Toelichting
De Nederlandse Volksverhalenbank van het Meertens Instituut, inmiddels omgedoopt tot de Volksverhalenbank van de Lage Landen, bevat momenteel ruim 100.000 verhalen uit heden en verleden. Alle genres zijn vertegenwoordigd: sprookje, sage, legende, raadsel, mop, broodjeaapverhaal en dergelijke (sommige informatie is afgeschermd vanwege auteursrecht en privacy en kan alleen worden bekeken als u inlogt met een password). De oudste verhalen stammen uit de middeleeuwen, de jongste verhalen dateren - bij wijze van spreken - van gisteren. De verhalen zijn zowel in het Nederlands, het Fries als in allerhande streektalen. In 1994 is er begonnen met de opbouw van de Volksverhalenbank. Enerzijds is de bank bedoeld als een digitaal archief voor het immateriële erfgoed dat de mondelinge overlevering van verhalen toch is. Anderzijds is de bank een onderzoeksinstrument waarin wetenschappers, studenten, journalisten, vertellers en andere belangstellenden kunnen zoeken. Tot 2004 moesten belangstellenden naar het Meertens Instituut komen om de database te raadplegen, maar met de invoer van het 30.000e verhaal in 2004 heeft de bank voldoende volume gekregen om een ontsluiting via internet te rechtvaardigen. Niet dat de Volksverhalenbank nu voltooid is. Alleen al het archief van het Meertens Instituut herbergt nog vele duizenden optekeningen en opnames van vertelsessies. Maar er worden ook elke dag weer vele verhalen verteld: dat zijn niet altijd nieuwe verhalen, maar toch minstens oude verhalen in een nieuwe versie herverteld. Overigens spelen ook boeken, tijdschriften en kranten nog altijd een grote rol in de verspreiding van volksverhalen, en het belang van internet neemt hedentendage alleen maar toe. Ook uit deze bronnen worden verhalen in de database opgenomen - zelfs de anonieme gePhotoshopte moppen die vandaag de dag via email en de sociale media worden verspreid. Naast de complete verhalen zelf herbergt de databank ook de nodige context-informatie of meta-data, zoals: waar en wanneer is het verhaal verteld en door wie? Tot welk (internationaal) volksverhaal-type behoort de vertelling? Komt het verhaal ook voor bij de gebroeders Grimm of Charles Perrault? Tevens bevat de Volksverhalenbank een lexicon waarin ruim 200 verhaaltypen (van Aladdin tot Zwaan Kleef Aan) nader besproken worden. Aan de online versie van de Nederlandse Volksverhalenbank is een mogelijkheid toegevoegd voor bezoekers om zelf verhalen toe te voegen: de zojuist gehoorde mop, een favoriet sprookje, een bijzonder raadsel, of een akelig broodjeaapverhaal. Dit aanleveren van verhalen wordt gemodereerd, dat wil zeggen: de verhalen worden eerst beoordeeld op hun bruikbaarheid, vooraleer ze daadwerkelijk aan de Volksverhalenbank worden toegevoegd.
Om uiteenlopende redenen wordt niet steeds alle informatie getoond. Hier volgt een kort overzicht:
1. Privacy. Bij alle verhalen worden zoveel mogelijk de namen van de vertellers vermeld: zij zijn immers de ‘auteurs’ of – liever gezegd – de ‘performers’ van de verhalen. Om redenen van privacy is het echter niet mogelijk om de persoonlijke gegevens van de vertellers op te vragen. Op verzoek zijn ook sommige namen van vertellers afgeschermd. Als vertellersnaam staat dan 'Verteller privé' vermeld.
2. Auteursrecht. Op bepaald materiaal berust auteursrecht, zoals krantenartikelen, persfoto's en journaaluitzendingen. Ook dit materiaal wordt afgeschermd.
3. Aanstootgevend materiaal. Sommige verhalen en afbeeldingen kunnen als aanstootgevend worden ervaren. Omwille van de wetenschappelijke volledigheid worden ze wel verzameld, maar niet vrijgegeven. Tot de afgeschermde categorieën behoren uitingen van racisme, seksisme, majesteitsschennis, godslastering en pornografie.
We hebben ons best gedaan om alle regels met betrekking tot privacy, auteursrecht e.d. in acht te nemen. Mocht u niettemin van oordeel zijn dat er in strijd is gehandeld met deze regels, neemt u dan contact met ons op. Voor wetenschappelijke doeleinden kan alle afgeschermde informatie wel (op afspraak) geraadpleegd worden op het Meertens Instituut. Het is ook mogelijk om voor onderzoeksdoeleinden een password aan te vragen.
