Hoofdtekst
En diezelfde zigeunerin, det waas heej in die buurt, dao lag ein maedje, det waas bedeend en op stervens hier. Haet d’n dokter gezag ’t kan nog huuegstes twieë daag laeve, dan is ’t gedaon, dan is ’t d’r neet mier. Diezelfde zigeunerin, die is dao naortoe gegange en die is trug gekome, heej weer naortoe en dao haet die gevraog, hè, of heej neet örges ein boerderij loog, wao winjtergreun sjtóng, tegen de moor, van die groeëte blajer, die mós-se hebbe. En det waas Breunen dao, die hebben ’t d’r nog staon, (die hebbe) det ‘r nog tege, veur tegen dae gevel, he. En die haet die blajer gehaold, die is gekome en die haet ze heej op ’t fornuus gedruueg en toen klein gewreve, wa, en dao is ze d’r mit nao toe gegange en die…det maedje schjreef zich Mina Joeëste. ‘k zal ’t dich waal neume, det ‘t gen leuges zien, det woeënde dao ginds achter. En dao kwaam ze dao. Ja, zeej haje gehuerd zeej haje ein maedje det hedde gaelverf, waas nao binne gesjlage, waar gen redding veur. Dan zulle we ens kijken, zaet ze, of ik det ouk ken genaeze, zaet ze, maar ‘ne goje kóffie mót ich dan hebbe, zaet ze. En det haet ’t wael ein half jaor, haet ’t dao… haet ’t det gehad, o, zoeë mager en zoeë zwaak, he, verschjrikkelik. Noow, zeej haet dao ein bietje kokend water op gedaon. As ’t maar ‘n half eierlaepelke binnekrieg, dan kump ’t d’r oet, dan kump ’t aan ’t braken. Noow det braaksel, zaet ze, det is ouk gaelverf, al sjliem, zag ze, hing ’t aanein. Waal mier as ‘ne liter mót d’r oet komme, zag ze. En dao det ingenome, ze kreeg ’t neet binne, hè. Wao, ’t [waar?] niks nao binne, ’t keek nog klamp emes meer aan, wao, he? En dao daonao noow mótte we nog ens get gaeve, zaet ze, ’n half laepelke, jao, dae geit good binne, hè. En det waar zoë wiet [……?] det heel zich maar aan ’t kratse op d’n boeëk. Det is geen pijn, zag zie, det is hónger, zag ze. Det is oetgehuld. Det is geen pijn, zag ze, hónger is ‘t, zag ze. En noow mót ’t broen waere, zag ze, det braaksel. En verduld, ’t waas ouk gans broen, en dan is ’t genaeze. Dus ’n half oor is ze dao gewaes […….Joeëste…..?] Dus ’n half oor is ze dao gewaes en noow sjtank maar op, zag ze. Ich ging nao veur in die kamer en die moder en eine van die jónges en det maedje van ’t bed geholpe. Good aandoon, dan kump-se beej mich aan de taofel zitte. Ik drink mit, zag ze. De kóffie hej ze klaor gemak, zag ze, hè, en dao zit det maedje naeve mich… ’n ganse rónj bóttram aat ’t op en de twedde woel ’t ouch nog hebbe. Nae, niks daovan, zaet-e, want dan kump ’t d’r toch oet. Dao haet ze niks aan, zag ze. Kiek. En ‘t woar’n twieë dokters van Venlo van ’t ziekenhoes die her ónger hange hèje, hè. [……… ‘t al’ daag?] kome met d’n auto, veur wat det oetwerkte, [……?]. Noow, zaet ze, veur die te verrasse, zaet ze, wannier kómme die? Ja, um ’n oor of veer, óm veer oor, dan kómme die. Dan mós-se dich dao ‘ne dieke jas aandoon en dan geis-se dan boete, doa neaven d’n gevel, dan geis-se dao det peur, prei, zegge de minse heej, hè, jónge preiplante, geis-se dae gaeje. En dan zulle die wael kome en direct door nao det kaemerke loupe, zag ze, maar dao ’s nemes te vinge, zag ze. Maar die kieken op! En net zoeë gebeurde ’t ouch, want die hèjen die henj ouch inein gesjlage. Da.
