LYST079 - De Rotten bie 't Spek brienge

De Rotten bie 't Spek brienge
Een oud spreekwoord, dat ik van de weke mos vertaele, mit te uutlagieng d'r bie. Inpussant voor de lezers van Eilanden Nieuws, docht'k. Hier is het tan. Het speulde of in de vorigen oorlog. Dat wil dan zage, d'n oorlog van 1914 tot 1918. Wiele wazze d'r niet trek bie betrokke. Het was bie ons alleen mar moblesoasje. Toch was t'r heel wat op 't bon. Zoe oak te vis, daer het hier over gaet. Kees, t'n omroeper had vanmiddug mit te belle geweest in riep: "Om hallef zevene is t'r vis te kriegen op 't Plein van de schole. Murtien, die in 'n huusje weunde dat tegen d'n diek gebouwd was, had het gehoard in zei teen Jannetje, d'r ouwste: "Joe gaet strakjes eerst mar om vis, voor je moeder." Dus dat was een opdracht, voor dien tied, heel geweun. Dat is tegenworig niet zoe. As 'k het zoe 's hoare bie de kinders, dan geef je de kinders gien opdracht...nee, dat vraeg je! Het is wel gemakkelijk, as 't gevroge wordt, want tan kan je oak weigere. Mar in d'n tied waer 't verhael in speult, was het aores. Je docht t'r geneens bie, as moeder het zei, dan dee je dat. Het was voor joe toch net zoe goed. Moeder zou niet in d'r hoad haele om de vis alleen op te eten. Nee...moeder zou zelf eer zongder doewe. Dus na het eten, dat was zoe'n ure of zesse, gieng Jannetje mit 'n termien d'n bon in de caanten, stevig in d'r hand geklemd, nae het schoolplein. Ooooo...wat is het taer druk, doch ze. In moeder had nog wel gezeid: "Gaet avast mar, dan bin je musschien d'n eersten wel." In dat kind t'r gedachten, stienge d'r wel duzend. Misschien was het belange nae niet zoe, mar het was toch al 'n heel krootje. Hoe kom ik daer noe an vis. Voor'kan de beurte binne, is het uutverkocht. Toch was ze nogal 'n biedehangte katte. Ze was klein in maeger, dus ze had niet zuvvel ruumte noadig. Trok 'n beetje bleterig gezicht, van Moeder stier mien overal opan in d'n eenen voor d'n oaren leit Jannetje d'r deur. Zoe klein as ze was, ze was al in d'n anval. Noe zouê ze zage: Het is noe al 'n poletiek dier. Het kwam d'r naederhand oak wel uut, as vrouwe wezende had je nie veul te vertalen. Mar Jannetje was aoltied in de oppesiesje. Ze stieng dus zoe voran. Ze mos wel hoare: Die kom nog mar net an. In daer hei je wurragjes dat kleine, maegere kringetje van Martien weer, Mar ze docht d'r is n best t'n één of oaren die het voor m'n opneemt. dat was oak zoe. Och laet tat kind. D'r moeder mot zieje dat ze de ksot verdient in ze zitte toch aoltied zongder vaoder. Gae joe mar oor Jannetje, dan kan je zoa nae bed. Ze kreeg zelfs nog 'n pepermuntje van 'n vrouwe. Het rook nae eau de cologne. Zeker van 'n zongdag, docht te boodschappenmeid. Voor aolle zekerheid nam ze'n mar niet in d'r mond. Ze kreeg wel nooit veul, wat te snoepjes betreft, mar ze was wel aarg kien. Noe d'r weer deur zieête kommen in vort was ze, as 'n ingels weerlichtje. Moeder zei: "Ik ha butter van de vrouwe gehad, ze had net gekaernd. Wat zalle m'n een kunningsmael hawe." In dat veruutzicht ging Jannetje dan oak slaepe. het kind was blieê mit een lekker maeltje van vis op 't bon. In die was niet van 't beste. Honger maekt raauwe boanen zoete. Weer 'n vetaeld spreekwoord. De vis stieng in de kelder, mit zurg gezoute. Jae, ik zage kelder, mar dat was mar zoe 'n kruupkeldertje. De bestee was in 'n slaepkaemertje mit het voetenaande tegen de luzze. Dus dat keldertje was ongder de bestee in het luuk kwam in de luzze. Het was een beetje schuin gezet, dan had je meer ruumte. D'r langs een cementen durpel in die had Murtien al mit een ronding uut laete hakke. het had wel een minke centen gekost, mar noe kon de stamptonne d'r in. Ze most mit de ruumte woekere. 'n Arm maans feneert. D'n oaren nochend wou ze d'r vis lange, mar ze zag niks as'n leeg tremien. Gestole, doch ze. Mar ze mos toch vrom van: O, wie steelt die noe van een aerme weve. Nee...dat is gemeen va mien. Mar wat doe 'k noe? Goeie raed was diere. 'k Zalle mar 's kieke wat t'n baes ter van zeit. Ze weunende in een huusje van z'n. In och, hie was een makkelijken huusbaes. Ze mos nie veul betaele. In as t'r wat kuppot was, het wier zoa gemaekt. Ze kwam op te wurft in jan de eerste knecht kwam al nae d't toe. "Wat doet t'r op. Je bint al zoe vroeg in de were. De vrouwe is nog niet biedehangd oor." "Nee, dat begriep 'k, mar, ik modde us om raad vraege bie d'n baes. M'n vis is gestole, die ik gistere op t'n bon gehad ha." "Gestole, gestole...? Hadt je ze buten gezet, want dan weet 'k wel wie d'n dief is. Katten genogt." "Bij je noe helemaele gek, ik mekeer het hier", zeide Murtien, nae d'r voorhaod wiezende. "Wie doet tat noe. Nee, 't is oak mar een