Hoofdtekst
3.134. De Legende van het Zandbosch onder Deurne
Ge kènt toch vaast 't Zandbosch wel, dur ge neîve komt, ao ge over den ewen dijk noa Hellemed goät? We plachten er heil dik doe we nog zoin jonges warre, hin te goän speule en we haan der mee 't groäste plezijr. Wa rooIde w'dik de bèrreg af, die-t-er zoiveul in ligge; wa dinnen w'er dik de kernijnt' naö die-t-er in mène jongen tijd niet te laast warre.
Mer vur disse placht ‘et er nog mee zoi klaar niet te zijn; dur hè’k me grjutjes zalliger nog dik af huire vertelIe. Op den aaftersten berreg placht 'n galig te ston dè weest me grjutje nog goe en dur honge ze ze mer oän op; dik vur 'n klèn bagetel. Mer nau wèt er 't zaand deger op, en buim' die t-er ston, die zitten toe oan zenen top tou bekant onder 't zaand. Heil vur disse placht dè nie te zijn, mer oe-i-of dè gekommen is, dè za 'k oe vertelIe. Zoi untrent 'n par honderd jour gelè was Deurze deger geplaagd dur schwoiersvolk de mi hiel bendes op de buitenhuik (op Den Bottel en Bruggen) ankwamp. En op 'ne mèrrege doe lag er iène van die laandloupers bè nen bour in 't Kerkeingd in de schop, en doe den bour em vroug wie-i-of-ie hebbe moost, doen zee-i-:
'Ik zè m'n ambaacht muig, zee-i- en ik wil mène kost anders verdijne; hedde ge nie vur me te werreke' zee-i. Den bour due weest nie waa-i- doü moost, en die zo 'm wel ger genog eweg gejaogen hebbe, mer dè deurefden ie nie. Allengskes dan zee-i (den bour allo) us ge ne pronte kièl zet, zee-i, dan zaa 'k zijë of dè g'ewe kost wièrd sijt, zee-i. En dè was Jasper (zoi heitte de schwoier) want ie pijs goe-i-op en allemal kan ze gèr mittem te doü en ie werrekte goe en ie blif wel tijn jaur bè den bour, son- der dè se oit i word tiggen bekandere gehad haan.
Mèr op 'n keir doe krigge ze moute en dè kwamp hier over oän: Den bour die haj i mardiesch schwo mès mi 'ne schwonen schènken hèft en die was gelijk schwon besnè mi-i-allerhande figure, en de was verlorre gerakt. En 't wijf dè spuiden er zoin best over op, en doe Jasper 's auves thuis kwamp ('t was allaot, want Jasper die dronk 'n goej peint), doe trok er 't wijf op hur manyr oün en den bour die stoond oik nie van aaftere te kijke; en ze verweten 'em, as dèttie 'et mes ha gestolle en dèttie mer is ein, twei, drij zije moost, dè 't terugkwamp. En Jasper die z'n eige zoi meen as ik of gij vur 'n schellem uit lijt make, die worden buiës en die zi dè se't gelijk loge, en as ze nog iens 'et hart haan, dè se dè zeen dèttie dan den roajen haan op 'et daak victorrie zoä loutekrè. De verstoäde ge ummers wèl? De wil zegge, dèttie den boul af zoi stoke. En dèttie dè si, dè huirde ze mi veule want er was nog meir volk in huis. En 's anderen daags doe gonk den bour noä den Bùrregemiester of zoä-i-as se doen ter tijd zeen, noa den Drost en die laachten er uurst mi en dië zi dè 't mer zottemans taal was, mer den bourdie lijt nie los, en die wo ze rècht. En de zoon van den Drost die mocht Jasper nie lè; dè warre zoi veul as kaoj vriende en die stukte ze voäder en die zi-i-as dè Jasper er heil goe toe-i-in staut zoi sijn; en den èwe die lijt z'n eige bepraute en Jasper die wordde gehald; 't deeng kwamp vur 't gerècht en Jasper die wordde ter daud gewize. Ze warre me vur disse nog zoi klaur nie, gelijk ge huirt, as g'er vandaag iène in duizend stukker snijdt dan moete ze 't nog mer mi-i-i par goej getuige gezijë hebbe of ze maken oe niks, neië. Mer as ge vur i par honderd jaur iemende mer bedreigde al hag- get oik mer i weecht gehuird, en ge ston 'et krek nie goe mit de graute baas, dan war de gewegen dan sloege z'oe 'ne stropdas urn ewen hals en dan lyte ze'w zoïn uurke tusschen loocht en groond bèngele.
