de goddeloosheid en hoogmoed van haar inwoners een prominente rol in het verhaal. In sommige verhalen wordt bijvoorbeeld gesproken over paarden met gouden hoefijzers. Volgens De Blécourt et al. is de enorme rijkdom en de arrogantie van de inwoners bij het verhaal bedacht om ‘de ondergang nog meer cachet te geven’ (De Blécourt et al. 2010, p. 438). Dit element zou echter ook aan het verhaal toegevoegd kunnen zijn om de lezers en luisteraars te waarschuwen: hoogmoed komt voor de val. De toren van Westerschouwen heeft nog bestaan tot 1848: toen werd deze toren gesloopt. Na het afbreken van de toren werd de sage vrijwel direct verplaatst naar De Plompe Toren, van het nabijgelegen plaatsje Koudekerke (De Blécourt et al. 2010, p. 438).
Al komt het verhaal ‘De Zeemeermin van Westerschouwen’ het meest voor, de Nederlandse Volksverhalenbank kent nog meer verhalen die passen binnen het verhaaltype SINSAG 0031.
Allereerst bevat de Nederlandse Volksverhalenbank verhalen over een of meerdere zeemeerminnen die in de haven of in een waterput verschijnen. In sommige verhalen zweven de zeemeerminnen boven de stad of nog specifieker de kerktoren. Door de zeemeermin(nen) wordt de volgende voorspelling gedaan: ‘[Naam stad] zal vergaan, maar de toren zal blijven bestaan’ (zie bijv. http://www.verhalenbank.nl/items/show/38930). In alle verhalen uit de Nederlandse Volksverhalenbank hebben de inwoners deze voorspelling te danken aan hun eigen gedrag, hoogmoed en goddeloosheid. Vaak wordt ook de rijkdom van de desbetreffende stad benadrukt. Alle steden die in deze sage figureren zijn op verschillende momenten in de geschiedenis of overstroomd of verzand en (deels) vergaan. De sage is gekoppeld aan de volgende steden; Zevenbergen, Westerschouwen, Bath, Namen en Reimerswaal. Over Namen bestaan ook volksverhalen waarin de ondergang aangekondigd wordt door een haring: de stad is overstroomd in 1715-1717 (Kuipers 2004, p. 72). Ook Reimerswaal en Bath zijn verdronken dorpen. Reimerswaal is in 1631 definitief overstroomd en Bath in 1552 (Kuipers 2004, 49).
Een andere variant gaat over een zeemeermin die langs verschillende steden zwemt op zoek naar fris drinkwater. In de eerste stad waar zij aankomt lachen de inwoners haar uit en weigeren ze haar iets te drinken te geven. Bij de tweede stad aangekomen, wordt de zeemeermin weer met hoongelach begroet. Nu is er een oude man die medelijden krijgt en haar een kom troebel water wil aanbieden. Zijn handen beven zo ontzettend, dat de helft van het water over de rand heen klotst. Bij de derde en laatste stad aangekomen zijn er meerdere vissers die zich over de vermoeide en dorstige zeemeermin ontfermen en haar het schoonste en helderste drinkwater aanbieden dat in de verre omtrek te vinden is. Weer opgefrist doet de zeemeermin de volgende voorspelling: ‘[Eerste stad] zal vergaan, [tweede stad] zal halfvergaan, [derde stad] zal blijven bestaan.’ In de Volksverhalenbank gaat het respectievelijk om de volgende steden; Zevenbergen, Steenbergen en, Bergen (zie bijv. http://www.verhalenbank.nl/items/show/48159). In 1421 werd Zevenbergen, dat toen nog aan de oevers van het Hollands Diep lag, overstroomd tijdens de Sint Elisabethsvloed.
