Hoofdtekst
1. Willem, die vele bouke maecte,
2. Daer hi dicken omme waecte,
3. Hem vernoyde so haerde
4. Dat die avonture van Reynaerde
5. In Dietsche onghemaket bleven
6. - Die Willem niet hevet vulscreven -
7. Dat hi die vijte van Reynaerde soucken
8. Ende hise na den Walschen boucken
9. In Dietsche dus hevet begonnen.
10. God moete ons ziere hulpen jonnen.
11. Nu keert hem daer toe mijn zin
12. Dat ic bidde in dit beghin
13. Beede den dorpren enten doren,
14. Ofte si commen daer si horen
15. Dese rijme ende dese woort,
16. Die hem onnutte sijn ghehoort,
17. Dat sise laten onbescaven.
18. Te vele slachten si den raven,
19. Die emmer es al even malsch.
20. Si maken sulke rijme valsch
21. Daer si niet meer of ne weten
22. Dan ic doe, hoe datsi heeten
23. Die nu in Babilonien leven.
24. Daden si wel, si soudens begheven.
25. Dat en segghic niet dor minen wille :
26. Mijns dichtens ware een ghestille,
27. Ne hads mi eene niet ghebeden
28. Die in groeter hovesscheden
29. Gherne keert hare saken.
30. Soe bat mi dat ic soude maken
31. Dese avontuere van Reynaerde.
32. Al begripic die grongaerde
33. Ende die dorpren ende die doren,
34. Ic wille dat die ghene horen
35. Die gherne pleghen der eeren
36. Ende haren zin daer toe keeren
37. Datsi leven hoofschelike,
38. Sijn si arem, sijn si rike,
39. Diet verstaen met goeden sinne.
40. Nu hoert hoe ic hier beghinne!
41. HEt was in eenen tsinxen daghe
42. Dat beede bosch ende haghe
43. Met groenen loveren waren bevaen.
44. Nobel, die coninc, hadde ghedaen
45. Sijn hof crayeren over al
46. Dat hi waende, hadde hijs gheval,
47. Houden ten wel groeten love.
48. Doe quamen tes sconinx hove
49. Alle die diere, groet ende cleene,
50. Sonder vos Reynaert alleene.
51. Hi hadde te hove so vele mesdaen
52. Dat hire niet dorste gaen.
53. Die hem besculdich kent, ontsiet!
54. Also was Reynaerde ghesciet
55. Ende hier omme scuwedi sconinx hof
56. Daer hi in hadde crancken lof.
57. Doe al dat hof versamet was,
58. Was daer niemen, sonder die das,
59. Hine hadde te claghene over Reynaerde,
60. Den fellen metten grijsen baerde.
61. NU gaet hier up eene claghe.
62. Isingrijn ende sine maghe
63. Ghinghen voer den coninc staen
64. Ysengrijn begonste saen
65. Ende sprac : "Coninc, heere,
66. Dor hu edelheit ende dor hu eere
67. Ende dor recht ende dor ghenade,
68. Ontfaerme hu miere scade
69. Die mi Reynaert heeft ghedaen,
70. Daer ic af dicken hebbe ontfaen
71. Groeten lachter ende verlies.
72. Voer al dandre ontfaerme hu dies
73. Dat hi mijn wijf hevet verhoert
74. Ende mine kindre so mesvoert
75. Dat hise beseekede daer si laghen,
76. Datter twee noint ne saghen
77. Ende si worden staer blent.
78. Nochtan hoendi mi sent :
79. Het was sint so verre comen
80. Datter eenen dach af was ghenomen
81. Ende Reynaerd soude hebben ghedaen
82. Sine onsculde. Ende also saen
83. Alse die heleghe waren brocht,
84. Was hi ander sins bedocht
85. Ende ontfoer ons in sine veste.
86. Heere, dit kennen noch die beste
87. Die te hove zijn commen hier.
88. Mi hevet Reynaert, dat felle dier,
89. So vele te leede ghedaen,
90. Ic weet wel al sonder waen,
91. Al ware al tlaken paerkement
92. Datmen maket nu te Ghent,
93. In ne ghescreeft niet daer an.
94. Dies zwijghics nochtan,
95. Ne ware mijns wives lachter
96. Ne mach niet bliven achter,
97. No onversweghen no onghewroken!"
98. Doe Ysengrijn dit hadde ghesproken,
99. Stont up een hondekijn, hiet Cortoys,
100. Ende claghede den coninc in Francsoys
101. Hoet so arem was wijlen eere,
102. Dat alles goets en hadde meere
103. In eenen winter, in eene vorst,
104. Dan alleene eene worst
105. Ende hem Reynaert, die felle man,
106. Die selve worst stal ende nam.
107. Tybeert die cater die wart gram;
108. Aldus hi sine tale began
109. Ende spranc midden in den rinc
110. Ende seide : "Heere coninc,
111. Dor dat ghi Reynaerde zijt onhout,
112. So en es hier jonc no hout,
113. Hine hebbe te wroughene jeghen hu.
114. Dat Cortoys claghet nu,
115. Dats over menich jaer ghesciet.
116. Die worst was mine, al en claghic niet.
117. Ic hadse bi miere lust ghewonnen
118. Daer ic bi nachte quam gheronnen
119. Omme bejach in eene molen,
120. Daer ic die worst in hadde ghestolen
121. Eenen slapenden molen man.
122. Hadder Cortoys yewet an,
123. Dan was bi niemene dan bi mi.
124. Hets recht dat omberecht zi
125. Die claghe die Cortoys doet."
126. Pancer de bever sprac: "Dinct hu goet,
127. Tybeert, datmen die claghe ombeere?
128. Reynaert es een recht mordeneere
129. Ende een trekere ende een dief.
130. Hine heeft oec niemene so lief,
131. No den coninc, minen heere,
132. Hine wilde dat hi lijf ende eere
133. Verlore, mochtire an winnen
134. Een vet morzeel van eere hinnen.
135. Wat sechdi van eere laghe?
136. En dedi ghistren in den daghe
137. Eene die meeste overdaet
138. An Cuwaerde den hase die hier staet,
139. Die noyt eenich dier ghedede?
140. Want hi hem binnen sconinx vrede
141. Ende binnen des coninx gheleede
142. Ghelovede te leerne sinen crede
143. Ende soudene maken capelaen.
144. Doe dedine sitten gaen
145. Vaste tusschen sine beene.
146. Doe begonsten si over eene
147. Spellen ende lesen beede
148. Ende lude te zinghene crede.
149. MI gheviel dat ic te dien tijden
150. Ter selver stede soude lijden.
151. Doe hoerdic haerre beeder sanc
152. Ende maecte daer waert minen ganc
153. Met eere arde snelre vaerde.
154. Doe vandic daer meester Reynaerde
155. Die ziere lessen hadde begheven
156. Die hi te voren up hadde gheheven,
157. Ende diende van sinen houden spelen
158. Ende hadde Coewaerde bi der kelen
159. Ende soude hem thoeft af hebben ghenomen,
160. Waer ic hem niet te hulpen comen
161. Bi avontueren in dien stonden.
162. Siet hier noch die verssche wonden
163. Ende die teekine, heere coninc,
164. Die Coewaert van hem ontfinc.
165. Laetti dit bliven onghewroken
166. Dat hu verde dus es te broken,
167. Ghine wreket als huwe mannen wijsen,
168. Men saelt huwen kindren mesprijsen
169. Hier naer over wel menich jaer."
170. "Bi Gode, Pancer, ghi secht waer!",
171. Sprac Ysengrijn daer hi stoet,
172. "Heere, waer Reynaerd doot, het waer ons goet,
173. Also behoude mi God mijn leven.
174. Ne ware, wert hem dit vergheven
175. Hi sal noch hoenen binnen eere maent
176. Sulken dies niet ne bewaent."
177. DOe spranc up Grinbert die das,
178. Die Reynaerts broeder sone was,
179. Met eere verbolghenlike tale :
180. "Heere Ysengrijn, men weet dat wale
181. Ende hets een hout bijspel :
182. Viants mont seit selden wel.
183. Verstaet, neemt miere talen goem :
184. Ic wilde hi hinghe an eenen boem
185. Bi ziere kelen als een dief
186. Die andren heeft ghedaen meest grief.
187. Heere Ysengrijn, wildi angaen
188. Soendinc ende dat ontfaen?"
189. "Daer toe willic helpen gherne."
190. "Mijn oem en saelt hem oec niet wernen
191. Entie meest andren heeft mesdaen,
192. Sal den andren in baten staen
193. Van minen oem ende van hu.
194. Al comt hi niet claghen nu,
195. Ware mijn oem wel te hove
196. Ende stonde in sconinx love,
197. Heere Ysengrijn, als ghi doet,
198. En soude den coninc niet dincken goet
199. Ende ghine bleves heden onbegrepen,
200. Dat ghi sijn vel so hebt ghenepen
201. So dicwile met huwen scerpen tanden,
202. Dat hi niet ne conde ghehanden."
203. Ysengrijn sprac : "Hebdi gheleert
204. An huwen oem dus lieghen apeert?"
205. "In hebbe daer an niet gheloghen.