[Vertaling
En diezelfde zigeunerin, dat was hier in de buurt, daar lag een meisje, en dat was bediend en lag op sterven. De dokter heeft gezegd dat ze nog hooguit twee dagen te leven heeft, dan is het gedaan, dan is ze er niet meer. Diezelfde zigeunerin, die is daar naartoe gegaan en weer terug gekomen naar hier en toen heeft ze gevraagd, hè, of hier niet ergens een boerderij lag waar wintergroen stond, tegen de muur, van die grote bladeren, die moet je hebben. En dat was (bij) Breunen daar, die hebben het er nog staan, daar voor tegen de gevel, he. En ze heeft die bladeren gehaald, is gekomen en heeft ze hier op het fornuis gedroogd en toen klein gewreven, wa, en daarmee is ze er naartoe gegaan en die…dat meisje heette Mina Joosten. Ik zal je de naam wel noemen, (zo)dat (je weet dat) het geen leugens zijn, ze woonde daar ginds achter. En toen kwam ze daar. Ja, ze hadden gehoord dat ze een meisje hadden dat geelzucht had, was naar binnen geslagen, was geen redding voor. Dan zullen we eens kijken, zegt ze, of ik dat ook kan genezen, zegt ze, maar dan heb ik wel een goede koffie nodig, zegt ze. En dat (meisje) heeft het wel een half jaar, heeft ze daar….heeft ze dat gehad, o, zo mager en zo zwak, he, verschrikkelijk. Nu, ze heeft daar een beetje kokend water op gedaan. Als het (meisje) maar een half eierlepeltje binnen krijgt, dan komt het eruit, dan gaat ze braken. Nu, dat braaksel, zegt ze, dat is ook geelzucht, een en al slijm, zei ze, het hangt (van slijm) aaneen. Wel meer dan een liter moet eruit komen, zei ze. En toen (heeft ze) dat ingenomen, ze kreeg het niet (naar) binnen. Ze was zo ver heen, ze keek nauwelijks meer iemand aan. En daarna, nu moeten we nog een keer iets geven, zegt ze, een half lepeltje, ja, dat gaat goed (naar) binnen, hè. En ze was zo ver […….?], ze bleef zich maar krabben op haar buik. Dat is geen pijn, zei zij, dat is honger, zei ze. Dat (meisje) is uitgeteerd. Dat is geen pijn, zei ze, honger is het, zei ze. En nu moet het bruin worden, zei ze, dat braaksel. En verduld, het was ook helemaal bruin, en dan is ze genezen. Dus een half uur is ze daar geweest [……..Joosten…..?]. Dus een half uur is ze daar geweest en sta nu maar op, zei ze. Ik ging naar voor, die kamer in en die moeder en een van die jongen en (we hebben) dat meisje uit bed geholpen. Kleed je goed (warm) aan, dan kom je bij mij aan tafel zitten. Ik drink (met je) mee, zei ze. De koffie had ze klaar gemaakt, zei ze, hè, en dat meisje zit daar naast me, een hele boterham at ze op en de tweede wilde ze ook nog hebben. Nee, niks daarvan, zegt ze, want dan komt het er toch (weer) uit. Daar heeft ze niets aan, zei ze. Kijk. En het waren twee dokter van het ziekenhuis van Venlo die haar behandelden. Die kwamen [………..?] met de auto om te kijken wat voor uitwerking het had. Nu, zegt ze, om die te verrassen, zegt ze, wanneer komen die? Ja, om een uur of vier, om vier uur, dan komen die. Dan moet jij een dikke jas aantrekken en dan ga je buiten, daar naast de gevel, dan ga je daar de peur, prei zeggen de mensen hier, hè, jonge preiplanten, dan ga je daar onkruid wieden. En dan zullen die wel komen en direct doorlopen naar dat kamertje, zei ze, maar daar is niemand te vinden, zei ze. Dan zullen ze opkijken! En precies zo gebeurde het ook, want zij hadden de handen ook ineen geslagen. Da.]
