Hoofdtekst
De Kruiszwaan
De oude Zwanensagen nemen ook ten onzent, onder het volk, de zeldzaamste vormen aan. Eene Brusselsche volksvertelling, die overigens op velerlei verschillende wijzen wordt verhaald, luidt omtrent als volgt:
Eens bevond zich te Brussel een arme Waal in den grootsten nood. Men moet weten, dat het in het Walenland sinds overoude tijden eene onloochenbare waarheid heette, dat er te Brussel gemakkelijker een schelling kon gewonnen worden, dan elders een duit. Met dit beding nogtans, dat hij, die naar de hoofdstad van Brabant vertrok, de kunst moest verstaan, dien schelling te verdienen, want anders greep het omgekeerde plaats, en, zegde men, was het te Brussel moeilijker een broodje te verdienen, dan in het Walenland een brood. Waarschijnlijk, dat de arme Waal, van wien wij spreken, die kunst niet verstond; want, gelijk wij zeggen, hij bevond zich in nood, en was tot het uiterste gebracht. Eens slenterde onze Waal, die al eenigen tijd zonder werk was, langs de vijvers van Etterbeek. Het was reeds laat, wellicht elf of twaalf uren des nachts. De maan en de keitjes op de boorden der vijvers spiegelden zich in het water; geen windje ruischte in de bladeren van het geboomt. Men hadde de Johannesmaaikens over het gras kunnen hooren kruipen. Eensklaps werd het buitengewoon licht en helder in het midden van het water, zoodat de Waal meende, er een groot gouden tapijt uitgestrekt te zien. Op dit verlicht tapijt zag hij eene machtige Zwaan drijven, vergezeld van een talrijk gevolg kleinere en immer verkleinende zwaantjes, tusschen welke zich menig eene bevond, die nauwelijks éenen vinger kon meten. De Waal trad dichter bij den vijver, en stond weldra tot over de voeten in het water.
Eene stem in zijn binnenste — misschien die der vrees — riep hem toe: "Vlied! Vlied!" maar de holdjes [=kleine aardgeesten] in het gras, de krekels en maaikens schenen daarop te antwoorden: "Blijf! Blijf!"
De arme Waal sloeg een kruis. Op hetzelfde oogenblik vertoonde zich een groot, prachtig kruis van het reinste goud op den rug van de vorstin der zwanen. Weldra scheen die vorstin het gouden kruis aan eene harer voornaamste begeleidsters over te geven. Ongetwijfeld was zij, die het kruis overnam, eene kamervrouw aan het hof van de vorstin der zwanen. Zeker is het, dat de nieuwe kruisdraagster zich haastte, naar den oever te zwemmen, en dat zij, eer de Waal er het minst aan dacht, het kruis aan zijne voeten nederlegde. Dit kruis was heerlijk versierd en bezet met de kostbaarste gesteenten. De Waal wist eerst niet, of hij dien schat wel mocht aanraken. De liefde voor het goud kampte in zijn hart met de vrees, dat hij, door het aanraken van het kruis, het slachtoffer eener gevaarlijke tooverij zou worden.
Wel riepen ditmaal de holdjes, krekels en maaikens in het gras hem toe: "Neem! Neem!" maar zijne angst voor eene bedriegelijke tooverij scheen hem te waarschuwen: "Laat liggen! Laat liggen!"
Op den duur behielden de holdjes, krekels en maaitjes de overhand. De Waal nam het kruis op. Het brandde, het wondde hem de handen niet, en het was schoon zonder wedergade. De Waal was nu een rijk man. Hij had vele duizenden guldens gemakkellijker gewonnen, dan hij te huis, in het Walenland, eenen duit had kunnen verdienen. Naar allen schijn verkocht hij het wonderbaar kruis, want eerlang kon hij zich op den Grooten Zavel te Brussel een groot, sterk huis laten bouwen. Als een dubbel aandenken van het kruis en de zwaan, noemde hij dit huis De Kruiszwaan (Le Cygne de la Croix).
