JOH004

Cees: Om te beginnen moet euh het hele verhaal toch euh nie helemaal naar het rijk der fabelen verwezen worden, maar hard is het nie echt te maken, het verhaal van euh die uitgifte van gronden. Maar ge moet da natuurlijk zien in de tijd, want wanneer gaf iemand grond uit. Kijk de grond, van wie was de grond, die van wie die de baas was. Die had de grondrechten uiteindelijk en als ie bijvoorbeeld zegt nou jij mag de grond gebruiken, fantastisch, en dan kreeg ie dus daar geld voor terug dus ergens meer macht. En gaandeweg hebben die hertogen van Brabant dus door erfopvolging hebben dus euh die macht euh naar zich toe euh kunnen trekken tot ze op zeker moment euh moeilijk kregen met de hertog van Gelre, of Gelderland net zoas ge het zegt, enne toen hebben ze de hulp ingeroepen van de hertog van Bourgondië en die wilde dus naar de noordelijke streken wilde ook zijn macht al uitoefenen. En gaandeweg is dus euh Johanna van Brabant euh de laatste hertog euh hertogin van Brabant euh geweest. Je had eerst Jan de eerste, Jan de tweede, Jan de derde en daar is zij weer een dochter van. Euh die hertogen van Bourgondië die euh hebben dus het ook niet helemaal bol kunnen werken. Da is toen opgevolgd door de graven van Artois. Maar euh uiteindelijk is ze dan met een zekere Antoon van Artois is hier dus euh de baas geworden, dan praat ik dus in het midden van de euh op het eind van de euh veertiende eeuw. Maar euh hij hield nog wel de titel hertog van Brabant en die rechten en dan praat ik dus over Hilvarenbeek. Je moet Hilvarenbeek zien in de tijd van toen en dat was toen de heerlijkheid Hilvarenbeek. Zo heet het hè en heerlijkheid denkt iedereen natuurlijk aan gebakjes en smullen, (gegrinnik) maar da betekent gewoon dat de rechten toekwamen aan de heer. En da was een bepaalde opeenvolluging. De mensen zelf hadden eerlijk geen bal te vertellen. Maar euh, 'tis wel zo trouwens dat wel bekend vanwege klein euh grondbezit dus in verhouding euh heb is in Brabant meer grond, meer eigen grond bezit dan in andere provincies. Dus het grootgrondbezit is hier nooit zo euh doorgevoerd in tegenstelling tot bevoorbeeld Gelderland en euh Limburrug dat is nog steeds waar al die kastelen staan, en Overijssel, daar hoorde ik deze week nog over kasteel Twickel in Delden daar hoorde een landgoed bij van nog steeds van vierduuzend hectare kijk da is nie flauw dat is feertig miljoen vierkante meter. Da is niet flauw, dus met andere woorden, da is hier nooit zo doorgevoerd. Dus daarom is Hilvarenbeek een heerlijkheid, omdat opeenvollugende heren en een enkele keer een dame trouwens euh de rechten hadden en da was het houtrecht. Bevoorbeeld als er hout of bomen werden gekapt moesten ze dan bijvoorbeeld tien precent hebben. Het visrecht dat werd ook afgekocht als het ware, het jachtrecht dat was het laatste recht. En zo hadden ze dus meer rechten en natuurlijk recht op de grond. En dan kunde die ouwe rechten kunde lezen dus euh wat die grond euh opbracht. Da kunde dus lezen in de ouwe verpondingsboeken en een verponding is eigenlijk niet meer dan een ander woord voor belasting. En die euh rechten van die hertogen van Brabant, zeg maar het hertogdom Brabant, die zijn in 16 euh 29, overgenomen bij de val van Den Bosch, da weet te messchien wel uit de geschiedenis. Komde, komde gij echt uit Brabant zelluf?
Loes: Ja
Cees: Oh ja de val van Den Bosch weet te wel 1629. Toen is euh toen hebben de staten-generaal de rechten ja, kunde eigenlijk zeggen, ingepikt. En da zit de Brabanders nog steeds wel een beetje dwars, zodoende hebben Brabanders gemiddeld gezien niet zo veel op met de regering. Gemiddeld gezien dan, begrijp de wat ik bedoel dan, omdat da toen gewoon ingepikt is. Ook al betaalde zij toen aan de heer, en vanaf da moment aan de staten-generaal, is het toch alsof de staten-generaal de dief is geweest. Terwijl of ge nou betaald aan de ene dief of aan de andere maakt op zich geen verschil. Mar is