- Druiven zijn zuur

AT 0059 - Fox and the Sour Grapes    AT 0059 - Fox and the Sour Grapes   

Fox and the Sour Grapes

Sinds de zeventiende eeuw kennen we het Nederlandse spreekwoord 'De druiven zijn zuur'. Vaak wordt het verlengd tot een apologisch of zei-spreekwoord: '..., zei de vos, maar hij kon er niet bij'. Dit spreekwoord heeft parallellen in vele talen; vergelijk bijvoorbeeld het Duitse 'Die Trauben sind ihm zu sauer' en 'Die Trauben hängen ihm zu hoch', het Engelse 'The grapes are sour' en het Franse 'Les raisins sont trop vert'. Al deze spreekwoorden gaan terug op een korte klassieke fabel, die al in de vierde eeuw v. Chr. werd toegeschreven aan Aesopus, een even invalsrijke als wijze Griekse slaaf uit Klein Azië, die vermoedelijk in 564 v. Chr. in Delphi vermoord werd. Hij werd de held van een volksboek vol verhalen, streken en fabels, de Vita Aesopi. Onze fabel werd vooral bekend door berijmde versies van de vrijgelaten slaaf Phaedrus (in zijn Fabulae Aesopicae, ca. 40 n. Chr., in het Grieks) en (in het Latijn) van de gehelleniseerde Romein Babrius (tweede eeuw n. Chr.). Phaedrus tekst luidt: Gedreven door honger probeerde een vos enkele hooghangende druiven te pakken. Hij sprong een paar keer zo hoog hij kon, maar zei, toen hij merkte dat hij er niet bij kon: "Jullie zijn nog niet rijp; zure druiven lust ik niet." En hij ging weg. Deze fabel met zijn zo voor de hand liggende moraal werd in handschrift en druk zeer populair. Zowel in Europa, waar hij aanvankelijk vooral in het Latijn, later ook in de volkstalen verspreid werd (we vinden hem bijvoorbeeld als nummer 55 in de dertiende-eeuwse Middelnederlandse Esopet-bewerking), als in de Arabische wereld. Buitengewoon invloedrijk werd een Duitse bewerking door Heinrich Steinhöwel (1412-1482). Diens compilatiewerk Esopus (ca. 1477) werd via een in 1484 te Antwerpen gedrukte Nederlandse vertaling Dye historien ende fabulen van Esopus startpunt voor een lange reeks Nederlandse lezingen. Na 1668 werd hier ook de versie van La Fontaine (1621-1695), 'Le renard et les raisins', geliefd (III,11). De druiven zijn zuur was en is vooral als literaire fabel, als schoolleesboektekst en als spreekwoord geliefd. Toch vond en vindt men hem ook wel in de mondelinge overlevering. Niet zo vaak, maar wel wijd verspreid, van India tot West-Europa, van Scandinavië tot Zuid-Afrika. In Nederland werd hij na de Tweede Wereldoorlog enkele malen in Friesland opgetekend. Meestal gaat het bij deze teksten om door hun vertellers niet meer herkende neerslagen van leesstoffen, met name in West-Europa, maar allerlei lokale en regionale variaties op het dier en het versmade voedsel maken het aannemelijk dat er zo hier en daar toch ook langere mondelinge tradities (mee) in het spel waren en mogelijk nog wel zijn.

Teksten: Perry 1975, p. 31, 303-305; Stuiveling 1965, 2, nr. 55.
Studies: AT 59; VDK p. 290; DG, nr. 214; Schippers 1995, nr. 431; EM 5, p. 527-534; Marzolph 1992, 2, nr. 1119; Röhrich 1991-1992, 3, p. 1634-1635; Stahl 1980; Stoet, 1923-1925, 1, nr. 501.