Hoofdtekst
Folklore en spookverhalen
Dat kwaamp mi'j daor as een stien op 't harte vall'n. Daor kump mi'j toch de leeraar an met een opstel òver folklore of spookgeschiedenissen. Ik dache: "Mow, now, wat mük daor now van mààk'n." Mar nao lange denk'n, dach' ik: "Ik gao nao buu'man, die zal nog wel wat weet'n." Now, ikke op stap. "Buu'man," zèè'k, "ik müt een opstel mààk'n òver olde gewoonten of spook'n, kun ie mi'j daor bi'j 'elpen?" "Spook'n," zèè'gie, "now, daor kan 'k oe ok al niet völle van ve'tell'n." Ma' met lange trekk'n krèè'k'rin 't lesten een bettien uut. Eerst begunt'e aover olde gebruuk'n.
"Op Roovèène," zèèg'e, "daor krieg'n de dèè'ns zoo gauw as ze zolwass'n bin'n, zóóvölle goed, dat ze van 'eur lèèv'n gien goed weer oe'm te koop'n. Zoo gebeu't 't wel dat ze làter klèè'n gaon verbuut'n (= verkoop'n) to een dèè'ne trouwt, krig ze een hemp en een zwarte doek, die ze ook bi'j 'em starv'n an krig. Bi'j zo'n begrafenisse wordt 'r riestebri'j ekòòkt. As de begrafenisstoet op weg is, komm' de jongeluu riestebri'j èten mar ok niet èè'der en zie mün'n weer weg wèèr'n, as de stoet weer kümp.
Veur dat ze met 't liek weg gaon, èten de gasten en ok de mèèns'n, die helpen, brood. Mar now krieg'n ze soms zoo völle botte, dat ze 't onmeuglijk op kön'n, en dan gaon ze 's Vr[..]des met de òverebleev'm botter nao de mark. Op Ni'jluusen breng'n de buur'n ok melk mee nao 't sterfhuus, vandaor giet 't nao de bakker veur 't begrafenisbrood.
Op Roovèène bin'n bi'j de liekstoet gien aandere wààg'ns dan de liekwààg'n en mün'n de mèènsen loop'n, al is 't nog zoo wiet. De vrouw'n (h)em'm dan ok de zwàrte doek umme, die ze bi'j eur trouw'n 'ekrèèg'n 'em'm. De kèèr'ls 'em'm dan zo'n lange jasse an, die tut an de enkels kump, dat num'm ze een 'bolsvanger'. En dan 'em'm de getrouwde kèè'ls (de ongetrouwd'n niet, al wörn ze nog zoo old) een 'ooge 'oed op. Jà, en dat is dan zo'n iene die schuin oplöp en die is dan zoo wiet, dàt er wel een vief kop vol èè'pels in kan. En dan 'em'm ze altied ni'je klomp'n an; as een vèèneboer uutgiet effe altied ni'je klomp'n an, de olden draag'n ze bi'j 'uus of.
As op Rovèène de vrouw'n nao de karke gaon, 'em'm ze 't karkboek an een zulve'n kettik en die kettik 'em'm ze dan umme de arm 'eslààg'n. Now is 't daor de gewoonte dat de vrouw'n met 't bidd'n van de domenee de zakdoek veur de oog'n 'aol'n. Mar zie kiek'n d'r ok wel is bi'j langs." Zèèg buu'man zoo langs de neuze weg, "en dan gaon de mèènsen daor banke veur banke, de karke uut, zoodat er nooit twie gelieke de deure uut gaon."
Now kumt 't van de spook'n.