natuurlijk een euh psychologische kwestie. Da is dus overgenomen door de staten-generaal 1629. En met de Franse tijd zijn die rechten afgeschaft, behalve het jachtrecht da is pas in 1929 afgeschaft. Dus nogmaals da heeft allemaal te maken met grond, grond is natuurlijk bezit. Grond is macht. Al die oorlogen in Kosovo en weet ik waar overal, noem maar een honderdtal landen da gaat altijd over grond. Die gaat eigenlijk niet over de mensen, maar dat gaat eigenlijk over de grond en grondbezit. Toevallig dat ik vanmorgen in de krant las ik meen in Kroatië, daar is weer een nieuwe zilvermijn geopend bij wijze van spreke. Euh dus daar zat bij wijze van spreke zilver, of in de andere streek zat euh bepaalde mooie gesteentes, of net als hier de grond bracht natuurlijk op. Kijk als er geen mensen woonden dan euh dan bracht de grond niks op, dan was het heidegebied en als de mensen dus moeten betalen dan zijn ze ook zuiniger voor op hun grond. Da ward dus.
Dus Johanna van Brabant die heet dus op zeker moment, die is met haar koets in ieder geval vastgereden. Met haar karos was ze blijkbaar op weg van euh Brussel naar euh, naar euh Den Bosch. En die is dus verdwaald. Met haar karos als dan euh genoemd wordt en da moeten toch tamelijk lompe voertuigen zijn geweest hoor daar nie van. Alles was nog euh zandweg. En toen is zij dus in de Donk, is zij dus euh met haar karos vastgereden en de boeren van euh Goirle (geluid van een schrapende keel) die wijgerden om haar te hellupen, zoals het verhaal dan gaat. En euh de boeren van de Westerik die hebben haar toen wel gehollupen. Toen heeft zij dus gezegd, nou fantastisch. Jullie krijgen heel dit gebied, da was dan de Donke, Donkven enzo. Hele woeste grond, nou ja woeste grond was toen ook heel nuttig want daar haalden de boeren dus heide-euh-plagsel en de schapen konden daar, de kudde schapen, konden daar op euh grazen. En ja die grazen dan heigraas in ieder geval. En euh dus met andere woorden da was weer nuttig voor het potstalsysteem wat hier toentertijd was. De koeien werden dus niet gestrooid maar die werden dus onder de koeien werd 'r euh heideplaggen en dergelijke en da is schrapen langs de wegkant en dergelijke werd er onder de koeien gegooid. Dus de koeien stonden toen altijd nog binnen en die liepen nog nie in de weilanden dat is eigenlijk pas in de op 't eind van de negentiende eeuw gekomen dat koeien buiten liepen zeg maar.
Anna: Hé maar euh het is wel euh wetenschappelijk vastgesteld? Of euh..
Cees: D'r zen euh eerst...
Anna: Buiten de gegevens dat Johanna inderdaad vastgereje is hier of moeten we dat ook
Cees: Ja
Anna: Als verzonnen beschouwen.
Cees: Nou het is niet echt verzonnen, maar 't is nie hard te maken. Het is waarschijnlijk wel waar, maar het eerste gegeven is van vijftienéénenveertig
en da zijn euh kopieaktes van....
Anna: En wanneer is het gebeurd?
Cees: van het voorval. In dertiennegetig
En in vijftienéénenveertig, maar da is een paar honderd jaar later is het pas opgeschreven euh een kopie van het ouwe stuk zogenaamd. En euh, euh dokter de Brouwer die dus euh hier heel veel van wit en ook heel veel historische heeft geschreven, oprichter van het Odulphus-Lyceum bijvoorbeeld, die euh zegt dat in euh zijn tijd nog de stukken aanwezig waren, zijn tijd is dag de jaren twintig, dertig, veertig, vijftig nog.
Loes: Die zijn er niet meer.
