DYKFRIES2274

Kiespijn komt in Friesland dikwijls voor. Men kan er echter van verschoond blijven, door altijd een oude paardekies in den zak te dragen. Men kan er ook iets tegen innemen, b.v. een maatje jenever en dertig druppels haarlemmerolie, om daarmeê onder de dekens te kruipen. Uitwendig op de wang worden gelegd: zakjes met roggebloem en blauwsel, of pap van roggebrood, azijn en mosterd; het laatste ook afzonderlijk - of lapjes met zeep, soms met wat peper er door, achter de ooren. - Ook spoelt men met brandewijn, en is dit getrokken op pokhout, zooveel te beter, of men druppelt er een weinig jenever in. - Tegen roos in het tandvleesch spoelt men met een aftreksel van kamillen. - Men vult de zieke kies soms met was of brandt haar uit met een gloeiende priem. - Een levende kikvorsch op, of zoo mogelijk in de kies geduwd, kan genezing aanbrengen. - Ook geeft men wel eens den raad: met den mond vol water bij of over een tamelijk sterk vuur te gaan liggen, met de wang, waarachter de kwade kies zit, naar den gloed gekeerd, en dit vol te houden tot het water in den mond begint te koken. Maar beter uitvoerbaar is: een stuk lood op den blooten rug te dragen met zoovele onevene gaten er in als men gave kiezen in den mond heeft. - Vrij algemeen is nog het geloof, dat in zulk een ongave kies een made of wormpje zit. Ruim dertig jaren geleden heb ik eens op de markt te Franeker een paar joden gezien, die, staande op eene verhevenheid, met veel geschreeuw kleine fleschjes met bruin vocht aanboden, als een onfeilbaar middel tegen kies- en tandpijn. Aan kiezentrekken deden zij niet, maar een kiespijnlijder noodigden zij uit tot hen te komen. Iets van dat bruine vocht werd hem in den mond gegeven, om dit een poosje in de pijnlijke kies te houden en dan uit te spuwen op den ingedeukten bol van een ouden vilten hoed. Een der mannen roerde met de punt van een mesje in dat speeksel en bracht er een kleine made uit te voorschijn, die getoond werd aan allen die nabij genoeg stonden om het te kunnen zien. Het heette, dat dit uit de holle kies was gekomen, en een meer overtuigend bewijs voor de echtheid van het middel behoefde men zeker niet. De fleschjes werden dan ook met graagte gekocht voor een kwartje het stuk. Verflauwde de kooplust, dan zagen de heeren om mar een nieuwen patient.
Sommige leden der adellijke familie van Heemstra bezitten de geheimzinnige gave om kiespijn weg te nemen. Omstreeks het einde der achttiende of het begin der negentiende eeuw moet die gave in deze familie gekomen zijn. Een harer leden reisde met de veerschuit in den zuidwesthoek der provincie. Onder de medereizigers was eene lijderes aan kiespijn. Dit werd haar afgenomen door een anderen reiziger, een gezeten boer. Baron van Heemstra wenschte die kunst ook te kennen; de boer was aanvankelijk ongenegen tot het geven van onderricht, maar eindelijk beloofde hij, na vooruitbetaling van f 25, aan het verlangen te zullen voldoen, onder voorwaarde, dat het geheim streng bewaard zou blijven bij de familieleden. Toen de boer zijne mededeeling had gedaan, meende baron van Heemstra te zijn gefopt, maar het tegendeel bleek hem later voldoende. - In October 1862 was ik, met mijn vriend T. G. v. d. Meulen, te Leiden aan huis van een lid dezer familie, in gezelschap van Dr. Elte Martens Beima, die zoovele jaren achtereen den frieschen almanak berekende. Het gesprek kwam op het geheimzinnige kiespijn-afnemen, en toen vertelde baron van Heemstra: <<Als men mij een briefje zendt met naam, toenaam en familienaam van een kiespijnlijder, benevens het jaar en den datum zijner geboorte, dan is, zoodra ik het geschrevene heb overgezien, de kiespijn geweken. Vraagt men hoe dit toegaat? Ja, hoe gaat het?>> - Op onze vraag aan Beima, hoe hij over de zaak dacht, was zijn antwoord: <<Ja, wat zal ik zeggen ? Ik doe in de natuurkunde, en dit is bovennatuurkunde.>> - Een heilzaam spoelwater voor mondongemakken, niet bepaald voor kiespijn, kan worden samengesteld uit een romer brandewijn, een romer azijn, een half ons beste witte suiker en een ons gestooten aluin, gesmolten in zooveel heet water dat men een halve fleschvol heeft.

TM 4302 - Volksgeneeskunde    TM 4302 - Volksgeneeskunde   

Geneesmiddelen tegen kiespijn.

Aftreksels en drankjes die kunnen helpen, evenals levende kikkers die op de kies worden geduwd. In een ongave kies zou een made of wormpje zitten, waartegen allerlei middelen werden aangeboden. Verhaal over de familie Heemstra die de geheimzinnige gave bezat om kiespijn weg te nemen.

Waling Dykstra: Uit Friesland's volksleven van vroeger en later: volksoverleveringen, volksgebruiken, volksvertellingen, volksbegrippen. Leeuwarden [1896], deel 2, p. 254-256.

Heemstra    Heemstra   

T. G. v. d. Meulen    T. G. v. d. Meulen   

Dr. Elte Martens Beima    Dr. Elte Martens Beima   

Friesland    Friesland   

Franeker    Franeker   

Leiden    Leiden