206. Ghi hebt minen oem bedroghen
207. Arde dicke in menegher wijsen.
208. Ghi mesleettene van den pladijse
209. Die hi hu warp van der kerren,
210. Doe ghi hem volghet van verren
211. Ende ghi die beste pladijse up laset,
212. Daer ghi hu ane hadt versadet.
213. Ghine gaeft hem no goet no quaet,
214. Sonder alleene eenen pladijsen graet
215. Dat ghi hem te jeghen brocht
216. Dor dat ghine niet en mocht.
217. Sint hoendine van eenen bake
218. Die vet was ende van goeder smake
219. Dien ghi leit in huwen muzeele.
220. Doe Reynaert heesschede zijn deele
221. Andwoerdi hem in scerne :
222. 'Hu deel willic hu gheven gherne,
223. Reynaert, scone jonghelinc!
224. Die wisse daer die bake an hinc,
225. Becnause, so es so vet.'
226. Reynaerde waes lettel te bet
227. Dat hi den goeden bake ghewan
228. In sulker zorghen, dattene een man
229. Vinc ende warpene in sinen zac.
230. Dese pine ende dit onghemac
231. Hevet hi leden dor Ysengrijne
232. Ende ondert waerven meer dan ic hu rijme.
233. GHi heeren, dinct hu dit ghenouch?
234. Nochtan, om meer onghevouch
235. Dat hi claghet om sijn wijf,
236. Die Reynaerde hevet al haer lijf
237. Ghemint, so doet hi hare.
238. Al ne makedent zijt niet mare,
239. Ic dart wel segghen over waer
240. Dat langher es dan VII jaer
241. Dat Reynaert hevet hare trauwe.
242. Om dat Haer Sint, die scone vrouwe,
243. Dor minne ende dor quade zede
244. Reynaert sinen wille dede,
245. Wattan? So was sciere ghenesen.
246. Wat talen mach daer omme wesen?
247. Nu maket heere Cuwaert, die hase,
248. Eene claghe van eere blase.
249. Of hi den credo niet wel en las,
250. Reynaerd, die zijn meester was,
251. Mochte hi sinen clerc niet blauwen?
252. Dat ware onrecht, en trauwen.
253. Cortoys claghet om eene worst
254. Die hi verloes in eene vorst.
255. Die claghe ware bet verholen :
256. Ende hoerdi datso was ghestolen?
257. Male quesite male perdite!
258. Onrecht wert men qualike quite
259. Datmen hevet qualic ghewonnen.
260. Wie sal Reynaerde dat verjonnen
261. Of hi ghestolen goet ghinc an?
262. Niemen die recht versceeden can!
263. REynaert es een gherecht man.
264. Sint dat die coninc sinen ban
265. Hevet gheboden ende sinen vrede,
266. So weetic wel dat hi ne dede
267. Dinc ne gheene dan of hi ware
268. Hermite ofte clusenare.
269. Naest siere huut draecht hi een hare.
270. Binnen desen naesten jare
271. Sone hat hi vleesch, no wilt, no tam.
272. Dat seidi die ghistren danen quam.
273. Malcroys hevet hi begheven,
274. Sinen casteel, ende hevet up heven
275. Eene cluse daer hi leghet in.
276. Ander bejach no ander ghewin,
277. So wanic wel, dat hine hevet
278. Dan karitate diemen hem ghevet.
279. Bleec es hi, ende magher van pinen.
280. Hongher, dorst, scerpe karijnen
281. Doghet hi voer sine zonden
282. Recht te desen selven stonden".
283. DOe Grimbert stont in dese tale,
284. Saghen si van berghe te dale
285. Canticler commen ghevaren
286. Ende brochte up eene bare
287. Eene doode hinne ende hiet Coppe,
288. Die Reynaert hadde bi den croppe
289. Hoeft ende hals af ghebeten.
290. Dit moeste nu de coninc weten.
291. Canteclere quam voer de bare gaende
292. Sine vederen zeere slaende.
293. In weder zijden van der baren
294. Ghinc een hane wijde mare.
295. Die een hane hiet Cantaert,
296. Daer wijlen na gheheeten waert
297. Vrauwe Alenten goeden hane.
298. Die ander hiet, na minen wane,
299. Die goede hane Crayant,
300. Die scoenste hane diemen vant
301. Tusschen Portaengen ende Polane.
302. Elkerlijc van desen hanen
303. Droucht eene berrende stallicht,
304. Dat lanc was ende richt.
305. Daer waren Coppen broeders twee,
306. Die riepen : "O wy ende wee!".
307. Om haerre sustre Coppen doot
308. Dreven si claghe ende jammer groot.
309. Pinte ende Sproete droughen die bare.
310. Hem was te moede zware
311. Van haerre suster die si hadden verloren.
312. Men mocht arde verre horen
313. Haerre tweer carminghe.
314. Dus sijn si commen int ghedinghe.
315. CAnticler spranc in den rijnc
316. Ende seide : "Heere, coninc,
317. Dor God ende dor ghenade,
318. Nu ontfaermet miere scaden
319. Die mi Reynaert heeft ghedaen
320. Ende mine sustren die hier staen
321. Ende seere hebben haren onwille.
322. Ten in gane van aprille,
323. Doe die winter was vergaen,
324. Ende men siet die bloumen staen
325. Over al die velde groene,
326. Doe was ic fier ende coene
327. Van minen groten gheslachte.
328. Ic hadde jongher zonen achte
329. Ende jongher dochtren zevene,
330. Dien wel lusten te levene,
331. Die mi Roede, die vroede,
332. Hadde brocht te dien broede.
333. Si waren alle vet ende staerc
334. Ende ghinghen in een scone paerc,
335. Dat was beloken in eenen muere.
336. Hier binnen stoet eene scuere,
337. Daer vele honden toe hoorden,
338. Datsi menich dier fel scoorden.
339. Dies waren mine kindre onvervaert.
340. Dit benijdde dus Reynaert
341. Dat siere waren so vaste binnen
342. Dat hire ne gheen conste ghewinnen.
343. Hoe dicken ghinc hi om den muere,
344. Want Reynaert, die felle ghebuere,
345. Ende leide om ons sine laghen.
346. Alsene dan die honde saghen,
347. Liepen si na met haerre cracht.
348. Eene waerf wart hi up de gracht
349. Bi avontueren daer belopen,
350. Dat ic hem sach een deel becoepen
351. Sine diefte ende sinen roef,
352. Dat hem die pelse zeere stoef.
353. Nochtan quam hi bi baraten.
354. Dattene God moete verwaten!
355. Doe waer wi zijns langhe quijte.
356. Sint quam hi als een hermijte,
357. Reynaerd, die mordadeghe dief,
358. Ende brochte mi zeghele ende brief
359. Te lesene, heere coninc,
360. Daer hu seghele ane hinc.
361. DOe ic die letteren began lesen,
362. Dochte mi daer an ghescreven,
363. Dat ghi haddet coninclike
364. Over alle huwen rike
365. Alle dieren gheboden vrede
366. Ende oec allen voghelen mede.
367. Oec brochte hi mi ander niemare
368. Ende seide dat hi ware
369. Een begheven clusenare
370. Ende hi hadde ghedaen vele zware
371. Voer sine zonden meneghe pine.
372. Hi toechde mi palster ende slavine,
373. Die hi brochte van der Elmare,
374. Daer onder eene scerpe hare.
375. Doe sprac hi: 'Heere Cantecleer,
376. Nu mooghdi wel vor waert meer
377. Van mi sonder hoede leven.
378. Ic hebbe bi der scole vergheven
379. Al vleesch ende vleesch smout.
380. Ic bem voert meer so hout,
381. Ic moet miere zielen telen.
382. Gode willic hu bevelen.
383. Ic ga daer ic hebbe te doene.
384. Ic hebbe middach ende noene
385. Ende priemen te segghene van den daghe.'
386. Doe nam hi neven eere haghe
387. Sinen wech. Te dien ghesceede
388. Ghinc hi lesen sinen crede.
389. Ic wart blide ende onvervaert
390. Ende ghinc te minen kindren waert
391. Ende was so wel al sonder hoede,
392. Dat ic al met minen broede
393. Sonder zorghe ghinc buten muere.
394. Daer gheviel mi quade avontuere.
395. Want Reynaert, die felle saghe,
396. Was ghecropen dor de haghe
397. Ende hadde ons die porte ondergaen.
398. Doe wart miere kindre saen
399. Een ghepronden huten ghetale,
400. Dat leide Reynaert in sine male.
401. Quade avontuere mi doe nakede.
402. Want sint dat hise smakede
403. In sinen ghiereghen mont,
404. Ne conste ons wachtre no onse hont
405. No bewachten no bescaermen.
406. Heere, dat laet hu ontfaermen.
407. Reynaert leide sine laghe
408. Beede bi nachte ende bi daghe
409. Ende roefde emmer mine kindre.
410. So vele es tghetal mi mindre
411. Dant ghewone was te zine,
412. Dat die XV kindre mine
413. Sijn ghedeghen al tote vieren;
414. So zuver heefse die onghiere
415. Reynaert in sinen mont verslonden.
416. Noch ghistren wert hem metten honden
417. Ontjaghet Coppe, die mare,
418. Die hier leghet up dese bare.
419. Dit claghic hu met groeten zeere.