Mer mi-i-al die gekheid zè 'k schwon mènen teks afgekèrd. Ze zon Jaspers dan ophange, dur was niks mièr oan te douë. Dètter nen dièl kijkers geweest salle zijn, dè's nen deeng dè seker is en giène wonder, as zoi-i-ijt vandaag ummers vurvijl, dan blièf er gièn èw weefken op zene spinnewijl. 't Was goe. Jasper die wordden dan o-onder de galig gebroocht, mer ie hyl z'n eigen dapper, ie vertrok gièn bakkes, mer doe den beul kwamp urn 'em de strop urn te douë, doe zee-i: 'k Zo-i- uurst nog wel is i wurdje wille spreike, zee-i, en de stonne z'em goe tou, en ie staak zenen èrrem umhoig en ie zi, dè se 't gelijk huirden, al dietter um stonne: 'Ik zè-i-onnuizel, mènsche, en Onze lieven Heir van hierbove, die huir 'et me zegge, dè 'k 'et mes nie gehuird of gezijë heb en die zal men daud oän Deurse vreike en die zal nau op disen augenblik nog 'n mirakel douë, den berreg dur ik op stan die zal gelijk èweg wè en ongelukkig oe dèurep.'
En mee dèttie de si, dur staak n wynd op en 't zaand dè vlog wel 'nen torren hoäg de loocht in en al die-t-er bij warre, die trok de kèw dur 't lijf hinne. En wa was me 't geval? Jasper die trok er van dur, en niemes ha-g-et hart um 'em nou te douë, want me daacht nie-i-anders, of den Himmel die ha-i-op den augenblik i mirakel gedouë. En den berreg die blif oän 't verwè en op disen dag stubbel 'et er nog; en de regièrung krig schrik dè 't zaand nog in 't deurep zoi komme; dùrum lyte ze'er i graut bosch oänlegge; en de heitte z'allemoäl "t Zandbosch'.
En wa was nau 't geval mi 't mes? 'nen dag of drij noäderhand vonden ze 't terug en den bour die ha-i-er graute spijt af, dèttie Jaspers zoi onnuizel ha-i-oängeklaagd.
Ge kènt toch vaast 't Zandbosch wel, dur ge neîve komt, ao ge over den ewen dijk noa Hellemed goät? We plachten er heil dik doe we nog zoin jonges warre, hin te goän speule en we haan der mee 't groäste plezijr. Wa rooIde w'dik de bèrreg af, die-t-er zoiveul in ligge; wa dinnen w'er dik de kernijnt' naö die-t-er in mène jongen tijd niet te laast warre.
Mer vur disse placht ‘et er nog mee zoi klaar niet te zijn; dur hè’k me grjutjes zalliger nog dik af huire vertelIe. Op den aaftersten berreg placht 'n galig te ston dè weest me grjutje nog goe en dur honge ze ze mer oän op; dik vur 'n klèn bagetel. Mer nau wèt er 't zaand deger op, en buim' die t-er ston, die zitten toe oan zenen top tou bekant onder 't zaand. Heil vur disse placht dè nie te zijn, mer oe-i-of dè gekommen is, dè za 'k oe vertelIe. Zoi untrent 'n par honderd jour gelè was Deurze deger geplaagd dur schwoiersvolk de mi hiel bendes op de buitenhuik (op Den Bottel en Bruggen) ankwamp. En op 'ne mèrrege doe lag er iène van die laandloupers bè nen bour in 't Kerkeingd in de schop, en doe den bour em vroug wie-i-of-ie hebbe moost, doen zee-i-:
'Ik zè m'n ambaacht muig, zee-i- en ik wil mène kost anders verdijne; hedde ge nie vur me te werreke' zee-i. Den bour due weest nie waa-i- doü moost, en die zo 'm wel ger genog eweg gejaogen hebbe, mer dè deurefden ie nie. Allengskes dan zee-i (den bour allo) us ge ne pronte kièl zet, zee-i, dan zaa 'k zijë of dè g'ewe kost wièrd sijt, zee-i. En dè was Jasper (zoi heitte de schwoier) want ie pijs goe-i-op en allemal kan ze gèr mittem te doü en ie werrekte goe en ie blif wel tijn jaur bè den bour, son- der dè se oit i word tiggen bekandere gehad haan.