beetje flauwe kul. Mar hoe kan het noe in vredesnaem , als je de vis in het keldertje gezet heit. In de voordeure was zeker op slot." "Jae netuurlijk", biet Murtien noe. "het is nogal een goeien tied oak, mit aol die soldoatten. As vrouwe alleen kan je mit gien ope deure slaepe. Dat is rotten an 't spek brienge." Zoe voare docht Jan niet. "Joe heit te wieheid in pacht', zeit t'n nog. Mar Murtien hoart het nie meer want tie staet al in de keuken van de stee. Ze doet, hartstikke zenuwachtig, d't verhael, teen de baes. "Jae, daar begriep 'k niks van oor. Ik zalle us meegaen." In daer liepe ze dan, op weg nae het offer, dat Murtien had gebrocht. Mar waer was het verdaegt? Toen ze in de luzee kwamme, was aolles nog net as Murtien het had verlaete. 't Luuk stieng uutnoadigend ope. In d'n baes schoddende z'n hoad in weer was het: "Ik begriep d'r gien ouwe mieten van. D'r kon gien maans in, aolles was op slot, mar 't onderste regeltje: de vis is weg!" Hie ging op z'n knieen lage, stak 'n lusjevaer an (zaklantaerns bestienge nog niet), mar hi zag t'r toch niks gien bezongders in. "M'n modde het toch usoeke. Dat geef 'k niet op oor, bei je zot." Hie krauwende us op z'n kaele hoad, ongder z'n pette. Mar dat brocht oak te oplossing niet. "je heit toch gien muzen?", zeit t'n ineens. "daer 'k van weet niet. Mar lust 'n muus tan vis?" "Op 't oagenblik binne ze net as maansen, het is schraol, dus wat je kan vinde, dat eet je." "Jae, dat is zoe, mar waer is ze dan?" "Jae, ik modde d't toch mar 's ingaen." "Daer kan je niet deur baes." "O, ik houwe m'n buuk wel in", zeit t'n baes. Mar Murtien kreeg gliek, ze dé het haest in d'r ope rijtuig van de lache. "Weljaet. laedde m'n d'r mar om lache. dat is goed voor een maans." "Weet je wat", zeit t'n ineens, "ik gae's vraege bie Moos, die heit te kelder in hure. Wat zou die d'r in rommele. het is zoe'n vreemde scharrelaar." "O", zei Moos, "daer die ik niks gien bezongders in oor. In een muus, die zie'k wel 's. Mar rotten die teel 'k niet oor." "Na, laete m'n mar is kieke". Moos dee de kelder, die onder het huusje van Murtien liep, ope in keek ter van vorene 's in. "Nee, ik zieé niks oor. dat is flaauwekul. Ik ha d'r niks mee noadig in de spullen die ik an je verhure, jae die binne dan wel zoelange voor joe, mar je mot toch Murtien, die ziele gien overlast an doewe. Dus laede m'n mar 's voarder kieke." "Wacht", zei Murtien, "ik zal een oljelampje haele, want het is t'r aerdedonker." Ze kwam d'r mee in Moos in d'n baes liepe d'r in. Murtien had het harte in d'r lichaam miet. Oe oe oe, ze voelde al een rotte in d'r nikke. Nee. den baes zoekt het mar uut. Ze gieng nae boven in wachtende mar of. Daer kwamme ze in jae oor, in 'n hoekje net bie de balken zat een groot gat. dat kon nie misse, een muss kon dat niet, een rotte wel. Mar noe moest de baes, Murtien of Moos te kelder in. baes z'n buuk zat in de weg. Murtien kreeg bie de gedachte al op te zenen in Moos, dat was een schietebroek, nog meer as Murtien, dus mot oare woorden, hie kroop t'r niet in. Dan 's kieke of t'r gien maans verbie kwam. In jae, daer kwam Kees van Lente net an. Hie was kameroad mit Murtien d'r man geweest, dus in de kenisse. Hie kroop t'r in, stak een lusjevaer an in riep: "Asjeblieft, daer lei je vis. D'r is nog wat over, musschien hei je net genogt, voor vanmiddug." Bij joe broer....gek. Al haauw 'k nog zoe'n honger, mar vis daer een rotte an gezete heit, die mod 'k niet. Neemt ze mar mee voor Kee. Nee, zei Kees, dan krieg ik ruusje met groatje in daer kan 'k beter niet an beginne. Laede m'n mar us lache. Dat is te tweede keer, zei Murtien, mar ik binne m'n vis kwiet in daer haauw'k de kinders moe zoeblieê mee gemaekt. Hoe kom ik an oare. Den baes keek te oare manne us an in zei, laet tat mar an ongs over. Een half ure laeter stieng al an de deure, mot 'n messelaer in een groet maeltje vis. Echte kabbeljouw. dat is wat aores as tei gêpen van gistere, docht Murtien nog. Mar ze zei het niet, want taer was ze gisteraevend nê zoe blieê mee geweest. Affijn, dat was tan toch nog goed verloape. Ze bedankende d'n baes die vertrok âweer, mar de messelaer zou het dicht maeke. Den baes zei: "Kiek mar wat je d'r an doewe kan, desnoas vernieuw je die'n hoek. In helpt ze nog mar mit te boel d'r uut in d'r in te doewen. Wat was ze dankbaar dat ze zoe gehollepe wier. Jae, zei Piet te messelaer, je mag ze wel in waerde houwe. Dat doe ik oak we oor. Ik binne d'r zoe eige an. Jae, dat zâ wel. je heit t'r oak aoltied voor klaer gestaen in dat doe je nog. Murtien in gedachten, knikkende mit t'r hoad in zei: "As t'n eenen hand t'n angderen wast, dan binne ze allebeiê schoan." Nog een vertaald spreekwoord.