420. Ontfaremt hu mijns, wel soete heere!"
421. DIe coninc sprac : "Grimbeert die das,
422. Hu oem, die clusenare was,
423. Hi hevet ghedaen so goede carine,
424. Levic een jaer, het sal hem scinen.
425. Nu hoert hier, Canticleer,
426. Wat sal der talen meer?
427. Hu dochter leghet al hier versleghen.
428. God moet haerre zielen pleghen.
429. Wine moghense niet langher houden
430. - God moeter al ghewouden -
431. Ende sullen onse vygelyen zinghen.
432. Daer na sullen wise bringhen
433. Den lichame ter eerden met eeren.
434. Dan sullen wi met desen heeren
435. Ons beraden ende bespreken
436. Hoe wi ons best ghewreken
437. An Reynaerde dese moort."
438. Doe hi ghesprac dese woort,
439. Beval hi jonghe ende houden
440. Datsi vygelyen zinghen souden.
441. DAt hi gheboet was sciere ghedaen.
442. Doe mochtemen horen ane slaen
443. Ende beghinnen harde ho
444. Dat placebo domino
445. Ende die verse die daer toe horen.
446. Ic seit oec in waren worden,
447. Ne ware oec ware ons te lanc,
448. Wie daer der zielen vers zanc
449. Ende wie die zielen lesse las.
450. Doe die vygelyen ghehent was,
451. Doe leidemen Coppen in dat graf,
452. Dat bi engiene ghemaect was,
453. Onder die linde in een gras.
454. Van maerber steene die slecht was,
455. Die letteren diemen daer an sach.
456. Die saerc die daer up lach
457. Dede an tgraf bekinnen
458. Wie daer lach begraven binnen.
459. Dus spraken die bouc stave
460. An den zaerc up den grave :
461. "Hier leghet Coppe begraven,
462. Die so wale conste scraven,
463. Die Reynaert, die vos, verbeet
464. Ende haren gheslachte was te wreet."
465. NU leghet Coppe onder mouden.
466. Die coninc sprac tsinen houden,
467. Datsi hem alle bespraken
468. Hoe si alre best ghewraken
469. Dese groete overdade.
470. Doe waren si alle te rade
471. Datsi daer den coninc rieden,
472. Dat hine dan soude ombieden
473. Dat hi te hove soude comen.
474. No dor scaden no dor vromen
475. Ne lette, hine quame int ghedinghe,
476. Ende men Brune van dien dinghe
477. Die bodscap soude laden.
478. Dies was die coninc sciere beraden,
479. Dat hi dus sprac te Bruun, den beere :
480. "Heere Bruun, dit segghic voer dit heere,
481. Dat ghi dese bodscap doet.
482. Oec biddic hu dat ghi zijt vroet,
483. Dat ghi hu wacht van baraet.
484. Reynaert es fel ende quaet;
485. Hi sal hu smeeken ende lieghen.
486. Mach hi, hi sal hu bedrieghen
487. Met valschen woorden ende met sconen.
488. Mach hi, bi Gode, hi sal hu honen."
489. "Heere," seit hi, "laet hu castyen!
490. So moete mi God vermalendyen
491. Of mi Reynaert so sal honen,
492. Inne saelt hem weder lonen,
493. Dat hijs an den dulsten zi.
494. Nu, ne zorghet niet om mi."
495. Nu neemt hi orlof ende hi sal naken
496. Daer hi zeere sal mesraken.
497. NU es Brune up die vaert
498. Ende hevet in ziere herten onwaert
499. Ende het dochte hem overdaet
500. Dat yement soude sijn so quaet
501. Ende dat hem Reynaert hoenen soude.
502. Dor den keer van eenen woude
503. Quam hi gheloepen dor eene wostine,
504. Daer Reynaert hadde de pade sine
505. Ghesleghen crom ende menichfoude,
506. Also als hi huten woude
507. Hadde gheloepen om sijn bejach.
508. Beneden der woestinen lach
509. Een berch oech ende lanc.
510. Daer moeste Bruun sinen ganc
511. Te middewaerde over maken,
512. Sal hi te Manpertus gheraken.
513. Reynaerd hadde so menich huus,
514. Maer die casteel Manpertus
515. Dat was die beste van sinen borghen.
516. Daer trac hi in als hi in zorghen
517. Ende in noede was bevaen.
518. Nu es Brune die beere ghegaen
519. Dat hi te Manpertuus es comen.
520. Daer hi de porte hevet vernomen
521. Daer Reynaerd hute plach te gane,
522. Doe ghinc hi voer die barbecane
523. Sitten over sinen staert
524. Ende sprac : "Sidi in huus, Reynaert?
525. Ic bem Bruun, des coninx bode,
526. Die hevet ghezworen bi sinen Gode,
527. Ne comdi niet ten ghedinghe
528. Ende ic hu niet voer mi bringhe
529. Recht te nemene ende te ghevene
530. Ende in vreden voert te levene,
531. Hi doet hu breken ende raden.
532. Reynaerd, doet dat ic hu rade
533. Ende gaet met mi te hove waert."
534. Dit verhoerde al nu Reynaert,
535. Die voer sine poerte lach
536. Daer hi vele te ligghene plach
537. Dor waremhede van der zonnen.
538. Bi der tale die Bruun heeft begonnen
539. Bekenden alte hant Reynaert
540. Ende tart bet te dale waert
541. In sine donckerste haghedochte.
542. Menichfout was zijn ghedochte
543. Hoe hi vonde sulken raet
544. Daer hi Bruun, den fellen vraet,
545. Te scherne mede mochte driven
546. Ende selve bi ziere eeren bliven.
547. DOe sprac Reynaert over lanc :
548. "Huwes goets raets hebbet danc,
549. Heere Bruun, wel soete vrient.
550. Hi hevet hu qualic ghedient
551. Die hu beriet desen ganc
552. Ende hu desen berch lanc
553. Over te loepene dede bestaen.
554. Ic soude te hove sijn ghegaen,
555. Al haddet ghi mi niet gheraden,
556. Maer mi es den buuc so gheladen
557. Ende in so utermaten wijse
558. Met eere vremder niewer spise.
559. Ic vruchte in sal niet moghen gaen,
560. Inne mach sitten no ghestaen;
561. Ic bem so utermaten zat."
562. "Reynaert, wat haetstu, wat?"
563. "Heere Brune, ic hat crancke have.
564. Arem man, dan nes gheen grave,
565. Dat mooghdi bi mi wel weten.
566. Wi aerme liede, wi moeten heten,
567. Hadden wijs raet, dat wi node haten.
568. Goeder versscher honich raten
569. Hebbic couver arde groet.
570. Die moetic heten dor den noet,
571. Als ic hel niet mach ghewinnen.
572. Nochtan als icse hebbe binnen,
573. Hebbicker af pine ende onghemac."
574. Dit hoerde Brune ende sprac :
575. "HElpe, lieve vos Reynaert,
576. Hebdi honich dus onwaert?
577. Honich es een soete spijse
578. Die ic voer alle gherechten prijse
579. Ende icse voer alle gherechten minne.
580. Reynaerd, helpt mi, dat ics ghewinne.
581. Edele Reynaert, soete neve,
582. Also langhe als ic sal leven
583. Willic hu daer omme minnen.
584. Reynaerd, helpt mi, dat ics ghewinne."
585. "Ghewinnen? Bruun, ghi hout hu spot!"
586. "In doe, Reynaert, so waer ic zot,
587. Hildic spot met hu, neen ic, niet."
588. Reynaert sprac : "Bruun, mochtijs yet,
589. Of ghi honich moghet heten,
590. Bi huwer trauwen, laet mi weten.
591. Mochtijs yet, ic souts hu saden.
592. Ic saels hu so vele beraden,
593. Ghine hatet niet met hu tienen,
594. Waendic hu hulde daer met verdienen."
595. "Met mi tienen? Hoe mach dat wesen?
596. Reynaert, hout huwen mont van desen
597. Ende sijts seker ende ghewes :
598. Haddic al thonich dat nu es
599. Tusschen hier ende Portegale,
600. Ic haet al up teenen male."
601. REynaerd sprac : "Bruun, wat sechdi?
602. Een dorper, heet Lamfroit, woent hier bi,
603. Hevet honich so vele te waren,
604. Ghine hatet niet in VII jaren.
605. Dat soudic hu gheven in hu ghewout,
606. Heere Brune, wildi mi wesen hout
607. Ende voer mi dinghen te hove."
608. Doe quam Brune ende ghinc gheloven
609. Ende sekerde Reynaerde dat,
610. Wildine honichs maken zat
611. - Des hi cume ombiten sal -
612. Hi wilde wesen over al
613. Ghestade vrient ende goet gheselle.
614. Hier omme louch Reynaert, die felle,
615. Ende sprac : "Bruun, heelt mare,
616. Verghave God dat mi nu ware
617. Also bereet een goet geval,
618. Alse hu dit honich wesen sal,
619. Al wildijs hebben VII hamen."
620. Dese woort sijn hem bequame,
621. Bruun, ende daden hem so sochte.
622. Hi louch dat hi nemmee ne mochte.
623. Doe peinsde Reynaerd daer hi stoet :
624. "Bruun, es mine avonture goet,
625. Ic wane hu daer noch heden laten
626. Daer ghi sult lachen te maten."
627. NA dit peinsen ghinc Reynaert huut
628. Ende sprac al over luut :
629. "Oem Bruun, gheselle, willecome!