De oude Zwanensagen nemen ook ten onzent, onder het volk, de zeldzaamste vormen aan. Eene Brusselsche volksvertelling, die overigens op velerlei verschillende wijzen wordt verhaald, luidt omtrent als volgt:
Eens bevond zich te Brussel een arme Waal in den grootsten nood. Men moet weten, dat het in het Walenland sinds overoude tijden eene onloochenbare waarheid heette, dat er te Brussel gemakkelijker een schelling kon gewonnen worden, dan elders een duit. Met dit beding nogtans, dat hij, die naar de hoofdstad van Brabant vertrok, de kunst moest verstaan, dien schelling te verdienen, want anders greep het omgekeerde plaats, en, zegde men, was het te Brussel moeilijker een broodje te verdienen, dan in het Walenland een brood. Waarschijnlijk, dat de arme Waal, van wien wij spreken, die kunst niet verstond; want, gelijk wij zeggen, hij bevond zich in nood, en was tot het uiterste gebracht. Eens slenterde onze Waal, die al eenigen tijd zonder werk was, langs de vijvers van Etterbeek. Het was reeds laat, wellicht elf of twaalf uren des nachts. De maan en de keitjes op de boorden der vijvers spiegelden zich in het water; geen windje ruischte in de bladeren van het geboomt. Men hadde de Johannesmaaikens over het gras kunnen hooren kruipen. Eensklaps werd het buitengewoon licht en helder in het midden van het water, zoodat de Waal meende, er een groot gouden tapijt uitgestrekt te zien. Op dit verlicht tapijt zag hij eene machtige Zwaan drijven, vergezeld van een talrijk gevolg kleinere en immer verkleinende zwaantjes, tusschen welke zich menig eene bevond, die nauwelijks éenen vinger kon meten. De Waal trad dichter bij den vijver, en stond weldra tot over de voeten in het water.
Eene stem in zijn binnenste — misschien die der vrees — riep hem toe: "Vlied! Vlied!" maar de holdjes [=kleine aardgeesten] in het gras, de krekels en maaikens schenen daarop te antwoorden: "Blijf! Blijf!"
De arme Waal sloeg een kruis. Op hetzelfde oogenblik vertoonde zich een groot, prachtig kruis van het reinste goud op den rug van de vorstin der zwanen. Weldra scheen die vorstin het gouden kruis aan eene harer voornaamste begeleidsters over te geven. Ongetwijfeld was zij, die het kruis overnam, eene kamervrouw aan het hof van de vorstin der zwanen. Zeker is het, dat de nieuwe kruisdraagster zich haastte, naar den oever te zwemmen, en dat zij, eer de Waal er het minst aan dacht, het kruis aan zijne voeten nederlegde. Dit kruis was heerlijk versierd en bezet met de kostbaarste gesteenten. De Waal wist eerst niet, of hij dien schat wel mocht aanraken. De liefde voor het goud kampte in zijn hart met de vrees, dat hij, door het aanraken van het kruis, het slachtoffer eener gevaarlijke tooverij zou worden.
Wel riepen ditmaal de holdjes, krekels en maaikens in het gras hem toe: "Neem! Neem!" maar zijne angst voor eene bedriegelijke tooverij scheen hem te waarschuwen: "Laat liggen! Laat liggen!"
Op den duur behielden de holdjes, krekels en maaitjes de overhand. De Waal nam het kruis op. Het brandde, het wondde hem de handen niet, en het was schoon zonder wedergade. De Waal was nu een rijk man. Hij had vele duizenden guldens gemakkellijker gewonnen, dan hij te huis, in het Walenland, eenen duit had kunnen verdienen. Naar allen schijn verkocht hij het wonderbaar kruis, want eerlang kon hij zich op den Grooten Zavel te Brussel een groot, sterk huis laten bouwen. Als een dubbel aandenken van het kruis en de zwaan, noemde hij dit huis De Kruiszwaan (Le Cygne de la Croix).
Beschrijving
Een arme man probeert werk te vinden. De man slentert 's avonds langs een vijver. Plotseling wordt het licht. In het midden van de vijver zwemt een zwaan omringd door kleinere zwanen. De man kijkt gefascineerd toe en slaat een kruis. Dan ziet de man dat de grote zwaan een gouden kruis mee draagt. De zwaan draagt het kruis over aan een andere zwaan. Deze zwemt naar de oever en legt het kruis voor de voeten van de man. De man overwint zijn vrees en raapt het kruis op. Hij is nu een rijk man. De man laat een groot huis bouwen en noemt het de 'kruiszwaan'.
Bron
Volkskunde. Tijdschrift voor Nederlandsche Folklore. 1 (1888) 171-173
Commentaar
1888
Naam Overig in Tekst
Walenland 
Walenland 
Grooten Zavel
Grooten Zavel
Kruiszwaan (Le Cygne de la Croix).
Kruiszwaan (Le Cygne de la Croix).
Naam Locatie in Tekst
Brussel
Brussel
Waal
Waal
Brabant
Brabant
Etterbeek
Etterbeek
Datum Invoer
2013-03-01 14:46:20