Vrogger was t'r bi'j de Kraan'barg (bij Zwolle) een (h)engsteboer. Ien maol in 't jaor (h)euls die vesite, dan gaf'e 't 'engstebier en dan wö'nn d'r metiene 't 'engstegeld betaalt. Daag'ns dan göng' 'r de olde mèèns'n en de kinde's 'en en 'saovn's de jongeluu. En daor gunk ok een jonge 'en die Ba't 'ietten. "Je mun'n niet làte weer kom'm, em Ba't, niet làter dan acht uur." "Nee," zèèg Ba't, mar bi'j 'um zelf dach'e: "As d'aande'n umme twààlf uue weer kom'm, kom ik ok weer." Now 'saovn's kwaamp Bà't weer en gunk nao bèède. Mar toe i'j goen en wel lag, vuul'n e wat schudden. I'j steut 's met de ellebòòge tèèg'n de kaante an en toe' was 't stille. Mar, i'j lag nog niet lange of daor begunt 't schudd'n weer, en now zoo àrg, dat 't net leek of 't 'eele (h)uis schudd'n. Ba't leup toe gauw nao den moe'e toe. En metiene begun'n de aandere kinde's te schreeuw'n: "Moe'e, moe'e, kom 's gauw, 'ie'e löp zo'n raar zwart dink." Dat zwà'te spook kreup toe onder de stoel van de baas. (De baas kon dàt zwà'te spook nooit zien.) En toe was 't weg.
Een kèèr gung ik 'saovn's wèè' n'uus toe. Toe zaag ik langs een schutti'k ok zo'n zwà't dink gaon. Een aandre kèè' mos ik weg met de wààg'n en toe naam ik de knecht mee. Wi'j zol'n 'saovn's wèè' kom'm. Ik zèèg'n: "Jan, gooit de greepe mar op de wààg'n." Now, 'saovn's kwaam'm wi'j dan wèè' langs die schutti'k en daor zaag ik wèè' dat spook. Ik zèèg'n: "Jan, 'ier, daor 'eb ie de leisels," en ik name 'eel zàchies de greepe. Mar 't spook zag 't en gunk toe 'eel (h)ard op de loop.
Bi'j de Krààn'barg was ok à 'ns een struukie' en daor was 's naches altied een 'ààse en as ze daarop scheut'n kon'n ze'm nooit rààk'n. Toe was 'r een jààger, en die wol wel 's grààg mee. Mow, dat was goed. Die jààger stopp'n een dubbeltie' in 't geweer en toe scheut e ... een old wief in 't achterwark.
't Is vrogger ok wel (g)ebeurd dàt de botter niet kààrn'n wol. Dàt was ok op de Krààn'barg 't geval en toe gunk 't rèèg'n, dà'j dan een zwà'te kippe in de pot moss'n doen en die moss'ie dan kòòk'n, leemdig. Mar die kippe moss'ie dan stèèl'n. En dan mos de hekse, die de botter beteuverd 'ad, bin'nkom'm, al zol z'ok deu' 't geutegat 'en kroep'n mun'n. 't Zelfde geval 'ad mien buu'man Jan, die stopp'n toe ok zo'n kippe in de pot en toe kwaamp 'r in ... zien naoste buu'vrouwe.
Ik 'eb ok is 'eurd," zoo ve'tell'n buu'man wieder, "van een knecht, die 'ad 'eurn ve'tell'n van de witwiev'n. Dao' wol i'j 's mèè' van weet'n. 'I'j gunk er op 't peerd 'en, want i'j 'ad 'eurn ve'tell'n dàt de witwiev'n uut gold'n bekers drunken, en daor wol i'j d'r grààg iene van 'em'm. Op een oog'nblik dàt de wiev'n niet oppass'n naamp 'e d'r gauw iene weg en jààg'n gauw wèè' nao uus toe. Mar toe 'ad e 't nog niet 'ad. Toe kreeg 'e die 'eele vleute witwiev'n achter 'um an. 'I'j ad 't gelukke dàt e nog net met 't peerd in uus kon kom'm, want de witwiev'n kom'm nooit in 'uus. Mar die leelijke's trökk'n 't peerd de stàrt uut 't achterwark.
Daor was ok 's een knecht die kwaamp ok langs een plààse waor de witwiev'n wàà'n. 'I'j was op 't peerd en 'ad een knuppel bi'j um. Die gooi'n e toe nao de wiev'n toe en zèèg: "Witwiev'n, 'ier (h)e'j een spit, ziet zelf mar dà'j d'r een braod an krieg'n." "Dat is goed," zèèg'n toe die wiev'n, "mar wacht dan effen, da'k mien iene skoe an knuppe en mien aandre an rukke en dan zül ie 't brood wèè'n." De knecht jààg'n toe weg zoo à'd as i'j kon, en kwaamp nog net 't uus bin'n met 't peerd, mar wèè' trökk'n de wieven 't pèèrd de stà't uut.