630. Het staet so, suldi hebben vrome,
631. Hier ne mach zijn gheen langher staen.
632. Volghet mi ic sal voeren gaen.
633. Wi houden desen crommen pat.
634. Ghi sult noch heden werden zat,
635. Saelt na minen wille gaen.
636. Ghi sult noch heden hebben, sonder waen,
637. Also vele als ghi moghet ghedraghen."
638. Reynaert meende van groten slaghen :
639. Dit was dat hi hem beriet.
640. Die keytijf Bruun ne wiste niet
641. Waer hem Reynaerd die tale keerde,
642. Die hem honich stelen leerde,
643. Dat hi wel seere sal becoepen.
644. Al sprekende quam dus gheloepen
645. Reynaert met sinen gheselle Brune
646. Tote Lamfroits bi den tune.
647. Wildi horen van Lamfreyde?
648. Dat waer was, eist somen mi seide,
649. Een temmerman van goeden love
650. Ende hadde bi sinen hove
651. Eene eecke brocht huten woude
652. Die hi ontwee clieven soude
653. Ende hadde twee wegghen daer in ghesleghen,
654. Also temmermans noch pleghen.
655. Die eecke was ontdaen wel wijde.
656. Des was Reynaert arde blide.
657. Te Brunen sprac hi ende louch :
658. "Siet hier hu grote ghevouch,
659. Brune, ende nemet wel goem.
660. Hier in desen selven boem
661. Es honichs utermaten vele.
662. Prouft of ghijs in huwe kele
663. Ende in huwen buuc moghet bringhen.
664. Nochtan suldi hu selven dwinghen :
665. Al dincket hu goet die honich raten,
666. Hetet te zeden ende te maten,
667. Dat ghi hu selven niet verdervet.
668. Ic ware ontheert ende onthervet,
669. Wel soete oem, mesquame hu yet."
670. Brune sprac : "Reynaert, ne sorghet niet.
671. Waendi dat ic bem onvroet?
672. Mate es tallen spele goet."
673. "Ghi secht waer," sprac Reynaerd,
674. "Waer omme bem ic oec vervaert?
675. Gaet toe ende crupet daer in."
676. Reynaert peinsde om zijn ghewin
677. Ende Brune liet hem so verdoren,
678. Dat hi thoeft over die horen
679. Ende die twee voerdere voete in stac
680. Ende Reynaert poghede dat hi brac
681. Die wegghen beede huter eecken.
682. Die daer te voren ghinc so smeeken,
683. Bruun, bleef ghevanghen in den boem.
684. Nu hevet de neve sinen oem
685. In boesheden bracht met sulker achte,
686. Dat hi met liste no met crachte
687. In gheere wijs ne can ontgaen
688. Ende biden hoefde staet ghevaen.
689. Wat raeddi Brunen te doene?
690. Dat hi was sterc ende coene
691. Sal hem niet ghehelpen moghen.
692. Hi sach wel hi was bedroghen.
693. Hi began briesschen ende dulen.
694. Hi was ghegrepen bi zier mulen
695. So vaste ende bi den voeten voren :
696. Al dat hi pijnde was verloren.
697. Hine waende nemmermeer ontgaen.
698. Van verren was Reynaert ghestaen
699. Ende sach commen Lamfreyde,
700. Die up sinen hals brochte beide
701. Een scaerpe haex ende eene baerde.
702. Hier mooghdi horen van Reynaerde
703. Hoe hi sinen oem ghinc rampineeren :
704. "Oem Brune, vaste gaet mineeren!