Cees: De originele die zijn er niet meer dat is zelfs verdwenen, ja, op een zeker moment dat was in het Beeks archief, ja daar kon iederen bij wijze spreke zo binnenlopen da was een kast zo groot als dit en as ge iets nodig had, ja kijk mar of d'r iets tussenzit, zo ging da toen. Ja da's euh, originele stukken die zijn d'r niet meer. Het heeft te maken met euh uitgifte van grond en da was toen, of liever gezegd as ge 't nu om zoudt rekenen ongeveer zesenveertig hectare dus euh vierhonderzestigduizend vierkante meter. Dat is op zich een best een aardige plek en naderhand in de jaren twintig hebben de boeren, de gezamelijke boeren hebben het verkocht. Gedeelte aan euh groot-grondbezitter Van Puyenbroeck hier. En een gedeelte hebben ze diverse boeren zelluf gekocht, maar degene die recht hadden op euh, ja op op dat geld en de rente dus in feite, want ze hebben altijd de rente getrokken, euh die moesten in de Westerik wonen. En nu zijn er nog vier boeren op de Westerik, de grote en de kleine Westerik, maar dat noemen ze de Westerik, ge het de grote Westerwijksestraat en de klein Westerwijksestraat euh die vier boeren die daar nog euh recht op hebben, dat moeten dus boeren zijn die dus door errufopvolging recht hebben op de rente van het euh geld. En da is ongeveer, ik weet niet precies, even afronden denk ik dat het nog een vierhonderd euro in het jaar is. En daar houden ze dan een feest-euh-avond van euh of een maaltijd of iets dergelijks. En die vier boeren toevallig dat ik er straks eentje aan de lijn heb gehad, want ik wilde precies weten wie daar de hoofdman van was de regent zoals ze die noemen en da is Hoozemans, Adrianus Hoozemans uit Westerik. En daar staat, maar da heb je natuurlijk al in de gaten gehad daar staat ook nog een kruis in de tuin bij Hoozemans euh daar staat dan dertiennegetig op.
Loes: En daar is de plek waar het.
Cees: Da is ongeveer de plek, maar hij zal 't waarschijnluk wel aan de hand, misschien heeft hij kaartmateriaal, want om nou te zeggen precies zo zat het da weet ik ook nie hoor. Mar da is natuurlijk in het kedaster en dergelijke allemaal wel na te gaan, maar dan moet je toch de kedaster kaarten van de jaren twintig, ik meen dat het in drieëntwintig euh de grond euh onderling verkocht is en euh ongeveer iets meer dan de helluft aan euh van Puyenbroeck, want het grensde aan de landgoed Gorp en Rovert.
Anna: Maar wat nu de Westerik heet heette toen dus Donk.
Cees: Nou een gedeelte daarvan als ge nu dus naar Goirle rijdt een gedeelte rechts en gedeelte links van de weg waar nu Willemse woont ongeveer die hoek. Da is nog steeds wel een lager gebied. En euhm dus eigenlijk toch wel vroeger zeker een moerassengebied geweest, kan nie missen. (geluid van ritselende papieren) Want het verhaal is nog niet af natuurlijk euh we spraken net van de hertog euh van Brabant. Die hadden dan euh rechten hier, maar de helluft die hadden maar de helluft van de rechten. De andere helluft, Hilverenbeek was namelijk een zogenaamde halluf heerlijkheid dus de politieke geschiedenis en de euh kerkelike geschiedenis van Hilverenbeek is is werkeluk heel heel ingewikkuld. Net als Oirschot da was ook een halluf heerlijkheid, de helluft van de rechten kwamen toe aan, van jou uit gezien dan, als onderwijzer, aan de hertog van Brabant en de andere helluft aan de prins bisschoppen van Luik. Want Hilverenbeek kerkelik viel onder het prins-bisdom Luik. Dus euh Hilverenbeek was een land decenaat, da is un gigantisch groot euh decenaat, ongeveer van Cuijk aan de Maas tot Merksen bij Antwerpen aan toe. Groter dan de moderne provincie euh Brabant in grond gerekend dan. En da was dus het decenaat Hilverenbeek. De helluft van de rechten die kwamen toe aan het bisdom Luik en de andere helluft dus aan de hertogen van Brabant. En euh da maakt dus de geschiedenis van Hilverenbeek best wel euh ingewikkeld. Maar dat was na.. politiek en godsdienst was natuurlijk heel sterruk verweven in die tijd. Maar de prins-bischoppen van Luik en de naam zegt het al, da waren prinsen die waren van adellijke bloede. Die euh, ja die leefden eigenlijk ook als een euh als een koning of als een prins als het ware, dat is tegenwoordig heel anders als ge Hurkmans nou ziet in Den Bosch of uw bisschop van euh, dan hedde gij nie het idee van nu passeert er een rijk koning, mar da was in die tijd wel kijk maar us naar het euh bisschoppelijk paleis hier Luik, nou da zijn gigantische, gigantische complexen dat is te vergelijken met euh, met euh kastelen in Frankrijk om het zo te noemen.

