Registratie zal enige tijd duren. Deze functie is in ontwikkeling.

YPFOE018 - Jan Strontsak

Een sprookje (boek), vrijdag 14 december 1973

_3c29dbc2-c95c-492e-8efb-a2a9e74c035f.jpeg

Hoofdtekst

Jan Strontsak
De naam fan 'e persoan dy in dit ferteltsje foorkomt is eigenlik Jan Kloatsak. Mar omdat wij as kynders dat nyt hore mochten, wurde dêr Jan Strontsak fan maakt, en dat sa' 'k ferders oek mar sêgge.
Jan Strontsak had un styfmoeke en in paar broers en dy broers wurden an alle kanten foortrokken en hij mocht niks. De minste baantsjes waren foor him en hij moest alle smerige werk doen thús. Hy moest in 'e grônd wrotte en de aanderen hadden un best leven. Moeke ferwende se, nyt un bitsje, want dy waren lief en dat waren knappe jonge en Jan Strontsak kon nyt un soad.
En toen woande dêr in 'e stad un prinses en dy moest un man hewwe, mar se kon nooit beslute op hoe'n manier of wat foor 'n prins se hewwe wúd. It hoefde foor hur oek gyn prins te wezen, as ut mar un man was dêr't se wat om geve kon - afijn, se kon nooit un keer un keus maken.
Toen seit de koaning op 't laatst: 'Ut wurdt de hoogste tiid, dast es an un kerel komst - nou, late we mar gewoan un toernooi houwe fan alle ridders út ut laand dy metdoen wille op hur peerden, en dan, de winnaar dêrfan dat wurdt dyn man'.
Nou, doe seit de moeke teugen de beide knappe jonges: 'Dat is wel wat foor jimme'. Want dy docht altiden, dat sij de mooisten en de sterksten en de lenigsten fan 'e wereld waren. 'Mag ik oek metdoen?' seit Jan. 'Dou - strontsak', seit se, 'wat sústou dêr beginne mutte?' Nou, afijn, hij hout 'em mar weer stil, hè!
De groate dag kwam. De jonges wurden mooi ankleed en se kregen de beste peerden dy't se hadden en dêr reden se heen. Der waren allemaal al ridders en edelmannen met paazjes, met gefolg, dêr in 'e stad, ut ene al mooier as ut aandere. Dat de wiven dy stonnen de hele dag in 'e deuren te kiken en te koekeloeren, watfoor soort folk der allemaal kwam, de ene was al mooier as de aandere.
Doe seit Jan nog un keer: 'Mag ik oek naar de feesten toe?' 'Nee', seit syn styfmoeke, 'gaan dou mar naar 't laand te strontbûtsen'. Nou, der sat niks aanders op, dat hij gaat naar ut laand toe, de klompen an, de blauwe kyl an, de lodde over ut skouder. Su stapt hij ut laand weer in en hij begint te skytbûtsen. Mar hij was wel heel ferdrietig, dat hij nou nyt met mocht. En toen komt-y, deurdat hij su in gedachten wat ôdwaalde, op un plak, dêr was-y nog nooit eerdre weest en dêr lag un hele groate stien.
Nou, afijn, hij was un stevige knaap, dat was ut enige dat hij dan foor had op syn broers. Hij was sterk as un dyk en dan dinkt-y, nou ik mut toch eigenlik eventsjes sien, wat dit is, want suks hew ik nog nooit sien. Met un soad moeite krijgt hij dat ding an 'e kant en dan sit der un groat gat in 'e grônd en dêr staat un trappen in dat gat.
Afijn, hij kon dan nyt feul en hij had nyt feul in te bringen, mar benaud was-y nergens foor. Dat hij gaat meteen eventsjes bij dy trappen neer en hij wil sien wat it is. Komt-y dêre in un kamerke. Dêr sitte un stuk of dry ferskillende deuren in en der staat un beltsje op 'e tafel.
En hij dat beltsje es even prebeare, dat 'tingelingelingeling', in leuk silveren beltsje. De deur gaat open en un livrei-bediende komt der yn, un heel kreas mantsje, su-as un liftboy in un hotel befoorbeeld, met un mooi uniform met gouden tressen der op, en dy seit: 'Wat blieft meneer? Wat blieft meneer? Wat blieft meneer?' Jan Strontsak seit: 'Nou, dat weet ik sels nyt, mar laat mij eerst mar es eventsjes mooie kleren en suwat hewwe. Laat mij oek es un keer heer weze, as dat dan foor 't selde kan en ik ut hier foor 't sêggen hew'. Ut mantsje seit: 'Kom mar met!'
Dan gaan se de eerste deur binnen, de rechtse deur, en dêr is un hele mooie saal met prachtige koperen kandelaars en kristallen lampen en alles is even blinkend en even mooi en dêr hangt un prachtig uniform met allemaal fan dy koperen tressen op 'e skouders en fan dy dingen foorlaans, foor ut lichem. Dat saakje past -em oek nog en toen-y dan klaar is, toen komt de bediende weer binnen en seit: 'Zal ik uw paard maar vóór laten komen, meneer?' 'Ja', hij seit, 'laat mar komme'. En dêr komt un prachtig optúgd peerd, met koperen beltsjes an syn kop en un skitterend mooi tuug en un prachtig sadel.
Hij dêr op dat peerd en toen sag-y der út as de mooiste prins dy der beston. Doe kreeg-y nog un pong met. Dêr sat un mooi protte geld in. En hij op dat peerd en dy met un rotgang bij de hoogte op en dêr staat-y weer op it laand en hij draaft meteen deur naar de stad. Hij komt deur de hoofdstraat fan 'e stad en alle mênsen dy staan dêr te sien en dy sêgge: 'Kyk es even an, wat dêr an komt. Dit is de mooiste prins dy't wij tot nou toe sien hewwe. Och, wat is dat prachtig, wat is dat prachtig!'