705. Hier comt Lamfroyt ende sal hu scijncken.
706. Haddi gheten, so souddi drincken!"
707. NA der talen so ghinc Reynaert
708. Weder te sinen casteele waert
709. Sonder orlof, ende mettien
710. Hevet Lamfroyt den beere versien
711. Ende vernam dat hi was ghevaen.
712. Doe ne was daer gheen langher staen.
713. Hi liep wech metter haest
714. Daer hi die hulpe wiste naest,
715. Daer dat naeste dorp stont
716. Ende dede hem allen cont
717. Dat daer stont ghevaen een beere.
718. Doe volchde hem een mekel heere :
719. Int dorp ne bleef man no wijf.
720. Den beere te nemene sijn lijf,
721. Liept al dat loepen mochte.
722. Sulc was die eenen bessem brochte,
723. Sulc eenen vleghel, sulc een rake,
724. Sulc quam gheloepen met eenen stake,
725. So si quamen van haren werke.
726. Selve die pape van der kerke
727. Brochte eenen cruus staf,
728. Die hem de coster noede gaf.
729. Die coster drouch eene vane
730. Mede te stekene ende te slane.
731. Des spapen wijf, vrauwe Julocke,
732. Quam gheloepen met haren rocke
733. Daer so omme hadde ghesponnen.
734. Voer hem allen quam gheronnen
735. Lamfroyt met eere scerper haex.
736. Al hadde Brune lettel ghemaex,
737. Hi ontsach meer ongheval
738. Ende sette al jeghen al.
739. DOe hi dat gheruchte hoorde,
740. Hi spranc up so dat hem scorde
741. Van sinen aensichte al die huut.
742. Al brochte Brune dat hoeft huut
743. Met aerbeide ende met pinen,
744. Nochtan liet hi daer van den zinen
745. Eene oere ende beede sine lier.
746. Nye maecte God so leelic dier.
747. Hoe mochte hi zeerre sijn mesrocht.
748. Al haddi thoeft hute brocht,
749. Eer hi die voete conde ghewinnen,
750. Blever alle die claeuwen binnen
751. Ende sine twee anscoen beede.
752. Dus gherochte hi huut met leede.
753. Hoe mochte hi zijn ontheert meer?
754. Die voete waren hem so zeer,
755. Dat hi tloepen niet conste ghedoghen.
756. Dat bloet liep hem over die hoghen,
757. Dat hi niet wel conste ghesien.
758. Hine dorste bliven no vlien.
759. Hi sach suut onder die zonne
760. Lamfroyt commen gheronnen;
761. Daer na die priester, die heere.
762. Hi quam gheloepen vele zeere;
763. Daer na die coster metter vane,
764. Daer na alle die prochiane,
765. Die houde lieden metten jonghen.
766. Daer na quam up haren stap ghespronghen
767. Sulke quene die van houden
768. Cume eenen tant hadde behouden.
769. Wie so wille, wachte hem dies :
770. Die scade hevet of verlies
771. Ende groet ongheval,
772. Over hem so willet al.
773. Dit sceen arem man Brunen wel.
774. Sulc dreechdem nu an sijn vel
775. Die des ghesweghen hadde stille,
776. Hadde Bruun ghestaen tsinen wille.
777. Dit was beneden eere riviere,
778. DAt Brune, onsalichst alre diere,
779. Van meneghen dorper was beringhet.
780. Doe was daer lettel ghedinghet.
781. Hem naecte groet onghemac :
782. Die een slouch, die ander stac,
783. Die een slouch, die ander warp.
784. Lamfroyt was hem alre scaerpst.
785. Een hiet Lottram Lanc Voet.
786. Hi drouch eenen verboerden cloet
787. Ende stacken emmer na dat hoghe.
788. Vrauwe Vulmaerte, scerpe loghe
789. Ghinckene koken met eenen stave.
790. Abelquac ende mijn vrauwe Bave
791. Laghen beede onder die voete
792. Ende streden beede om eene cloete.
793. Ludmoer metter Langher Nese
794. Drouch eenen loedwapper an een pese
795. Ende ghincker met al omme zwinghen.
796. Ludolf metten Crommen Vingheren
797. Dede hem alles te voren,
798. Want hi was best gheboren,
799. Sonder Lamfroy alleene.
800. Hughelijn metten Crommen Beene
801. Was zijn vader, dat weet men wale,
802. Ende was gheboren van Abscale
803. Ende was sone vrauwe Ogernen,
804. Eens hout makigghe van lanternen.
805. ANder wijf ende ander man,
806. Meer dan ic ghenomen can,
807. Daden Brunen groet onghemac
808. So dat hem zijn bloet huut lac.
809. Brune ontfinc al sulc payment
810. Als hem elc gaf daer omtrent.
811. Die pape liet den cruus staf
812. Ghestichte slaen, slach in slach,
813. Ende die coster metter vane
814. Ghinc hem vastelike ane.
815. Lamfroyt quam ter selver wijlen
816. Met eere scerper bijlen
817. Ende slouchene tusschen hals ende hoeft,
818. Dat Brune wart zeere verdoeft,
819. Dat hi verspranc vanden slaghe
820. Tusschen der riviere enter haghe
821. In eenen trop van houden wiven
822. Ende warper een ghetal van viven
823. In die riviere die daer liep,
824. Die wel wijt was ende diep.
825. Des papen wijf wasser eene.
826. Des was spapen bliscap cleene.
827. Doe hi zijn wijf sach in die vliet,
828. Doene luste hem langher niet
829. Bruun te stekene no te slane.
830. Hi riep : "Siet, edele prochiane,
831. Ghindre vloot vrauwe Julocke
832. Beede met spillen ende met rocke.
833. Nu toe, die haer helpen mach.
834. Ic gheve hem jaer ende dach
835. Vul pardoen ende aflaet
836. Van alre sondeliker daet."
837. BEede man ende wijf
838. Lieten den aermen keytijf
839. Brune ligghen over doot
840. Ende ghinghen daer die pape gheboot
841. Beede met stringhen ende met haken.
842. Die wijle datsi die vrauwe huut traken,
843. So quam Brune in die riviere
844. Ende ontswam hem allen sciere.
845. Die dorperen waren alle gram :
846. Si saghen dat hem Brune ontswam,
847. Datsi hem niet mochten volghen.
848. Upt touver stonden si verbolghen
849. Ende ghinghen na hem rampineren.
850. Bruun die lach in die ryviere
851. Daer hi vant den meesten stroem.
852. Al dryvende bat hi dat God den boem
853. Moeste verdrouven ende verwaten
854. Daer hi zijn hoere in hadde ghelaten
855. Ende beede sine lier.
856. Voert vloucte hi dat felle dier,
857. Den boesen vos Reynaerde,
858. Diene met sinen brunen baerde,
859. So diepe in die eecke dede crupen.
860. Daer na Lamfroyt van der stupen
861. Daer hi hem so leede dede.
862. In aldustanen ghebede
863. Lach Brune also langhe wijle,
864. Dat hi wel een halve mile
865. Van der stede was ghedreven
866. Daer die dorpers waren bleven.
867. Hi was verpijnet ende moede
868. Ende onder commen van den bloede,
869. So dat hi hadde crancke vaert.
870. Doe zwam hi te lande waert
871. Ende croep ligghen in dat hoever.
872. Ghine saghet noint droever
873. Gheen dier no gheenen man.
874. Hi lach jammerlic ende stan
875. Ende slouch met beede sinen lancken.
876. Des mochte hi al Reynaerde dancken.
877. NU hoert wat Reynaert heeft ghedaen!
878. Hi hadde een vet hoen ghevaen
879. Bi Lamfroyts an der heyden,
880. Eer hi danen was versceiden.
881. Hi hadt up eenen berch ghedreghen
882. Verre huut allen weghen,
883. Daer het eenlic was ghenouch.
884. Dat was wel zijn ghevouch.
885. Dor dat daer was niemens ganc
886. Ende hi dor niemens bedwanc
887. Sine proye dorste rumen.
888. Doe hi dat hoen toten plumen
889. Hadde gheleit in sine male,
890. Doe ghinc hi neder te dale
891. Eenen verholenliken pat.
892. Hi was utermaten zat.
893. Dat weder was scone ende heet.
894. Hi hadde gheloepen dat hem dat zweet
895. Neder liep neven die liere.
896. Daer omme liep hi ter riviere,
897. Dor dat hi hem vercoelen soude.
898. In bliscap arde menichfoude
899. Was sijn herte doe bevaen.
900. Hi hopede wel, al sonder waen,
901. Dat Lamfroyt hadde den beere versleghen
902. Ende hine thuus waert hadde ghedreghen.
903. Doe sprac hi : "Hets mi wel ghevaren.
904. Die mi te hove meest soude daren,
905. Die hebbic doot in desen daghe.
906. Nochtan wanic sonder claghe
907. Ende sonder wanconst bliven.
908. Ic mach te rechte bliscap driven."
909. DOe Reynaert was in dese tale,
910. Sach hi neder waert te dale
911. Ende vernam Bruun daer hi lach.
912. Enten eersten als hine sach,
913. Hadde hijs rauwe ende toren.
914. Daer die bliscap was te voren
915. Daer lach in thoren ende nijt
916. Ende sprac : "Vermalendijt,
917. Lamfroyt, moet dijn herte sijn!
918. Du best dulre dan een zwijn!
919. Lamfroyt, ergher puten sone,
920. Lettel eeren bestu ghewone.
921. Hoe es di dese beere ontgaen,
922. Die di te voren was ghevaen?
923. Hoe menich morseel leghet der an,
924. Dat gherne hetet menich man.
925. O wy, Lamfroyt, verscroven druut,
926. Hoe rikelike een beere huut
927. Heefstu heden verloren,
928. Die di ghewonnen was te voren!"
929. DIt scelden hevet Reynaert ghelaten
930. Ende ghinc neder bi der straten
931. Dor te siene hoet Bruun stoet.
932. Doe hine sach ligghen al een bloet
933. Ende ziec ende onghesont
934. Den aermen beere, te dier stont,
935. Dat sach Reynaert arde gherne.
936. Doe bescalt hine te sinen scherne :
937. "Siere, priester, dieu vo saut.
938. Kendi Reynaert, den rybaut?
939. Wildine scauwen, so siettene hier.
940. Den roden scalc, den fellen ghier.
941. Seght mi priester, soete vrient,
942. Biden Heere dien ghi dient,
943. In wat ordinen wildi hu doen,
944. Dat ghi draghen roeden capproen?
945. So weder sidi abd so pryhore?
946. Hi ghinc hu arde na den hore
947. Die hu dese crune hevet bescoren.
948. Ghi hebt huwen top verloren.
949. Ghi hebt hu anscoen af ghedaen.
950. Ic wane ghi wilt zinghen gaen
951. Van huwen complete dat ghetijde.
952. Dit hoerde Brune ende wert omblijde,
953. Want hine const doe niet ghewreken.
954. Hem so dochte sijn herte breken
955. Ende slouch weder in die riviere.
956. Hine wilde van den fellen diere
957. Nemmeer hoeren die tale.
958. Hi liet hem neder daer te dale
959. Metten strome dryven te hant
960. Ende ghinc ligghen up dat zant.
961. HOe sal nu Brune te hove comen?
962. Al mocht hem al de weerelt vromen,
963. Hine ghinghe niet over sine voete.
964. Hi was ghenoopt so onsoete
965. In die eecke, daer hi te voren
966. Van tween voeten hadde verloren
967. Alle die claeuwen ende dat vel.
968. Hine conste niet ghepeinsen wel
969. Hoe hi best ten coninc gaet.
970. Nu hoert, hoe hi die vaert bestaet.
971. Hi zat over sine hamen
972. Ende began met groter scamen
973. Rutsen over sinen staert.
974. Ende als hi dus moede waert,
975. So wentelde hi dan eene wile.
976. Dus dreef hi meer dan eene mile
977. Eer hi tes coninx hove quam.
978. Doemen Brune vernam
979. In derre wijs van verren comen,
980. Wart ghetwifelt van hem zomen
981. Wat daer quam ghewentelt zoe.
982. Dien coninc wart de herte onvroe,
983. Die Brune bekende te hant,
984. Ende seide : "Dit es mijn serjant,
985. Brunen. Hem es dat hoeft so roet.
986. Hi es ghewont toter doot.
987. Ay God, wie heeftene so mesmaect?"
988. Binnen desen so was Brune ghenaect
989. Dat hi den coninc claghen mochte.
990. Hi stan ende versuchte onzochte
991. Ende sprac : "Coninc, edel heere,
992. Wreket mi dor hu selves eere
993. Over Reynaerde, dat felle dier,
994. Die mi mine scone lier
995. Met ziere lust verliesen dede
996. Ende daer toe mine hoeren mede
997. Ende hevet mi ghemaect als ghi siet."
998. Die coninc sprac : "Of ic dit niet
999. Ne wreke, so moetic zijn verdoomt!"
1000. Ende hier na so hevet hi ghenoomt
1001. Alle die hoechste bi namen
1002. Ende ontboet datsi quamen
1003. Alle gader an sinen raet.
1004. Doe rieden si hoe dese daet
1005. Best werde gherecht tes conincs eere.
1006. Doe rieden die meeste heeren
1007. Dat menne twee waerven daghen soude,
1008. Reynaerde, of die coninc woude,
1009. Ende horen tale ende weder tale.
1010. Oec seiden si, si wilden wale
1011. Dat Tybeert, die cater, van desen
1012. Tote Reynaerde bode soude wesen.
1013. Al ware hi cranc, hi ware vroet.
1014. Dese raet dinct den coninc goet.
1015. DOe sprac die coninc : "Heere Tybeert,
1016. Gaet wech. Eer ghi weder keert,
1017. Besiet dat Reynaert met hu come.
1018. Dese heeren segghen some,
1019. Al es Reynaert andren dieren fel,
1020. Hi gheloevet hu so wel,
1021. Dat hi gherne doet huwen raet.
1022. Ne comt hi niet, hets hem quaet.
1023. Men salne drie waerven daghen
1024. Te lachtre alle sinen maghen.
1025. Gaet Tybeert, dit secht hem."
1026. "Ay heere," sprac Tybeert, "ic bem
1027. Een arem wicht, een cleene dier.
1028. Heere Brune, die staerc was ende fier,
1029. Ne conste Reynaert niet ghewinnen.
1030. In welker wijs salics beghinnen?"
1031. Doe sprac die coninc : "Heere Tybeert,
1032. Ghi zijt wijs ende wel gheleert,
1033. Al sidi niet groet. Nochtan,
1034. Hets menich die met luste can
1035. Dat werken ende met goeden rade,
1036. Dat hi met crachte niet ne dade.
1037. Gaet, doet sciere mijn ghebod."
1038. Tybeert sprac : "Nu helpe mi God,
1039. Dat het mi moete wel vergaen.
1040. Ic sal eene vaert bestaen
1041. Die mi doet zwaer in minen moet.
1042. God ghevere mi af al goet."
1043. NU moet Tybeert doen die vaert,
1044. Die zeere es drouve ende vervaert.
1045. Ende als hi up den wech quam,
1046. Sach hi van verren ende vernam
1047. Sente Martins voghel ende quam ghevloghen.
1048. Doe wart Tybeert vroe ende in hoghen
1049. Ende riep an Sente Martins voghel :
1050. "Nu vliech te miere rechter hant."