Mèr op 'n keir doe krigge ze moute en dè kwamp hier over oän: Den bour die haj i mardiesch schwo mès mi 'ne schwonen schènken hèft en die was gelijk schwon besnè mi-i-allerhande figure, en de was verlorre gerakt. En 't wijf dè spuiden er zoin best over op, en doe Jasper 's auves thuis kwamp ('t was allaot, want Jasper die dronk 'n goej peint), doe trok er 't wijf op hur manyr oün en den bour die stoond oik nie van aaftere te kijke; en ze verweten 'em, as dèttie 'et mes ha gestolle en dèttie mer is ein, twei, drij zije moost, dè 't terugkwamp. En Jasper die z'n eige zoi meen as ik of gij vur 'n schellem uit lijt make, die worden buiës en die zi dè se't gelijk loge, en as ze nog iens 'et hart haan, dè se dè zeen dèttie dan den roajen haan op 'et daak victorrie zoä loutekrè. De verstoäde ge ummers wèl? De wil zegge, dèttie den boul af zoi stoke. En dèttie dè si, dè huirde ze mi veule want er was nog meir volk in huis. En 's anderen daags doe gonk den bour noä den Bùrregemiester of zoä-i-as se doen ter tijd zeen, noa den Drost en die laachten er uurst mi en dië zi dè 't mer zottemans taal was, mer den bourdie lijt nie los, en die wo ze rècht. En de zoon van den Drost die mocht Jasper nie lè; dè warre zoi veul as kaoj vriende en die stukte ze voäder en die zi-i-as dè Jasper er heil goe toe-i-in staut zoi sijn; en den èwe die lijt z'n eige bepraute en Jasper die wordde gehald; 't deeng kwamp vur 't gerècht en Jasper die wordde ter daud gewize. Ze warre me vur disse nog zoi klaur nie, gelijk ge huirt, as g'er vandaag iène in duizend stukker snijdt dan moete ze 't nog mer mi-i-i par goej getuige gezijë hebbe of ze maken oe niks, neië. Mer as ge vur i par honderd jaur iemende mer bedreigde al hag- get oik mer i weecht gehuird, en ge ston 'et krek nie goe mit de graute baas, dan war de gewegen dan sloege z'oe 'ne stropdas urn ewen hals en dan lyte ze'w zoïn uurke tusschen loocht en groond bèngele.
Mer mi-i-al die gekheid zè 'k schwon mènen teks afgekèrd. Ze zon Jaspers dan ophange, dur was niks mièr oan te douë. Dètter nen dièl kijkers geweest salle zijn, dè's nen deeng dè seker is en giène wonder, as zoi-i-ijt vandaag ummers vurvijl, dan blièf er gièn èw weefken op zene spinnewijl. 't Was goe. Jasper die wordden dan o-onder de galig gebroocht, mer ie hyl z'n eigen dapper, ie vertrok gièn bakkes, mer doe den beul kwamp urn 'em de strop urn te douë, doe zee-i: 'k Zo-i- uurst nog wel is i wurdje wille spreike, zee-i, en de stonne z'em goe tou, en ie staak zenen èrrem umhoig en ie zi, dè se 't gelijk huirden, al dietter um stonne: 'Ik zè-i-onnuizel, mènsche, en Onze lieven Heir van hierbove, die huir 'et me zegge, dè 'k 'et mes nie gehuird of gezijë heb en die zal men daud oän Deurse vreike en die zal nau op disen augenblik nog 'n mirakel douë, den berreg dur ik op stan die zal gelijk èweg wè en ongelukkig oe dèurep.'