Hij met de swipe in 'e ene haan en de pong in 'e aandere haan en rechtop sitte! En gyneen dy't oek mar ooit an 'em sien kon, dat dat nou Jan Strontsak was. En su komt-y syn húske foorbij en dêr staat syn moeke foor de deur en dy siet met bewondering op naar dy prins. En laat-y met sin syn swyp fale en dêr draaft syn moeke meteen heen, se pakt de swyp op en met un buging seit se: 'Alstublieft, meneer de prins, hier is uw zweep weer'. Jan Strontsak seit: 'Hou je skort mar es op, Moeke!' En sij hout 'em de skort foor en dan skudt-y de hele pong met kopergeld leeg. Dat mins met un ferheerlikt gesicht in 'e hús en Jan rydt dêr noch eventsjes un rôntsje.
Ut was twee dagen foor ut feest en toen dinkt-y, nou mut ik toch eigenlik oek sien dat ik thús kom! Toen gaat-y weerom. Ut peerdsje wist fansels de weeromweg en dy komt op 'e een of aandere manier weer in syn ondergrônds ferblyf. Jan gaat weer bij de trappen op en leit de stien der boven op. Met syn eigen ouwe strontkleren an gaat-y naar hús toe en toen seit-y: 'En hoe was ut fandaag? Was der oek wat besonders?' 'Och', seit syn moeke, 'dat kanstou dy nooit begripe, jonge. Wat het dat as dy man was. Must es eventsjes sien. Ik pakte dy man syn swipe op en dit geld, dat hier op 'e tafel leit, dat hè 'k allemaal fan 'em kregen'. Nou, der wurde ferders nyt over praten. Jan had syn slinger wel un bitsje, mar hij sei ferders oek niks. Hij socht syn eigen hoekje weer op en ging al gau op bêd.
De twede dag seit-y teugen syn styfmoeke: 'Mag ik oek es naar ut feest?' Se seit: 'Jonge, ik skaam my doad, as de meensen dij siene. dou hest nyt eens goeie kleren. Gaan dou mar gerust naar ut laand te strontbûtsen, want dat is ut enige watst kaanst'. Nou, afijn, hij stapt weer naar ut laand toe en hy soekt syn plakje weer op en hij gaat naar onderen, en dan gaat ut presys op 'e selde manier as de aandere keer. Dêr komt weer dy bediende en toen seit-y, fan nou wúd er dan wel es even in dy aandere kamer sien. 'Nou, komt u maar mee, meneer', seit de bediende.
Ut is dêr presys gelyk inricht as de kamer dy't-y de forige keer sien had, mar in plaats fan koper is dêr alles fan silver. Afijn, it was dan toch ut ênd fan 't lietsje: hij krijt nog mooier uniform, hij krijt un silveren swipe en hij krijt un silveren pong met silver der in. Hij de kleren an en weer de stad deur. Dêr kreeg-y weer de algemene bewondering en hij laat weer presys op utselde plak de silveren swipe fale en dêr staat syn styfmoeke weer foor 'em te bugen en te knikken. En dy pakt de swipe weer op en hij seit fan: 'Froutsje, pak mar an!' En hij skudt syn pong leeg en diskeer kwam der allemaal silvergeld út. Nou, en toen was ut ouwe mins helemaal fan streek. Dy wist nyt, wat se der an had. En Jan het weer syn rôntsje reden en is weeromkomen en het syn werk ômaakt en in syn ouwe blauwe kyl en op klompen kwam-y saves weer thús en hij seit: 'Hè, ik bin su wurg as de pest en hoe hè jym ut had fandaag?' 'Nou, dat sast nyt half love', seit dat mins, 'disse keer was der un prins, dy was nog mooier. En kyk es eventsjes an - dit hew ik kregen'. Se was der nog helendal ferheerd fan, wat se metmaakt had dy dag.
En de derde dag súd dan dat groate toernooi weze. De broers suden dan nog wel metdoen, mar se seiden: 'Teugen suksoorte fan prinsen as dy we de laatste twee dagen siend hewwe kanne wij nyt út, dat we mutte mar es even kike, wat der fan komt'. En Jan dy wurde weer in syn hokje onder de dakpannen stopt en dy moest de aandere dag evengoed nog weer naar ut laand toe, want ut mins dat sjeneerde hur, as se met su'n skurve jonge dêr bij de feestelikheden tussen de kennissen in kwam.
En toen is-y dêr dan de derde keer weer heen gaan en toen kwam-y dêr weer onder en weer ut beltsje op 'e tafel. Dêr komt weer de bediende en dan seit Jan: 'Nou wil ik al eventsjes sien, wat der in dy derde kamer sit'.
En toen kwam-y in 'e derde kamer. Dêr kamen dry deurs op út en dêr was alles fan goud en ut ene was nog mooier as ut aandere. Hy seit: 'Nou mut ik dit spultsje mar hewwe en dan doen ik met an ut tournooi'. En dan trekt-y direkt syn gouden kleren an en syn gouden uniform en hij nimt syn peerd met ut gouden hoofdstel en de beltsjes en de fersieringen en toen is hij werkelik in fluweel en goud de mooiste fan 'e hele ploeg dy't dêr deur de straten fan 'e stad paradeerde om 'em es eventsjes sien te laten, foordat ut toernooi begon. En toe het-y foor de derde keer syn swyp fale laten en ut meens kreeg goudstukken fan 'em en dy is mar in tranen op 'e stoepe sitten bleven, want se wist nyt wat hur overkwam.
Toen het-y metdeend an ut toernooi en ut enige dat-y dan had: hij was wel su stevig, dat der was gyneen dy 'em út ut sadel krije kon. En an ut ênd fan 'e dag wurde hij dan toejuicht as de groate winner en de groate onbekende prins, en hij paste sels oek wel op, dat-y nooit seid, wy't-y was.
Hij is met de prinses troud en in ut paleis komen te woanen. Hij het nog lang en gelukkig leefd en bij 'em thús hewwe syn styfmoeke en syn ferwaande broers nooit un keer fan hur leven weten, wêr Jan Strontsak heengaan is en wêr-y bleven is.
En doe kwam der un kat met un witte snút en dy blaasde ut hele ferteltsje út.