1051. Die voghel vloech daer hi vant
1052. Een haghe daer hi in wilde lijden
1053. Ende vloech Tybeert ter luchter zijden.
1054. Dit teekin ende dit ghemoet
1055. Dochte Tybeert niet wesen goet.
1056. Hadde hi ghesien den voghel lijden
1057. Scone ter rechter zijden,
1058. So waende hi hebben goet gheval.
1059. Nu was hi dies onthopet al.
1060. Nochtan maecte hi hem selven moet
1061. Ende gheliet hem, als menich doet,
1062. Bet dan hem te moede was.
1063. Dus liep hi henen sinen pas,
1064. Tes hi quam te Manpertus
1065. Ende vant Reynaerde in zijn huus
1066. Alleene staen, verweendelike.
1067. Tybeert sprac : "God, die rike,
1068. Moete hu goeden avont gheven.
1069. Die coninc dreecht hu an hu leven,
1070. Ne comdi niet te hove met mi."
1071. Reynaert sprac : "Tybeert, helet vry,
1072. Neve, ghi zijt mi willecome!
1073. God gheve hu eere ende vrome.
1074. Bi Gode, dat jan ik hu wale."
1075. Wat coste Reynaerde scone tale.
1076. Al seghet sine tonghe wale,
1077. Sine herte die es binnen fel!
1078. Dit wert Tybeerde ghetoghet wel
1079. Eer die lijne wert ghelesen
1080. Ten hende. Ende met desen
1081. Sprac Reynaert : "Neve, ic wille dat ghi
1082. Tavont herberghe hebt met mi
1083. Ende morghen willen wi metten daghe
1084. Te hove waert sonder saghe.
1085. In hebbe oec onder alle mine maghe
1086. Niement, Tybeert, daer ic mi nu
1087. Bet up verlate dan up hu.
1088. Hier was commen Bruun, de braet.
1089. Hi toechde mi so fel ghelaet
1090. Ende dochte mi so over staerc,
1091. Dat ic omme dusent maerc
1092. Den wech met hem niet hadde bestaen.
1093. Dat sal ic met hu, al sonder waen,
1094. Maerghin metter dagheraet."
1095. Tybeert sprac : "Hets beteren raet
1096. Ende het dinct mi beter ghedaen
1097. Dat wi nochtavont te hove gaen
1098. Dan wi tote morghin beiden.
1099. Die mane scijnet an der heiden
1100. Also claer alse die dach.
1101. Ic wane, niemen ne sach
1102. Beter tijt tote onser vaert."
1103. "Neen, lieve neve," sprac Reynaert,
1104. "Sulc mochte ons daer ghemoeten,
1105. Hi soude ons quedden ende groeten
1106. Die ons nemmermee dade goet,
1107. Quame hi snachts in ons ghemoet.
1108. Ghi moet herberghen tavont met mi."
1109. Tybeert sprac : "Wat souden wy
1110. Eten, Reynaert, of ic hier bleve?"
1111. "Daer omme zorghe ic, lieve neve.
1112. Hier es der spijsen quaden tijt.
1113. Ghi mocht heten, begheerdijt,
1114. Een stic van eere honich raten,
1115. Die bequamelic es utermaten.
1116. Wat sechdi, moochdi shonichs yet?"
1117. Tybeert sprac : "Mine roukes niet.
1118. Reynaert hebdi niet in huus?
1119. Gavedi mi eene vette muus,
1120. Daer mede lietic hu ghewaert."
1121. "Eene vette muus," sprac Reynaert,
1122. "Soete Tybeert, wat secht di?
1123. Hier woent noch een pape bi,
1124. Een scuere staet noch an sijn huus,
1125. Daer in es meneghe vette muus.
1126. Ic waense niet ghedroughe een waghen,
1127. So dicken hoere ic den pape claghen
1128. Dat sine dryven huten huuse."
1129. "Reynaert, zijn daer so vette muse?
1130. Verghave God, waer ic nu daer."
1131. "Tybeert," seit hi, "sechdi waer?
1132. Wildi muse?" "Of icse wille!
1133. Reynaert, doet dies een ghestille.
1134. Ic minne muse voer alle saken.
1135. Weetti niet dat muse smaken
1136. Bet dan eenich venisoen?
1137. Wildi minen wille doen
1138. Dat ghi mi leet daer si zijn,
1139. Daer mede mochti die hulde mijn
1140. Hebben, al haddi minen vadre
1141. Doot ende mijn gheslachte al gadre."
1142. REynaert sprac : "Neve, houddi hu spot?"
1143. "Neenic, Reynaert, also helpe mi God."
1144. "Weet God, Tybeert, wistic dat,
1145. Ghi soutter sijn nochtavont sat."
1146. "Sat, Reynaert? Dat ware vele."
1147. "Tybeert, dat sechdi thuwen spele."
1148. "In doe, Reynaert, bi miere wet.
1149. Haddic een muus ende waer so vet,
1150. In gaefse niet omme eenen busant."
1151. "Tybeert, gaet met mi te hant.
1152. Ic leede hu daer ter selver stat
1153. Daer icker hu sal maken zat,
1154. Eer ic nemmermeer van hu sceede."
1155. "Ja ic, Reynaert, up die gheleede
1156. Ghinghe ic met hu te Mompelier."
1157. "So gaen wi dan, wi sijn hier
1158. Al te langhe", sprac Reynaert.
1159. Doe so namen si up die vaert.
1160. Tybeert ende sijn oem Reynaert
1161. Ende liepen daer si loepen wilden
1162. Datsi nye toghel up hilden,
1163. Eer si quamen tes papen scuere,
1164. Die met eenen erdinen muere
1165. Al omme ende omme was beloken,
1166. Daer Reynaert in was te broken
1167. Des ander daghes daer te voren
1168. Doe die pape hadde verloren
1169. Eenen hane die hi hem nam.
1170. Hier omme was tornich ende gram
1171. Des papen sone Martinet
1172. Ende hadde voer dat gat gheset
1173. Een strec den vos mede te vane.
1174. Dus gherne wrake hi den hane.
1175. Dit wiste Reynaert, dat felle dier,
1176. Ende sprac : "Neve Tybeert, hier,
1177. Crupet in dit selve gat.
1178. Ne weset traghe no lat.
1179. Gaet al omme ende omme gripen.
1180. Hoert hoe die muse pipen!
1181. Keert weder huut als ghi zijt sat.
1182. Ic sal hier bliven voer dit gat
1183. Ende sal hu hier buten beiden.
1184. Wine moghen niet tavont sceiden.
1185. Morghin gaen wi te hove waert.
1186. Tybeert siet dat ghi niet en spaert.
1187. Gaet heten ende laet ons keeren
1188. Te miere herberghen met eeren.
1189. Mijn wijf sal ons wel ontfaen."
1190. "Willic te desen gate in gaen?
1191. Wat sechdi, Reynaert, eist hu raet?
1192. Die papen connen vele baraet,
1193. Ic besteecse arde noode."
1194. "O wy, Tybeert, twi sidi bloode?