UPDATE 2024: de Volksverhalenbank van de Lage Landen
Twee Nederlandstalige volksverhalen-databases zijn nu samengegaan en bevatten inmiddels zo'n 100.000 volksverhalen uit Nederland en Vlaanderen. De Vlaamse Volksverhalenbank staat weliswaar nog altijd online te raadplegen op een server van de Universiteit van Leuven, maar de verzameling is al een kleine 20 jaar niet meer onderhouden of aangevuld: zie https://www.volksverhalenbank.be/
De Nederlandse Volksverhalenbank wordt nog wel altijd bijgewerkt op het Meertens Instituut in Amsterdam: zie https://www.verhalenbank.nl/
De Nederlandse Volksverhalenbank werd door Theo Meder opgezet in 1994. Het betrof aanvankelijk een stand-alone database, maar in 2004 ging een nieuw ontwikkelde versie online. Hoogleraar Stefaan Top in Vlaanderen wilde ook een dergelijke database opzetten, en kwam naar Amsterdam om inspiratie op te doen. Dit had tot gevolg dat de twee databases veel gelijkenis vertoonden: allebei leverden ze volksverhalen en metadata zoals plaats en tijd van vertellen, een korte samenvatting, trefwoorden, subgenre, regionale taal, schriftbron et cetera.
Initiatief voor de Vlaamse Volksverhalenbank kwam vanuit het Seminarie voor Volkskunde van de KU Leuven, en naast initiatiefnemer Stefaan Top werkten daar ook Katrien van Effelterre en Chris Corneillie aan mee. Toen Stefaan Top in 2006 met emeritaat ging, dreigde het vak volkskunde in Leuven te verdwijnen; Top is toen nog tot 2011 als bijzonder gasthoogleraar blijven doceren, maar dit heeft uiteindelijk niet kunnen verhinderen, dat volkskunde toch werd opgeheven.
Omdat de twee databases zo compatibel zijn, is het samenvoegen een betrekkelijk eenvoudig proces geweest. De Nederlandse Volksverhalenbank is inmiddels omgedoopt tot Volksverhalenbank van de Lage Landen. De URL is hetzelfde gebleven: https://www.verhalenbank.nl/
Het mag niet onvermeld blijven dat de twee databases over divers materiaal beschikken. De Nederlandse verhalenbank is qua tijdsspanne veel ruimer van opzet en loopt van de middeleeuwen tot heden. De Vlaamse verhalenbank bevat verzamelingen sagen uit de periode 1943-2003, veelal op basis van licentiaatsverhandelingen met veldwerk. Vanaf 2002 liep er een Vlaams project ‘Op Verhaal Komen’ dat naast een database ook een vijftal boeken opleverde: het Limburgs sagenboek, het West-Vlaams sagenboek, het Oost-Vlaams sagenboek, het Sagenboek voor de provincie Antwerpen en het Vlaams-Brabants sagenboek. Zoals uit de titels al duidelijk mag zijn, gaat het telkens om traditionele sagenverzamelingen: sprookjes zijn er niet te vinden, en de enige ‘roodkapjes’ blijken kabouters te zijn. Sagen zijn betrekkelijk korte ‘geloofsverhalen’ over het bovennatuurlijke. Ze gaan over spoken, weerwolven, kabouters, tovenaars, heksen, duivels, meerminnen, plaaggeesten en dergelijke. Het project ‘Op Verhaal Komen’ leverde overigens ook nog een boekdeel Moderne Sagen en Geruchten uit Vlaanderen, maar deze broodjeaapverhalen zijn niet in de Vlaamse Volksverhalenbank opgenomen.
De Nederlandse Volksverhalenbank heeft meer subgenres opgenomen zoals: sprookjes, sagen, legenden, raadsels, moppen en broodjeaapverhalen. In de beginjaren zijn er zelfs ook de nodige Vlaamse sprookjes opgenomen, afkomstig uit de eerste jaargangen van het tijdschrift Volkskunde. Maar zodra de Vlamingen aan hun eigen database begonnen, is de invoer van Vlaams materiaal in Nederland gestaakt.
Zowel de Nederlandse als de Vlaamse verhalenbank beschikken soms over (fragmenten van) geluidsopnames die in de twintigste eeuw gemaakt zijn. Die opnames zijn gedigitaliseerd naar MP3-formaat en zijn steeds aan de betreffende verhalen toegevoegd.
De Vlaamse sagen zullen ook nog een stapje verder gaan en vanuit de Volksverhalenbank van de Lage Landen vervolgens worden opgenomen in de internationale sagen-database ISEBEL, dat staat voor ‘Intelligent Search Engine for Belief Legends’. Zie https://isebel.eu/. Weldra bevat deze zoekmachine, waarmee men in het Engels kan zoeken, dus sagen in de volgende talen: Nederlands, Fries, Vlaams, Duits, Deens en IJslands. Het gaat daarbij in totaal om zo’n 140.000 sagen.
Heeft u vragen? Via Contact kunt u ons mailen..
Download de eerste vijf jaargangen van het e-zine Vertelcultuur hier
Volg de online essays, artikelen en blogs op Vertelcultuur (Neerlandistiek)
Volg de groep Vertelcultuur op Facebook
Gebruik de SagenJager voor een toeristisch wandel- of fietstochtje met volksverhalen