Mar de witwiev'n doen ok wel goed wark. A'j bi'jveurbeeld an 't bouw'n (= ploeg'n) ewest bin'n en ie em'm een paar àkkers bouwland en ie lèèg'n 'r zelf iene van umme dan gebeurt 't wel, dat de witwiev'n de aandre ummelèèg'n. Mar, ie maag'n niet zèèg'n, a'j d'r iene umme 'em'm: "Kom, ik gao n' uus toe, de witwiev'n zöll'n 't wel wieder doen, want dan doen ze 't niet."
[Now gao 'k enkele teek'ns ve'klao'n: à (à'd = hard) is de a-klank van hard; àà is dezelfde klank maar langgerekter, bv. wààgen = wagen; oe is een langgerekte oe, bv. stoel; ie in bv. zien: zieien, stoeoel; een r wordt aan 't eind van een lettergreep zoo goed als niet uitgeproken; moe'e = moeder, uitgeproken "moe-u" met de u van put; òver: de ò heeft de klank van de o uit pot, evenzoo de òò van ellebòòge; ö van löp is de klank van de ö gelijk aan de o in bord; kèè' = keer, de r wordt niet uitgesproken: kee-u.]
Dat kwaamp mi'j daor as een stien op 't harte vall'n. Daor kump mi'j toch de leeraar an met een opstel òver folklore of spookgeschiedenissen. Ik dache: "Mow, now, wat mük daor now van mààk'n." Mar nao lange denk'n, dach' ik: "Ik gao nao buu'man, die zal nog wel wat weet'n." Now, ikke op stap. "Buu'man," zèè'k, "ik müt een opstel mààk'n òver olde gewoonten of spook'n, kun ie mi'j daor bi'j 'elpen?" "Spook'n," zèè'gie, "now, daor kan 'k oe ok al niet völle van ve'tell'n." Ma' met lange trekk'n krèè'k'rin 't lesten een bettien uut. Eerst begunt'e aover olde gebruuk'n.
"Op Roovèène," zèèg'e, "daor krieg'n de dèè'ns zoo gauw as ze zolwass'n bin'n, zóóvölle goed, dat ze van 'eur lèèv'n gien goed weer oe'm te koop'n. Zoo gebeu't 't wel dat ze làter klèè'n gaon verbuut'n (= verkoop'n) to een dèè'ne trouwt, krig ze een hemp en een zwarte doek, die ze ook bi'j 'em starv'n an krig. Bi'j zo'n begrafenisse wordt 'r riestebri'j ekòòkt. As de begrafenisstoet op weg is, komm' de jongeluu riestebri'j èten mar ok niet èè'der en zie mün'n weer weg wèèr'n, as de stoet weer kümp.
Veur dat ze met 't liek weg gaon, èten de gasten en ok de mèèns'n, die helpen, brood. Mar now krieg'n ze soms zoo völle botte, dat ze 't onmeuglijk op kön'n, en dan gaon ze 's Vr[..]des met de òverebleev'm botter nao de mark. Op Ni'jluusen breng'n de buur'n ok melk mee nao 't sterfhuus, vandaor giet 't nao de bakker veur 't begrafenisbrood.
Op Roovèène bin'n bi'j de liekstoet gien aandere wààg'ns dan de liekwààg'n en mün'n de mèènsen loop'n, al is 't nog zoo wiet. De vrouw'n (h)em'm dan ok de zwàrte doek umme, die ze bi'j eur trouw'n 'ekrèèg'n 'em'm. De kèèr'ls 'em'm dan zo'n lange jasse an, die tut an de enkels kump, dat num'm ze een 'bolsvanger'. En dan 'em'm de getrouwde kèè'ls (de ongetrouwd'n niet, al wörn ze nog zoo old) een 'ooge 'oed op. Jà, en dat is dan zo'n iene die schuin oplöp en die is dan zoo wiet, dàt er wel een vief kop vol èè'pels in kan. En dan 'em'm ze altied ni'je klomp'n an; as een vèèneboer uutgiet effe altied ni'je klomp'n an, de olden draag'n ze bi'j 'uus of.