SINSAG 1103 - Edelfrau (Landgraf) aus dem Morast gerettet, schenkt Privilegien an die Bewohner des Dorfes.    SINSAG 1103 - Edelfrau (Landgraf) aus dem Morast gerettet, schenkt Privilegien an die Bewohner des Dorfes.   

De hertogen van Brabant kregen op een dag moeilijkheden met de hertog van Gelderland. Daarom werd de hulp ingeroepen van de hertog van Bourgondië, die zijn macht wilde uitoefenen naar de noordelijke streken. Johanna van Brabant was de laatste hertogin van Brabant. Op het einde van de veertiende eeuw was graaf Antoon van Artois de baas van Brabant. Hilvarenbeek was toen een heerlijkheid waarbij de rechten toekwamen aan de heer. De provincie Brabant staat bekend vanwege zijn klein grondbezit. Als je veel grond hebt, dan heb je macht. Johanna van Brabant was op een dag op reis van Brussel naar Den Bosch, toen ze verdwaalde en met haar karos vast kwam te zitten. De boeren van Goirle kwamen niet helpen, maar de boeren van de Westerwijk wel. Als dank kregen ze heel het gebied, de Donk. Aangezien de grond erg woest was, konden de boeren daar heideplagsel uit halen voor de grazende kudde schapen. Dit gebeurde in 1390. In 1541 is de uitgifte van deze grond pas voor het eerst opgeschreven, in een kopie-akte, maar die is verloren gegaan. De grond is later verkocht aan groot-grondbezitter Van Puyenbroeck en een gedeelte is onder de boeren verkocht. Er zijn nog steeds een stuk of vier boeren die land in bezit hebben. Van die rente wordt nog ieder jaar een feestavond georganiseerd. Bij één van die boeren staat nog een houten kruis in de tuin met het jaartal 1390 erop. Dit is waarschijnlijk de plaats waar Johanna van Brabant vast kwam te zitten. Hilvarenbeek was een half heerlijkheid, waarbij de ene helft aan de hertog van Brabant toekomt en de andere helft aan de prins-bisschoppen van Luik.

31 mei 2006

Onder beeld is een afbeelding te zien van Cees met zijn vrouw Anna. Op een andere afbeelding staat het houten kruis waarover wordt gesproken.
Onder geluid staat de opname van het gesprek met Cees en Anna Prinsen.

Edelfrau (Landgraf) aus dem Morast gerettet, schenkt Privilegien an die Bewohner des Dorfes.

Cees    Cees   

Gelre    Gelre   

Bourgondië    Bourgondië   

Johanna van Brabant    Johanna van Brabant   

Jan I    Jan I   

Jan II    Jan II   

Jan III    Jan III   

Antoon van Artois    Antoon van Artois   

Overijsel    Overijsel   

Twickel    Twickel   

Loes    Loes   

Brabanders    Brabanders   

Franse    Franse   

Westerik    Westerik   

Westerwijk    Westerwijk   

Donkven    Donkven   

Anna    Anna   

Brouwer    Brouwer   

Odulphus-Lyceum    Odulphus-Lyceum   

Beeks    Beeks   

Hilvarenbeeks    Hilvarenbeeks   

Van Puyenbroeck    Van Puyenbroeck   

Hoozemans    Hoozemans   

Adrianus Hoozemans    Adrianus Hoozemans   

Rovert    Rovert   

Merksen    Merksen   

Hurkmans    Hurkmans   

Brabant    Brabant   

Gelderland    Gelderland   

Artois    Artois   

Hilvarenbeek    Hilvarenbeek   

Limburg    Limburg   

Delden    Delden   

Den Bosch    Den Bosch   

's-hertogenbosch    's-hertogenbosch   

Kosovo    Kosovo   

Kroatië    Kroatië   

Brussel    Brussel   

Donk    Donk   

Goirle    Goirle   

Donke    Donke   

Westerwijksestraat    Westerwijksestraat   

Gorp    Gorp   

Oirschot    Oirschot   

Luik    Luik   

Cuijk    Cuijk   

Maas    Maas   

Antwerpen    Antwerpen   

Frankrijk    Frankrijk   

2013-03-01 14:46:21