Het volgende verhaal dat past binnen het verhaaltype SINSAG 0031 gaat over het Zeeuwse dorp Waterlandkerkje. De Volksverhalenbank kent twee versies van dit verhaal, dat als volgt gaat: Een visser uit Oostburg was aan het vissen aan de oever van de Blontrok, toen hij de zeemeermin Hildegonda plots in zijn netten vond. Ze smeekte om te worden vrijgelaten, maar de visser, die de hele dag nog niets had gevangen, wilde graag wat geld aan haar verdienen. Een voerman uit Waterlandkerkje kwam op het lawaai af en bij het zien van de situatie schopt hij de visser in het water en bevrijdt de zeemeermin. De zeemeermin doet vervolgens de volgende voorspelling: ‘Waterlandkerkje zal nog heel lang klein blijven, maar geen nood, eens komt de tijd dat de Kerjenaren schouder aan schouder zullen staan en hun woonplaats tot groei en bloei zullen brengen. De wereld zal eenmaal vergaan, maar Waterlandkerkje zal blijven bestaan’ (zie bijv. http://www.verhalenbank.nl/items/show/41871).
Tot slot bevat de Volksverhalenbank een verhaal over het eiland De Nagel, dat in de Zuiderzee lag. Het is het enige verhaal in de Volksverhalenbank dat binnen het verhaaltype SINSAG 0031 valt, maar niet over een stad in Zeeland gaat. Daarnaast figureert er geen zeemeermin of meerman in de hoofdrol, maar een pastoor. De pastoor wordt gevraagd om op te treden tijdens een ruzie in een kroeg en sterft wanneer hij probeert te bemiddelen. Vlak voordat hij sterft, spreekt hij de vloek uit dat De Nagel ooit zal verdrinken (zie http://www.verhalenbank.nl/items/show/48513).
De verschillende verhalen in de Volksverhalenbank, vallend onder het verhaaltype SINSAG 0031, bevatten een aantal terugkerende elementen. Allereerst gaat het om een zeemeermin en/of meerman die een voorspelling doet (het verhaal over De Nagel uitgezonderd). In volksvertellingen staan waterwezens symbool voor de machteloze positie van de mens tegenover de natuur en natuurgeweld (Lundt 2014, p. 519). Het merendeel van de besproken verhalen gaan over een zeemeermin die onrecht wordt aangedaan. Door de mensen wordt niet naar haar of de meerman geluisterd: de gebeden en uiteindelijke vervloekingen worden enkel met hoongelach ontvangen. De mens reageert op deze manier vanuit het idee dat hij of zij onaantastbaar is. De inwoners van de verschillende havensteden zijn samen ‘sterker’ dan een zeemeermin of zeemeerechtpaar. De verhalen laten zien wat er gebeurt met mensen die de natuur en haar verwoestende kracht niet serieus nemen: de havensteden worden van de aardbodem weggevaagd. Een ander belangrijk element is de zondvloed. De inwoners worden gestraft voor hun gedrag en de stad komt onder water te staan. Dit motief is terug te voeren naar het Oude Testament. In Genesis 6-9 wordt het verhaal over de Ark van Noach verteld, waarin God de mens straft voor zijn goddeloze gedrag en een zondvloed creëert. De zondvloed is een wijdverspreid en internationaal thema (Röllig 2007, p. 724). Verhalen over de zondvloed zijn bijvoorbeeld ook terug te vinden in de Chinese mythologie (Yang en An 2005, p. 21-27). In alle verhalen binnen SINSAG 0031 worden mensen ook gestraft voor hun gedrag met een overstroming: een zondvloed. In de meeste verhalen is echter geen ruimte voor een nieuw begin, zoals in de Bijbel. Van de overstroomde steden in Zeeland bleef weinig over.
In sommige sagen wordt verteld dat de klokken van de toren of kerk nog te horen zijn en dat men soms de met goud bedekte daken onder het wateroppervlak kan zien. Deze twee verhaalelementen beperken zich niet tot het verhaaltype SINSAG 0031, maar horen ook bij de internationale verspreiding van verhalen over verdronken dorpen en steden (Fischer 2014, p. 125).