En mee dèttie de si, dur staak n wynd op en 't zaand dè vlog wel 'nen torren hoäg de loocht in en al die-t-er bij warre, die trok de kèw dur 't lijf hinne. En wa was me 't geval? Jasper die trok er van dur, en niemes ha-g-et hart um 'em nou te douë, want me daacht nie-i-anders, of den Himmel die ha-i-op den augenblik i mirakel gedouë. En den berreg die blif oän 't verwè en op disen dag stubbel 'et er nog; en de regièrung krig schrik dè 't zaand nog in 't deurep zoi komme; dùrum lyte ze'er i graut bosch oänlegge; en de heitte z'allemoäl "t Zandbosch'.
En wa was nau 't geval mi 't mes? 'nen dag of drij noäderhand vonden ze 't terug en den bour die ha-i-er graute spijt af, dèttie Jaspers zoi onnuizel ha-i-oängeklaagd.
Onderwerp
TM 2601 - Hoe het dorp (de stad, heuvel, straat, een plek of het stuk land) aan z'n naam is gekomen 
TM 2601 - Hoe het dorp (de stad, heuvel, straat, een plek of het stuk land) aan z'n naam is gekomen 
Beschrijving
Knecht die na beschuldiging van het stelen van een mes dreigt de boerderij in brand te steken, wordt berecht en zal worden opgehangen. Op het laatste moment vraagt de knecht het woord, zeggend dat Onze Lieve Heer weet dat hij het mes niet heeft gestolen en een wonder zal verrichten door de berg waarop de knecht staat te laten verdwijnen. Dat gebeurt, de knecht vlucht, en het zand blijft stuiven tot een groot bos, het Zandbosch, wordt aangelegd.
Bron
Willem de Blécourt, Volksverhalen uit Noord Brabant, Utrecht [etc.]: Het Spectrum, 1980. p. 132-135
Commentaar
1883
handschrift Hendrik Ouwerling, onderwijzer te Deurne.
inv. no. R3a/B5. Verkorte versie: Hendrik van Deurze (ps. Hendrik Ouwerling) TNG 1(1883): 36-38. Bewerking: Kunst 1968: 42-43.
3. Sprookjes en natuurgeloof. Verhalen vanuit Helmond verzameld
Verhalen, sprookjes, anekdoten en mededelingen over volksgeloof, verzameld en/of opgetekend door August Hendrik Sassen. Uit zijn handschriftenverzameling, berustend in de bibliotheek van het Provinciaal Genootschap voor Kunsten en Wetenschappen in Noord-Brabant te 's Hertogenbosch.
Sassen werd geboren te 's Hertogenbosch op 6 maart 1853. Hij was archivaris en notaris te Helmond, en overleed op 22 juni 1913 te 's Gravenhage (zie Juten & Juten 1913, A.F.O. van Sasse van Ysselt 1914). Hij was de stuwende kracht achter het volkskundig onderzoek in Noord-Brabant aan het einde van de vorige eeuw. Om dit te bevorderen stichtte hij onder meer twee tijdschriften: het Tijdschrift voor Noordbrabantsche Geschiedenis, Taal- en Letterkunde, en de Noordbrabantsche Almanak. Jaarboekje voor Noordbrabantsche geschiedenis, taal- en letterkunde.
Beide tijdschriften moesten evenwel na elkaar wegens financieële moeilijkheden stopgezet worden (zie ook de Inleiding). Door zijn werk, zijn vele activiteiten (hij was o.a. gemeenteraadslid van Helmond, regisseur van jeugdtoneelstukken, voorzitter van de vereniging tot drankbestrijding; en commandant van de plaatselijke schutterij), en zijn vroege dood is het hem niet gelukt de vele aan hem toegezonden en door hemzelf verzamelde gegevens over o.a. taalkunde, volksgebruiken, boerenalmanakken, kinderrijmen en spelen, en volksliederen zelf tot een of meerdere boeken te verwerken (zie voor verdere biografische gegevens Knippenberg 1952).