[Vertaling
En diezelfde zigeunerin, dat was hier in de buurt, daar lag een meisje, en dat was bediend en lag op sterven. De dokter heeft gezegd dat ze nog hooguit twee dagen te leven heeft, dan is het gedaan, dan is ze er niet meer. Diezelfde zigeunerin, die is daar naartoe gegaan en weer terug gekomen naar hier en toen heeft ze gevraagd, hè, of hier niet ergens een boerderij lag waar wintergroen stond, tegen de muur, van die grote bladeren, die moet je hebben. En dat was (bij) Breunen daar, die hebben het er nog staan, daar voor tegen de gevel, he. En ze heeft die bladeren gehaald, is gekomen en heeft ze hier op het fornuis gedroogd en toen klein gewreven, wa, en daarmee is ze er naartoe gegaan en die…dat meisje heette Mina Joosten. Ik zal je de naam wel noemen, (zo)dat (je weet dat) het geen leugens zijn, ze woonde daar ginds achter. En toen kwam ze daar. Ja, ze hadden gehoord dat ze een meisje hadden dat geelzucht had, was naar binnen geslagen, was geen redding voor. Dan zullen we eens kijken, zegt ze, of ik dat ook kan genezen, zegt ze, maar dan heb ik wel een goede koffie nodig, zegt ze. En dat (meisje) heeft het wel een half jaar, heeft ze daar….heeft ze dat gehad, o, zo mager en zo zwak, he, verschrikkelijk. Nu, ze heeft daar een beetje kokend water op gedaan. Als het (meisje) maar een half eierlepeltje binnen krijgt, dan komt het eruit, dan gaat ze braken. Nu, dat braaksel, zegt ze, dat is ook geelzucht, een en al slijm, zei ze, het hangt (van slijm) aaneen. Wel meer dan een liter moet eruit komen, zei ze. En toen (heeft ze) dat ingenomen, ze kreeg het niet (naar) binnen. Ze was zo ver heen, ze keek nauwelijks meer iemand aan. En daarna, nu moeten we nog een keer iets geven, zegt ze, een half lepeltje, ja, dat gaat goed (naar) binnen, hè. En ze was zo ver […….?], ze bleef zich maar krabben op haar buik. Dat is geen pijn, zei zij, dat is honger, zei ze. Dat (meisje) is uitgeteerd. Dat is geen pijn, zei ze, honger is het, zei ze. En nu moet het bruin worden, zei ze, dat braaksel. En verduld, het was ook helemaal bruin, en dan is ze genezen. Dus een half uur is ze daar geweest [……..Joosten…..?]. Dus een half uur is ze daar geweest en sta nu maar op, zei ze. Ik ging naar voor, die kamer in en die moeder en een van die jongen en (we hebben) dat meisje uit bed geholpen. Kleed je goed (warm) aan, dan kom je bij mij aan tafel zitten. Ik drink (met je) mee, zei ze. De koffie had ze klaar gemaakt, zei ze, hè, en dat meisje zit daar naast me, een hele boterham at ze op en de tweede wilde ze ook nog hebben. Nee, niks daarvan, zegt ze, want dan komt het er toch (weer) uit. Daar heeft ze niets aan, zei ze. Kijk. En het waren twee dokter van het ziekenhuis van Venlo die haar behandelden. Die kwamen [………..?] met de auto om te kijken wat voor uitwerking het had. Nu, zegt ze, om die te verrassen, zegt ze, wanneer komen die? Ja, om een uur of vier, om vier uur, dan komen die. Dan moet jij een dikke jas aantrekken en dan ga je buiten, daar naast de gevel, dan ga je daar de peur, prei zeggen de mensen hier, hè, jonge preiplanten, dan ga je daar onkruid wieden. En dan zullen die wel komen en direct doorlopen naar dat kamertje, zei ze, maar daar is niemand te vinden, zei ze. Dan zullen ze opkijken! En precies zo gebeurde het ook, want zij hadden de handen ook ineen geslagen. Da.]