Verhalen die lijken te passen binnen het verhaaltype SINSAG 0031, of overeenkomstige elementen bevatten, zijn ook te vinden buiten de Nederlandse landgrenzen. De Engelse folklore kent bijvoorbeeld twee verhalen die sterk lijken op de Zeemeermin van Westerschouwen. Het eerste verhaal is verbonden aan de havenstand Padstow en gaat over een inwoner van de stad die een zeemeermin geweld probeert aan te doen door op haar te schieten. Als wraak voorspelt de zeemeermin dat de haven van Padstow voor altijd verlaten zou zijn (Benwell and Waugh 1961, p. 143). Deze voorspelling zou hebben geresulteerd in de verzanding van de haven, waardoor de eens rijke havenstand in verval raakte. Een soortgelijk verhaal is terug te vinden in de Engelse havenstad Seaton. Ook hier voorspelde een zeemeermin de ondergang van een rijke havenstad nadat een visser haar verwondingen had toegebracht (Benwell and Waugh 1961, p. 143). Beide havens zijn daadwerkelijk verzand: Pastow in de zestiende eeuw en Seaton in de veertiende eeuw. In deze verhalen wordt geen zeemeermin gevangengenomen, maar er wordt haar wel degelijk geweld aangedaan. Daarnaast is sprake van nog een ander opvallend verschil. In de Nederlandse verhalen gaat het om het gedrag van het collectief: alle inwoners van een stad gedragen zich goddeloos. In de verhalen uit de Engelse folklore gaat het om een individu, waarna een gehele stad wordt gestraft. Padstow en Seaton zijn niet de enige steden in het Britse Koninkrijk die met een voorspellende zeemeermin te maken krijgen. Ook Welshe folklore kent een verhaal over een zeemeermin die sterkt lijkt op de verhalen uit de Volksverhalenbank. Het verhaal is verbonden aan de havenstad Conway en gaat als volgt: de inwoners van Conway vangen een zeemeermin en, ondanks haar smeekbedes, weigeren ze haar te laten gaan. Vlak voordat de zeemeermin sterft, voorspelt ze dat de inwoners van Conway voor altijd arm zullen blijven (Benwell and Waugh 1961, p. 151). Tot slot is ook een sage bekend in Frankrijk die gedeeltelijk overeenkomt met het verhaaltype SINSAG 0031. De sage gaat over de havenstad Ys: diens inwoners waren zo rijk dat ze goddeloos en hoogmoedig waren geworden. De dochter van de koning, Dahut, spande de kroon met haar slechte gedrag en ze stal de sleutels van de sluizen. Hoe, waarom, en wanneer Dahut de sluizen opent verschilt per verhaal, maar spoedig overstroomt de stad en diens goddeloze inwoners worden gestraft voor hun wangedrag. In sommige verhalen verandert Dahut in een zeemeermin (Benwell and Waugh 1961, p. 193 en Pouliquen 2007, online).