1195. Wanen quam huwer herten desen wanc?"
1196. Tybeert scaemde hem ende spranc
1197. Daer hi vant groet ongherec,
1198. Want eer hijt wiste, was hem een strec
1199. Omme sinen hals arde vast.
1200. Dus hoende Reynaert sinen gast.
1201. Alse Tybeert gheware wart
1202. Des strecs, wart hi vervaert
1203. Ende spranc voert. Dat strec liep toe.
1204. Tybeert moeste roupen doe
1205. Ende wroughede hem selven dor den noot.
1206. Hi makede een gheroup so groot
1207. Met eenen jammerliken ghelate,
1208. Dat Reynaert hoerde up der strate,
1209. Buten, daer hi alleene stoet,
1210. Ende riep : "Vindise goet,
1211. Die muse, Tybeert, ende vet?
1212. Wiste nu dat Martinet,
1213. Dat ghi ter taflen satet
1214. Ende dit wiltbraet dus hatet,
1215. Dat ghi verteert in weet hoe,
1216. Hi sauder hu saeuse maken toe.
1217. So hovesch een cnape es Martinet!
1218. Tybeert, ghi singhet in lanc so bet.
1219. Pleecht men tes coninx hove des?
1220. Verghave God, die gheweldich es,
1221. Dat, Tybeert, daer met hu ware
1222. Ysingrijn, die mordenare,
1223. In sulker bliscap als ghi zijt!"
1224. Dus heeft Reynaert groot delijt
1225. Dor Tybeerts ongheval.
1226. Ende Tybeert stont ende ghal
1227. So lude dat Martinet ontspranc.
1228. Martinet riep : "Ha ha, God danc!
1229. Ter goeder tijt heeft nu ghestaen
1230. Mijn strec. Ic hebber met ghevaen
1231. Den hoenre dief, na minen wane.
1232. Nu toe, ghelden wi hem den hane!"
1233. MEt desen wart hi toten viere
1234. Ende ontstac eenen stroe wisch sciere
1235. Ende wecte moedre ende vadre
1236. Ende die kindre alle gadre
1237. Ende riep : "Nu toe, hi es ghevaen!"
1238. Doe mochtemen sien porren saen
1239. Alle die in dien huus waren.
1240. Selve die pape ne wilde niet sparen,
1241. Quam hute sinen bedde, moeder naect.
1242. Martinet hi was gheraect
1243. Tote Tybeert ende riep : "Hijs hier!"
1244. Die pape spranc an dat vier
1245. Ende ghegreep zijns wijfs rocke.
1246. Een offer keersse nam vrouwe Julocke
1247. Ende ontstacse metter haest.
1248. Die pape liep Tybeert naest
1249. Ende ghincken metten rocke slaen.
1250. Doe moeste Tybeert daer ontfaen
1251. Wel meneghen slach, al in een.
1252. Die pape stont, als hem wel sceen,
1253. Al naect ende slouch slach in slach
1254. Up Tybeert die voer hem lach.
1255. Daer ne spaerdene haer ne gheen.
1256. Martinet ghegreep eenen steen
1257. Ende warp Tybeert een hoghe huut.
1258. Die pape stont al bloeter huut
1259. Ende hief up eenen groeten slach.
1260. Alse Tybeert dat ghesach,
1261. Dat hi emmer sterven soude,
1262. Doe dedi een deel als die boude,
1263. Dat dien pape verghinc te scanden.
1264. Beede met claeuwen ende met tanden
1265. Dedi hem pant, alsoet wel scheen,
1266. Ende spranc dien pape tusschen die been
1267. In die burse al sonder naet,
1268. Daermen dien beyaert mede slaet.
1269. Dat dinc viel neder up den vloer.
1270. Die vrauwe was zeerich ende zwoer,
1271. Bi der zielen van haren vader,
1272. Sine wilde wel om al gader
1273. Die offerande van eenen jare,
1274. Dat niet den pape ghevallen ware
1275. Dit vernoy ende dese scame.
1276. So sprac : "Int sleets duvels name
1277. Moete dit strec sijn gheset.
1278. Siet, lieve neve Martinet :
1279. Dit was van huwes vader ghewande.
1280. Siet hier mijn scade ende mijn scande
1281. Emmermeer voert in allen stonden.
1282. Al ghenase hi van der wonden,
1283. Hi blivet den soeten spele mat."
1284. Reynaert stont noch doe voer tgat.
1285. DOe hi dese tale hoerde,
1286. Hi louch dat hem bachten scorde
1287. Ende hem crakede die taverne.
1288. Doe sprac hi te sinen scherne :
1289. "Swijghet, Julocke, soete vrouwe,
1290. Ende laet zijncken desen rauwe
1291. Ende laet bliven huwen toren!
1292. Wattan, al hevet hu heere verloren
1293. Eenen van den clippelen zinen,
1294. Al te min so sal hi pinen!
1295. Laet bliven dese tale achtre!
1296. Gheneset de pape, en es gheen lachtre
1297. Dat hi ludet met eere clocken!"
1298. Dus troeste Reynaert vrauwe Ju Locken,
1299. Die haer arde zeere mesliet.
1300. Die pape mochte langher niet
1301. Ghestaen; hi viel in ommacht.
1302. Doe hiefsene up met haerre cracht
1303. Ende drouchene recht te bedde waert.
1304. Hier binnen keerde Reynaert
1305. Alleene ter herberghen waert
1306. Ende liet Tybeert zeere vervaert
1307. Ende in zorghen van der doot.
1308. Al was Tybeerts zorghe groet,
1309. Doe hise alle onledich sach
1310. Over dien pape die daer lach
1311. Ghewont, doe ghinc hi hem pinen
1312. So dat hi metten tanden zine
1313. Die pese midden beet ontwee.
1314. Doe ne wildi letten nemmee
1315. Ende spranc weder hute ten gate
1316. Ende dede hem up die rechte strate
1317. Die tes conincx waert ghelach.
1318. Eer hi daer quam so waest dach
1319. Ende die zonne begonste rijsen.
1320. In eens arems ziecs wijsen
1321. Quam Tybeert in thof gheronnen,
1322. Die tes papen hadde ghewonnen
1323. Dat hi langhe claghen mach.
1324. Alse die coninc dit versach,
1325. Dat hi hadde dat hoeghe verloren,
1326. Doe mochtemen vreeselike horen
1327. Den coninc dreeghen den dief Reynaert.
1328. Die coninc doe niet langher ne spaert,
1329. Hine riep sine baroene te rade
1330. Ende vraechde wat hi best dade
1331. Jeghen Reynaerts overdaet.
1332. Doe wart ghindre menich raet
1333. Hoemen Reynaert ter redenen brochte,
1334. Die dese overdaet wrochte.
2. Daer hi dicken omme waecte,
3. Hem vernoyde so haerde
4. Dat die avonture van Reynaerde
5. In Dietsche onghemaket bleven
6. - Die Willem niet hevet vulscreven -
7. Dat hi die vijte van Reynaerde soucken
8. Ende hise na den Walschen boucken
9. In Dietsche dus hevet begonnen.
10. God moete ons ziere hulpen jonnen.
11. Nu keert hem daer toe mijn zin
12. Dat ic bidde in dit beghin
13. Beede den dorpren enten doren,
14. Ofte si commen daer si horen
15. Dese rijme ende dese woort,
16. Die hem onnutte sijn ghehoort,
17. Dat sise laten onbescaven.
18. Te vele slachten si den raven,
19. Die emmer es al even malsch.
20. Si maken sulke rijme valsch
21. Daer si niet meer of ne weten
22. Dan ic doe, hoe datsi heeten
23. Die nu in Babilonien leven.
24. Daden si wel, si soudens begheven.
25. Dat en segghic niet dor minen wille :
26. Mijns dichtens ware een ghestille,
27. Ne hads mi eene niet ghebeden
28. Die in groeter hovesscheden
29. Gherne keert hare saken.
30. Soe bat mi dat ic soude maken
31. Dese avontuere van Reynaerde.
32. Al begripic die grongaerde
33. Ende die dorpren ende die doren,
34. Ic wille dat die ghene horen
35. Die gherne pleghen der eeren
36. Ende haren zin daer toe keeren
37. Datsi leven hoofschelike,
38. Sijn si arem, sijn si rike,
39. Diet verstaen met goeden sinne.
40. Nu hoert hoe ic hier beghinne!
41. HEt was in eenen tsinxen daghe
42. Dat beede bosch ende haghe
43. Met groenen loveren waren bevaen.
44. Nobel, die coninc, hadde ghedaen
45. Sijn hof crayeren over al
46. Dat hi waende, hadde hijs gheval,
47. Houden ten wel groeten love.
48. Doe quamen tes sconinx hove
49. Alle die diere, groet ende cleene,
50. Sonder vos Reynaert alleene.
51. Hi hadde te hove so vele mesdaen
52. Dat hire niet dorste gaen.
53. Die hem besculdich kent, ontsiet!
54. Also was Reynaerde ghesciet
55. Ende hier omme scuwedi sconinx hof
56. Daer hi in hadde crancken lof.
57. Doe al dat hof versamet was,
58. Was daer niemen, sonder die das,
59. Hine hadde te claghene over Reynaerde,
60. Den fellen metten grijsen baerde.
61. NU gaet hier up eene claghe.
62. Isingrijn ende sine maghe
63. Ghinghen voer den coninc staen
64. Ysengrijn begonste saen
65. Ende sprac : "Coninc, heere,
66. Dor hu edelheit ende dor hu eere
67. Ende dor recht ende dor ghenade,
68. Ontfaerme hu miere scade
69. Die mi Reynaert heeft ghedaen,
70. Daer ic af dicken hebbe ontfaen
71. Groeten lachter ende verlies.
72. Voer al dandre ontfaerme hu dies
73. Dat hi mijn wijf hevet verhoert
74. Ende mine kindre so mesvoert
75. Dat hise beseekede daer si laghen,
76. Datter twee noint ne saghen
77. Ende si worden staer blent.
78. Nochtan hoendi mi sent :
79. Het was sint so verre comen
80. Datter eenen dach af was ghenomen
81. Ende Reynaerd soude hebben ghedaen
82. Sine onsculde. Ende also saen
83. Alse die heleghe waren brocht,
84. Was hi ander sins bedocht
85. Ende ontfoer ons in sine veste.
86. Heere, dit kennen noch die beste
87. Die te hove zijn commen hier.
88. Mi hevet Reynaert, dat felle dier,
89. So vele te leede ghedaen,
90. Ic weet wel al sonder waen,
91. Al ware al tlaken paerkement
92. Datmen maket nu te Ghent,
93. In ne ghescreeft niet daer an.
94. Dies zwijghics nochtan,
95. Ne ware mijns wives lachter
96. Ne mach niet bliven achter,
97. No onversweghen no onghewroken!"
98. Doe Ysengrijn dit hadde ghesproken,
99. Stont up een hondekijn, hiet Cortoys,