Tijdens de eerste Wereldoorlog moet een klein meisje vis halen. De vis is op de bon, en er staat een hele lange rij. Het meisje is bang dat de vis uitverkocht zal zijn voordat zij aan de beurt is. Ze trekt daarom een zielig gezicht en wordt door iedereen voorgelaten. Als ze met de vis thuiskomt, bergt haar moeder die op in de kelder. De volgende morgen echter, is de vis uit de kelder verdwenen. De moeder roept haar huisbaas erbij, maar die weet ook geen oplossing. Samen gaan ze naar een scharrelaar toen, die de kelder in huur heeft. Ook hij weet geen oplossing. Opeens komen ze op het idee dat er wel eens ratten in de kelder zouden kunnen zitten. Maar de huisbaas heeft een te dikke buik, en de scharrelaar en de moeder durven niet in de kelder te kruipen. Wanneer een vriend van de familie langs komt, biedt die aan om de kelder te gaan onderzoeken. Hij ontdekt dat de vis grotendeels is opgegeten door ratten. De moeder wil de rest van de vis niet meer opeten, en zucht bezorgd dat ze haar kinderen nu niets meer kan voorschotelen. De huisbaas en de vriend zorgen ervoor dat ze een flinke maal kabeljouw krijgt, en een metselaar komt het gat waar de ratten doorheen gekropen zijn, repareren.

Volkskundevragenlijst 52 (1982), formulier I.25, archief Meertens Instituut

februari 1983, verhaal speelt in W.O. I

Dit verhaal werd gepubliceerd onder het pseudoniem Th. van de Vad in het "Eilanden Nieuws" van februari 1983.

Eilanden Nieuws    Eilanden Nieuws   

Kees    Kees   

Murtien    Murtien   

Jannetje    Jannetje   

Moos    Moos   

Kee    Kee   

Piet    Piet   

Plein    Plein   

jan    jan   

Baes    Baes   

2013-03-01 14:46:22