In de populaire cultuur is het verhaaltype SINSAG 0031 terug te vinden in de Suske en Wiske strip ‘Het verdronken land’ en in een uitzending over zeemeerminnen van het NPO3 programma Heemennekes en Hellehonden. Al heeft de ‘Voorspelling van de Zeemeermin’ op nationaal niveau verder weinig tot geen weerslag gevonden in de populaire cultuur, de verschillende verhalen worden lokaal wel degelijk in leven gehouden via (amateur) kunst, cultuur en literatuur. ‘De Zeemeermin van Westerschouwen’ bijvoorbeeld figureerde in een korte film getiteld 'Westerschouwen' die werd gemaakt door Gery Beeckmans. De film won het Nederlands en Belgisch kampioenschap Onderwatervideografie in 2015. Daarnaast is het verhaal te horen en te zien in de Plompe Toren van Koudekerke, waar de verhalencarrousel wordt afgespeeld voor toeristen. Het Nederlands Openluchtmuseum ontwikkelde lesmateriaal rondom het thema ‘water’ en baseerde zich onder andere op het verhaal ‘De Zeemeermin van Westerschouwen’. Westerschouwen heeft, net als andere Zeeuwse steden, een beeld van de Zeemeermin neergezet. Het zeemeerminnenbeeld is ontworpen door de Amerikaanse kunstenares Jeane Nevarez, onthuld op 28 april 2018 en tot stand gekomen via een crowdfundingsactie. Ook in Waterlandkerkje staat sinds 2011 een zeemeerminnenbeeld. Daarnaast worden elke zomer de Meerminnefeesten gehouden in Waterlandkerkje, inclusief Trekkertrek (tractor pulling) wedstrijd en een meerminnebal. Op het Wapen van Waterlandkerkje is tevens een zeemeermin te zien (net als op het Wapen van Steenbergen) en toeristen kunnen de wandelroute Hildegonda-Ommetje lopen, die vernoemd is naar de sage over de zeemeermin.
Literatuur
Benwell, G. en A. Waugh, Sea Enchantress. The Tale of the Mermaid and her Kin (Londen
1961).
Blécourt, W. de (et al), Verhalen van stad en streek. Sagen en legenden in Nederland
(Amsterdam 2010).
Fischer, H., ‘Versinken’ in: Enzyklopädie des Märchens: Handwörterbuch zur historischen
und vergleichenden Erzählforschung. Band 14 (Berlin 2014) 124-130.
Kuipers, J. (red.), Sluimerend in Slik. Verdronken dorpen en verdronken land in zuidwest
Nederland (Goes 2004).
Lundt, B., ‘Wassergeister’ in: Enzyklopädie des Märchens: Handwörterbuch zur historischen
und vergleichenden Erzählforschung. Band 14 (Berlin 2014) 519-526.
Pouliquen, J., ‘Legends of Drowned Cities’ (versie 23 oktober 2007),
https://www.celticcountries.com/traditions/42-legends-of-drowned-cities (3 oktober 2019),
Röllig, W., ‘Sinnflut’ in: Enzyklopädie des Märchens: Handwörterbuch zur historischen
und vergleichenden Erzählforschung. Band 12 (Berlin 2007) 724-730.
Sliggers, B., Meerminnen en Meermannen: van Duinkerke tot Sylt (Den Haag 1977).
Yang, L. en D. An, Handbook of Chinese Mythology (Santa Barbara 2005).
1961).
Blécourt, W. de (et al), Verhalen van stad en streek. Sagen en legenden in Nederland
(Amsterdam 2010).
Fischer, H., ‘Versinken’ in: Enzyklopädie des Märchens: Handwörterbuch zur historischen
und vergleichenden Erzählforschung. Band 14 (Berlin 2014) 124-130.
Kuipers, J. (red.), Sluimerend in Slik. Verdronken dorpen en verdronken land in zuidwest
Nederland (Goes 2004).
Lundt, B., ‘Wassergeister’ in: Enzyklopädie des Märchens: Handwörterbuch zur historischen
und vergleichenden Erzählforschung. Band 14 (Berlin 2014) 519-526.
Pouliquen, J., ‘Legends of Drowned Cities’ (versie 23 oktober 2007),
https://www.celticcountries.com/traditions/42-legends-of-drowned-cities (3 oktober 2019),
Röllig, W., ‘Sinnflut’ in: Enzyklopädie des Märchens: Handwörterbuch zur historischen
und vergleichenden Erzählforschung. Band 12 (Berlin 2007) 724-730.
Sliggers, B., Meerminnen en Meermannen: van Duinkerke tot Sylt (Den Haag 1977).
Yang, L. en D. An, Handbook of Chinese Mythology (Santa Barbara 2005).