As op Rovèène de vrouw'n nao de karke gaon, 'em'm ze 't karkboek an een zulve'n kettik en die kettik 'em'm ze dan umme de arm 'eslààg'n. Now is 't daor de gewoonte dat de vrouw'n met 't bidd'n van de domenee de zakdoek veur de oog'n 'aol'n. Mar zie kiek'n d'r ok wel is bi'j langs." Zèèg buu'man zoo langs de neuze weg, "en dan gaon de mèènsen daor banke veur banke, de karke uut, zoodat er nooit twie gelieke de deure uut gaon."
Now kumt 't van de spook'n.
Vrogger was t'r bi'j de Kraan'barg (bij Zwolle) een (h)engsteboer. Ien maol in 't jaor (h)euls die vesite, dan gaf'e 't 'engstebier en dan wö'nn d'r metiene 't 'engstegeld betaalt. Daag'ns dan göng' 'r de olde mèèns'n en de kinde's 'en en 'saovn's de jongeluu. En daor gunk ok een jonge 'en die Ba't 'ietten. "Je mun'n niet làte weer kom'm, em Ba't, niet làter dan acht uur." "Nee," zèèg Ba't, mar bi'j 'um zelf dach'e: "As d'aande'n umme twààlf uue weer kom'm, kom ik ok weer." Now 'saovn's kwaamp Bà't weer en gunk nao bèède. Mar toe i'j goen en wel lag, vuul'n e wat schudden. I'j steut 's met de ellebòòge tèèg'n de kaante an en toe' was 't stille. Mar, i'j lag nog niet lange of daor begunt 't schudd'n weer, en now zoo àrg, dat 't net leek of 't 'eele (h)uis schudd'n. Ba't leup toe gauw nao den moe'e toe. En metiene begun'n de aandere kinde's te schreeuw'n: "Moe'e, moe'e, kom 's gauw, 'ie'e löp zo'n raar zwart dink." Dat zwà'te spook kreup toe onder de stoel van de baas. (De baas kon dàt zwà'te spook nooit zien.) En toe was 't weg.
Een kèèr gung ik 'saovn's wèè' n'uus toe. Toe zaag ik langs een schutti'k ok zo'n zwà't dink gaon. Een aandre kèè' mos ik weg met de wààg'n en toe naam ik de knecht mee. Wi'j zol'n 'saovn's wèè' kom'm. Ik zèèg'n: "Jan, gooit de greepe mar op de wààg'n." Now, 'saovn's kwaam'm wi'j dan wèè' langs die schutti'k en daor zaag ik wèè' dat spook. Ik zèèg'n: "Jan, 'ier, daor 'eb ie de leisels," en ik name 'eel zàchies de greepe. Mar 't spook zag 't en gunk toe 'eel (h)ard op de loop.
Bi'j de Krààn'barg was ok à 'ns een struukie' en daor was 's naches altied een 'ààse en as ze daarop scheut'n kon'n ze'm nooit rààk'n. Toe was 'r een jààger, en die wol wel 's grààg mee. Mow, dat was goed. Die jààger stopp'n een dubbeltie' in 't geweer en toe scheut e ... een old wief in 't achterwark.
't Is vrogger ok wel (g)ebeurd dàt de botter niet kààrn'n wol. Dàt was ok op de Krààn'barg 't geval en toe gunk 't rèèg'n, dà'j dan een zwà'te kippe in de pot moss'n doen en die moss'ie dan kòòk'n, leemdig. Mar die kippe moss'ie dan stèèl'n. En dan mos de hekse, die de botter beteuverd 'ad, bin'nkom'm, al zol z'ok deu' 't geutegat 'en kroep'n mun'n. 't Zelfde geval 'ad mien buu'man Jan, die stopp'n toe ok zo'n kippe in de pot en toe kwaamp 'r in ... zien naoste buu'vrouwe.
Ik 'eb ok is 'eurd," zoo ve'tell'n buu'man wieder, "van een knecht, die 'ad 'eurn ve'tell'n van de witwiev'n. Dao' wol i'j 's mèè' van weet'n. 'I'j gunk er op 't peerd 'en, want i'j 'ad 'eurn ve'tell'n dàt de witwiev'n uut gold'n bekers drunken, en daor wol i'j d'r grààg iene van 'em'm. Op een oog'nblik dàt de wiev'n niet oppass'n naamp 'e d'r gauw iene weg en jààg'n gauw wèè' nao uus toe. Mar toe 'ad e 't nog niet 'ad. Toe kreeg 'e die 'eele vleute witwiev'n achter 'um an. 'I'j ad 't gelukke dàt e nog net met 't peerd in uus kon kom'm, want de witwiev'n kom'm nooit in 'uus. Mar die leelijke's trökk'n 't peerd de stàrt uut 't achterwark.