Een deel van zijn handschriftenverzameling bevindt zich te 's Hertogenbosch. Dit werd in 1943 en 1944 gerubriceerd en gecatalogiseerd. Het hier gepubliceerde deel daarvan werd eerder grotendeels, al dan niet in bewerkte vorm, bekend gemaakt door J.R.W. Sinninghe, zij het zonder opgave van inventarisnummer. Een aantal van de door Sinninghe aan Sassen toegeschreven verhalen is evenwel niet meer in 's Hertogenbosch te vinden, o.a. Sinninghe 1978: 16 (gloeiige te Duizel), 21 (dwaallichten), 36 (zelfmoordenaar in gedaante hond te Boxmeer), 45 (spookhaas te Mierlo), 81-83 (heksen in de gedaante van een kat), en 100 (weerwolf te Breda). Het wachten is op een volledige publicatie van het nog in 's Hertogenbosch aanwezige materiaal.
inv. no. R3a/B5. Verkorte versie: Hendrik van Deurze (ps. Hendrik Ouwerling) TNG 1(1883): 36-38. Bewerking: Kunst 1968: 42-43.
3. Sprookjes en natuurgeloof. Verhalen vanuit Helmond verzameld
Verhalen, sprookjes, anekdoten en mededelingen over volksgeloof, verzameld en/of opgetekend door August Hendrik Sassen. Uit zijn handschriftenverzameling, berustend in de bibliotheek van het Provinciaal Genootschap voor Kunsten en Wetenschappen in Noord-Brabant te 's Hertogenbosch.
Sassen werd geboren te 's Hertogenbosch op 6 maart 1853. Hij was archivaris en notaris te Helmond, en overleed op 22 juni 1913 te 's Gravenhage (zie Juten & Juten 1913, A.F.O. van Sasse van Ysselt 1914). Hij was de stuwende kracht achter het volkskundig onderzoek in Noord-Brabant aan het einde van de vorige eeuw. Om dit te bevorderen stichtte hij onder meer twee tijdschriften: het Tijdschrift voor Noordbrabantsche Geschiedenis, Taal- en Letterkunde, en de Noordbrabantsche Almanak. Jaarboekje voor Noordbrabantsche geschiedenis, taal- en letterkunde.
Beide tijdschriften moesten evenwel na elkaar wegens financieële moeilijkheden stopgezet worden (zie ook de Inleiding). Door zijn werk, zijn vele activiteiten (hij was o.a. gemeenteraadslid van Helmond, regisseur van jeugdtoneelstukken, voorzitter van de vereniging tot drankbestrijding; en commandant van de plaatselijke schutterij), en zijn vroege dood is het hem niet gelukt de vele aan hem toegezonden en door hemzelf verzamelde gegevens over o.a. taalkunde, volksgebruiken, boerenalmanakken, kinderrijmen en spelen, en volksliederen zelf tot een of meerdere boeken te verwerken (zie voor verdere biografische gegevens Knippenberg 1952).
Een deel van zijn handschriftenverzameling bevindt zich te 's Hertogenbosch. Dit werd in 1943 en 1944 gerubriceerd en gecatalogiseerd. Het hier gepubliceerde deel daarvan werd eerder grotendeels, al dan niet in bewerkte vorm, bekend gemaakt door J.R.W. Sinninghe, zij het zonder opgave van inventarisnummer. Een aantal van de door Sinninghe aan Sassen toegeschreven verhalen is evenwel niet meer in 's Hertogenbosch te vinden, o.a. Sinninghe 1978: 16 (gloeiige te Duizel), 21 (dwaallichten), 36 (zelfmoordenaar in gedaante hond te Boxmeer), 45 (spookhaas te Mierlo), 81-83 (heksen in de gedaante van een kat), en 100 (weerwolf te Breda). Het wachten is op een volledige publicatie van het nog in 's Hertogenbosch aanwezige materiaal.
Hoe het dorp (stad, heuvel, stuk land) aan zijn naam is gekomen
Naam Overig in Tekst
Jasper
Jasper
Onze lieven Heir
Onze lieven Heir
Onze Lieve Heer
Onze Lieve Heer
Hellemed
Hellemed
Den Bottel en Bruggen
Den Bottel en Bruggen
Kerkeingd
Kerkeingd
Kerkeind
Kerkeind
Himmel
Himmel
Naam Locatie in Tekst
Zandbosch
Zandbosch
Deurne
Deurne
Helmond
Helmond
Deurze
Deurze
Hemel
Hemel
Plaats van Handelen
Zandbosch (Noord-Brabant)
Zandbosch (Noord-Brabant)
Kloekenummer in tekst
L244p
L244p
Datum Invoer
2013-03-01 14:46:20