Onderwerp

AT 0314A - The Shepherd and the Three Giants    AT 0314A - The Shepherd and the Three Giants   

ATU 0314A - The Shepherd and the Three Giants.    ATU 0314A - The Shepherd and the Three Giants.   

Beschrijving

Jan wordt achtergesteld door zijn stiefmoeder; zijn broers hebben het beter getroffen. Op een dag kondigt de koning aan dat er een toernooi plaats vindt in de stad. Degene die winnaar wordt mag met de prinses trouwen. Voorafgaande aan de wedstrijd laten de ridders zich bewonderen hoe mooi ze er wel niet uitzien. De stiefmoeder laat de broers mooi gekleed naar het feest gaan; Jan moet op het land werken. Daar ziet hij een grote steen liggen; hij tilt hem op en ontdekt een gat in de grond. Hij daalt af naar beneden, waar hij met een bel geluid maakt. Er verschijnt een bediende, die hem vraagt wat hij wenst. Even later rijdt Jan gekleed in een schitterend uniform op een paard door de stad. Als hij aan zijn stiefmoeder kopergeld geeft omdat zij zijn zweep opraapt, herkent zij hem niet. Ook de volgende dagen rijdt Jan als een prachtig uitziende prins door de stad. De tweede dag geeft hij zilvergeld aan de stiefmoeder, de derde en laatste dag goudstukken.
En dan wordt het toernooi gehouden. Jan komt als grote winnaar uit de bus en trouwt met de prinses. Ze komen in een paleis te wonen. Jans stiefmoeder en zijn broers kwamen nooit te weten waar hij naar toegegaan was.

Bron

Ype Poortinga: De foet fan de reinbôge. Fryske folksforhalen. Baarn [etc.], 1979, p. 34

Motief

L113.1.4 - Shepherd as hero.    L113.1.4 - Shepherd as hero.   

R222 - Unknown knight.    R222 - Unknown knight.   

Commentaar

14 december 1973
The Shepherd and the Three Giants

Naam Overig in Tekst

Jan Kloatsak    Jan Kloatsak   

Jan Strontsak [Jan Klootzak    Jan Strontsak [Jan Klootzak   

Jan Strontzak]    Jan Strontzak]   

Datum Invoer

2013-03-01 14:46:20