Onderwerp
TM 4302 - Volksgeneeskunde
TM 4302 - Volksgeneeskunde 
Beschrijving
Een meisje (Mina Joosten) lag op sterven. Ze had geelzucht. Ze was al een half jaar ziek en helemaal uitgeteerd. Ze zou nog hooguit twee dagen te leven hebben.
Een zigeunerin krijgt het meisje snel weer op de been door haar gedroogde en tot poeder gewreven bladeren van “wintergroen” in kokend water te geven. Het meisje moet hiervan braken. Als het braaksel bruin wordt is het meisje genezen. Ze wordt uit bed geholpen en eet een hele boterham op.
's Middags zouden er twee dokters uit het ziekenhuis van Venlo langskomen om te zien wat de uitwerking van het medicijn was. De zigeunerin wil een grapje met hen uithalen. Ze zegt dat het meisje straks een dikke jas moet aantrekken en onkruid moet gaan wieden bij de jonge prei. Als de dokters komen zullen ze gelijk doorlopen naar het kamertje van de zieke en verbaasd opkijken als ze daar niemand aantreffen. En zo gebeurde het.
Een zigeunerin krijgt het meisje snel weer op de been door haar gedroogde en tot poeder gewreven bladeren van “wintergroen” in kokend water te geven. Het meisje moet hiervan braken. Als het braaksel bruin wordt is het meisje genezen. Ze wordt uit bed geholpen en eet een hele boterham op.
's Middags zouden er twee dokters uit het ziekenhuis van Venlo langskomen om te zien wat de uitwerking van het medicijn was. De zigeunerin wil een grapje met hen uithalen. Ze zegt dat het meisje straks een dikke jas moet aantrekken en onkruid moet gaan wieden bij de jonge prei. Als de dokters komen zullen ze gelijk doorlopen naar het kamertje van de zieke en verbaasd opkijken als ze daar niemand aantreffen. En zo gebeurde het.
Bron
Radio-uitzending Vonken onder de As (NOS)
Commentaar
Mogelijke kandidaten voor "wintergroen":
• Haagwinde Klimplant, werd/wordt wel “wintergroen” genoemd (aldus PLAND). Medicinaal gebruik: purgerende en laxerende eigenschappen.
• Klimop Klimplant, de bladeren kunnen best groot worden, werd/wordt in Limburg “wintergroen” genoemd (aldus PLAND). Als medicinale plant echter vooral gebruikt bij luchtwegaandoeningen.
• Kardoen Werd (vooral in Belgisch Limburg) verbouwd als groente en vaak tegen een warme, zonnige muur gezet (want het is eigenlijk een mediterrane plant), het zijn grote bladeren en werd gebruikt als medicijn tegen geelzucht. De plant is echter niet groen in de winter.
• Haagwinde Klimplant, werd/wordt wel “wintergroen” genoemd (aldus PLAND). Medicinaal gebruik: purgerende en laxerende eigenschappen.
• Klimop Klimplant, de bladeren kunnen best groot worden, werd/wordt in Limburg “wintergroen” genoemd (aldus PLAND). Als medicinale plant echter vooral gebruikt bij luchtwegaandoeningen.
• Kardoen Werd (vooral in Belgisch Limburg) verbouwd als groente en vaak tegen een warme, zonnige muur gezet (want het is eigenlijk een mediterrane plant), het zijn grote bladeren en werd gebruikt als medicijn tegen geelzucht. De plant is echter niet groen in de winter.
Deze verteller lijkt verschillende dialecten te spreken. (Bijv. opgegroeid in zuidelijker Limburg en daarna wat meer naar het noorden getrokken.) Hij lijkt ook wat inconsequent in zijn uitspraak, bijv. ik/ich, ouk/ouch, Remund/Remunj (in het verhaal over haarworm).
Naam Overig in Tekst
Mina Joosten
Mina Joosten
Venlo
Venlo
Breunen
Breunen
Brunen
Brunen