Daor was ok 's een knecht die kwaamp ok langs een plààse waor de witwiev'n wàà'n. 'I'j was op 't peerd en 'ad een knuppel bi'j um. Die gooi'n e toe nao de wiev'n toe en zèèg: "Witwiev'n, 'ier (h)e'j een spit, ziet zelf mar dà'j d'r een braod an krieg'n." "Dat is goed," zèèg'n toe die wiev'n, "mar wacht dan effen, da'k mien iene skoe an knuppe en mien aandre an rukke en dan zül ie 't brood wèè'n." De knecht jààg'n toe weg zoo à'd as i'j kon, en kwaamp nog net 't uus bin'n met 't peerd, mar wèè' trökk'n de wieven 't pèèrd de stà't uut.
Mar de witwiev'n doen ok wel goed wark. A'j bi'jveurbeeld an 't bouw'n (= ploeg'n) ewest bin'n en ie em'm een paar àkkers bouwland en ie lèèg'n 'r zelf iene van umme dan gebeurt 't wel, dat de witwiev'n de aandre ummelèèg'n. Mar, ie maag'n niet zèèg'n, a'j d'r iene umme 'em'm: "Kom, ik gao n' uus toe, de witwiev'n zöll'n 't wel wieder doen, want dan doen ze 't niet."
[Now gao 'k enkele teek'ns ve'klao'n: à (à'd = hard) is de a-klank van hard; àà is dezelfde klank maar langgerekter, bv. wààgen = wagen; oe is een langgerekte oe, bv. stoel; ie in bv. zien: zieien, stoeoel; een r wordt aan 't eind van een lettergreep zoo goed als niet uitgeproken; moe'e = moeder, uitgeproken "moe-u" met de u van put; òver: de ò heeft de klank van de o uit pot, evenzoo de òò van ellebòòge; ö van löp is de klank van de ö gelijk aan de o in bord; kèè' = keer, de r wordt niet uitgesproken: kee-u.]
Onderwerp
SINSAG 0331 - Spuktier kann nicht getroffen (gefangen) werden
SINSAG 0331 - Spuktier kann nicht getroffen (gefangen) werden
Beschrijving
Een jongen gaat naar zijn buurman omdat hij voor school over oude gebruiken en spokerij moet schrijven. De buurman vertelt verschillende verhalen. In de eerste plaats vertelt hij over de verschillende gebruiken rond begrafenissen. Daarna over de waarneming van een zwart spook. Verder was er een spookhaas die niet geraakt kon worden, maar toen hij eenmaal met een zilveren dubbeltje werd geraakt, bleek het een oude heks te zijn. Als de boter niet wilde karnen werd er een zwarte kip levend gekookt, waarna de heks kwam om de hekserij op te heffen. Een jongen wil een gouden beker van de witte wieven stelen, maar wordt nagezeten, en zijn paard verliest zijn staart. Een andere jongen gooit een spit naar de witte wieven, en ook hij ontkomt, maar niet zonder de staart van zijn paard te verliezen. Witte wieven konden soms ook behulpzaam zijn en deden dan 's nachts werk op het land.
Bron
Collectie Boekenoogen (archief Meertens Instituut)
Commentaar
23 januari 1932
De inzending is na de dood van Boekenoogen ontvangen.
Spuktier kann nicht getroffen (gefangen) werden & SINSAG 0478, Andere Erlebnisse; unbeschreibbare Spukerscheinungen & SINSAG 0580, Andere Hexenkünste & SINSAG 0304, Verspottete Weisse Frau rächt sich & SINSAG 0305, Weisse Frauen helfen den Menschen
Naam Overig in Tekst
Kranenbarg
Kranenbarg
Bart
Bart
Naam Locatie in Tekst
Rouveen
Rouveen
Nieuwleusen
Nieuwleusen
Zwolle
Zwolle
Datum Invoer
2013-03-01 14:46:22