100. Ende claghede den coninc in Francsoys
101. Hoet so arem was wijlen eere,
102. Dat alles goets en hadde meere
103. In eenen winter, in eene vorst,
104. Dan alleene eene worst
105. Ende hem Reynaert, die felle man,
106. Die selve worst stal ende nam.
107. Tybeert die cater die wart gram;
108. Aldus hi sine tale began
109. Ende spranc midden in den rinc
110. Ende seide : "Heere coninc,
111. Dor dat ghi Reynaerde zijt onhout,
112. So en es hier jonc no hout,
113. Hine hebbe te wroughene jeghen hu.
114. Dat Cortoys claghet nu,
115. Dats over menich jaer ghesciet.
116. Die worst was mine, al en claghic niet.
117. Ic hadse bi miere lust ghewonnen
118. Daer ic bi nachte quam gheronnen
119. Omme bejach in eene molen,
120. Daer ic die worst in hadde ghestolen
121. Eenen slapenden molen man.
122. Hadder Cortoys yewet an,
123. Dan was bi niemene dan bi mi.
124. Hets recht dat omberecht zi
125. Die claghe die Cortoys doet."
126. Pancer de bever sprac: "Dinct hu goet,
127. Tybeert, datmen die claghe ombeere?
128. Reynaert es een recht mordeneere
129. Ende een trekere ende een dief.
130. Hine heeft oec niemene so lief,
131. No den coninc, minen heere,
132. Hine wilde dat hi lijf ende eere
133. Verlore, mochtire an winnen
134. Een vet morzeel van eere hinnen.
135. Wat sechdi van eere laghe?
136. En dedi ghistren in den daghe
137. Eene die meeste overdaet
138. An Cuwaerde den hase die hier staet,
139. Die noyt eenich dier ghedede?
140. Want hi hem binnen sconinx vrede
141. Ende binnen des coninx gheleede
142. Ghelovede te leerne sinen crede
143. Ende soudene maken capelaen.
144. Doe dedine sitten gaen
145. Vaste tusschen sine beene.
146. Doe begonsten si over eene
147. Spellen ende lesen beede
148. Ende lude te zinghene crede.
149. MI gheviel dat ic te dien tijden
150. Ter selver stede soude lijden.
151. Doe hoerdic haerre beeder sanc
152. Ende maecte daer waert minen ganc
153. Met eere arde snelre vaerde.
154. Doe vandic daer meester Reynaerde
155. Die ziere lessen hadde begheven
156. Die hi te voren up hadde gheheven,
157. Ende diende van sinen houden spelen
158. Ende hadde Coewaerde bi der kelen
159. Ende soude hem thoeft af hebben ghenomen,
160. Waer ic hem niet te hulpen comen
161. Bi avontueren in dien stonden.
162. Siet hier noch die verssche wonden
163. Ende die teekine, heere coninc,
164. Die Coewaert van hem ontfinc.
165. Laetti dit bliven onghewroken
166. Dat hu verde dus es te broken,
167. Ghine wreket als huwe mannen wijsen,
168. Men saelt huwen kindren mesprijsen
169. Hier naer over wel menich jaer."
170. "Bi Gode, Pancer, ghi secht waer!",
171. Sprac Ysengrijn daer hi stoet,
172. "Heere, waer Reynaerd doot, het waer ons goet,
173. Also behoude mi God mijn leven.
174. Ne ware, wert hem dit vergheven
175. Hi sal noch hoenen binnen eere maent
176. Sulken dies niet ne bewaent."
177. DOe spranc up Grinbert die das,
178. Die Reynaerts broeder sone was,
179. Met eere verbolghenlike tale :
180. "Heere Ysengrijn, men weet dat wale
181. Ende hets een hout bijspel :
182. Viants mont seit selden wel.
183. Verstaet, neemt miere talen goem :
184. Ic wilde hi hinghe an eenen boem
185. Bi ziere kelen als een dief
186. Die andren heeft ghedaen meest grief.
187. Heere Ysengrijn, wildi angaen
188. Soendinc ende dat ontfaen?"
189. "Daer toe willic helpen gherne."
190. "Mijn oem en saelt hem oec niet wernen
191. Entie meest andren heeft mesdaen,
192. Sal den andren in baten staen
193. Van minen oem ende van hu.
194. Al comt hi niet claghen nu,
195. Ware mijn oem wel te hove
196. Ende stonde in sconinx love,
197. Heere Ysengrijn, als ghi doet,
198. En soude den coninc niet dincken goet
199. Ende ghine bleves heden onbegrepen,
200. Dat ghi sijn vel so hebt ghenepen
201. So dicwile met huwen scerpen tanden,
202. Dat hi niet ne conde ghehanden."
203. Ysengrijn sprac : "Hebdi gheleert
204. An huwen oem dus lieghen apeert?"
205. "In hebbe daer an niet gheloghen.
206. Ghi hebt minen oem bedroghen
207. Arde dicke in menegher wijsen.
208. Ghi mesleettene van den pladijse
209. Die hi hu warp van der kerren,
210. Doe ghi hem volghet van verren
211. Ende ghi die beste pladijse up laset,
212. Daer ghi hu ane hadt versadet.
213. Ghine gaeft hem no goet no quaet,
214. Sonder alleene eenen pladijsen graet
215. Dat ghi hem te jeghen brocht
216. Dor dat ghine niet en mocht.
217. Sint hoendine van eenen bake
218. Die vet was ende van goeder smake
219. Dien ghi leit in huwen muzeele.
220. Doe Reynaert heesschede zijn deele
221. Andwoerdi hem in scerne :
222. 'Hu deel willic hu gheven gherne,
223. Reynaert, scone jonghelinc!
224. Die wisse daer die bake an hinc,
225. Becnause, so es so vet.'
226. Reynaerde waes lettel te bet
227. Dat hi den goeden bake ghewan
228. In sulker zorghen, dattene een man
229. Vinc ende warpene in sinen zac.
230. Dese pine ende dit onghemac
231. Hevet hi leden dor Ysengrijne
232. Ende ondert waerven meer dan ic hu rijme.
233. GHi heeren, dinct hu dit ghenouch?
234. Nochtan, om meer onghevouch
235. Dat hi claghet om sijn wijf,
236. Die Reynaerde hevet al haer lijf
237. Ghemint, so doet hi hare.
238. Al ne makedent zijt niet mare,
239. Ic dart wel segghen over waer
240. Dat langher es dan VII jaer
241. Dat Reynaert hevet hare trauwe.
242. Om dat Haer Sint, die scone vrouwe,
243. Dor minne ende dor quade zede
244. Reynaert sinen wille dede,
245. Wattan? So was sciere ghenesen.
246. Wat talen mach daer omme wesen?
247. Nu maket heere Cuwaert, die hase,
248. Eene claghe van eere blase.
249. Of hi den credo niet wel en las,
250. Reynaerd, die zijn meester was,
251. Mochte hi sinen clerc niet blauwen?
252. Dat ware onrecht, en trauwen.
253. Cortoys claghet om eene worst
254. Die hi verloes in eene vorst.
255. Die claghe ware bet verholen :
256. Ende hoerdi datso was ghestolen?
257. Male quesite male perdite!
258. Onrecht wert men qualike quite
259. Datmen hevet qualic ghewonnen.
260. Wie sal Reynaerde dat verjonnen
261. Of hi ghestolen goet ghinc an?
262. Niemen die recht versceeden can!
263. REynaert es een gherecht man.
264. Sint dat die coninc sinen ban
265. Hevet gheboden ende sinen vrede,
266. So weetic wel dat hi ne dede
267. Dinc ne gheene dan of hi ware
268. Hermite ofte clusenare.
269. Naest siere huut draecht hi een hare.
270. Binnen desen naesten jare
271. Sone hat hi vleesch, no wilt, no tam.
272. Dat seidi die ghistren danen quam.
273. Malcroys hevet hi begheven,
274. Sinen casteel, ende hevet up heven
275. Eene cluse daer hi leghet in.
276. Ander bejach no ander ghewin,
277. So wanic wel, dat hine hevet
278. Dan karitate diemen hem ghevet.
279. Bleec es hi, ende magher van pinen.
280. Hongher, dorst, scerpe karijnen
281. Doghet hi voer sine zonden
282. Recht te desen selven stonden".
283. DOe Grimbert stont in dese tale,
284. Saghen si van berghe te dale
285. Canticler commen ghevaren
286. Ende brochte up eene bare
287. Eene doode hinne ende hiet Coppe,
288. Die Reynaert hadde bi den croppe
289. Hoeft ende hals af ghebeten.
290. Dit moeste nu de coninc weten.
291. Canteclere quam voer de bare gaende
292. Sine vederen zeere slaende.
293. In weder zijden van der baren
294. Ghinc een hane wijde mare.
295. Die een hane hiet Cantaert,
296. Daer wijlen na gheheeten waert
297. Vrauwe Alenten goeden hane.
298. Die ander hiet, na minen wane,
299. Die goede hane Crayant,
300. Die scoenste hane diemen vant
301. Tusschen Portaengen ende Polane.
302. Elkerlijc van desen hanen
303. Droucht eene berrende stallicht,
304. Dat lanc was ende richt.
305. Daer waren Coppen broeders twee,
306. Die riepen : "O wy ende wee!".
307. Om haerre sustre Coppen doot
308. Dreven si claghe ende jammer groot.
309. Pinte ende Sproete droughen die bare.
310. Hem was te moede zware
311. Van haerre suster die si hadden verloren.
312. Men mocht arde verre horen
313. Haerre tweer carminghe.
314. Dus sijn si commen int ghedinghe.
315. CAnticler spranc in den rijnc
316. Ende seide : "Heere, coninc,
317. Dor God ende dor ghenade,
318. Nu ontfaermet miere scaden
319. Die mi Reynaert heeft ghedaen
320. Ende mine sustren die hier staen
321. Ende seere hebben haren onwille.
322. Ten in gane van aprille,
323. Doe die winter was vergaen,
324. Ende men siet die bloumen staen
325. Over al die velde groene,
326. Doe was ic fier ende coene
327. Van minen groten gheslachte.
328. Ic hadde jongher zonen achte
329. Ende jongher dochtren zevene,
330. Dien wel lusten te levene,
331. Die mi Roede, die vroede,
332. Hadde brocht te dien broede.
333. Si waren alle vet ende staerc
334. Ende ghinghen in een scone paerc,
335. Dat was beloken in eenen muere.
336. Hier binnen stoet eene scuere,
337. Daer vele honden toe hoorden,
338. Datsi menich dier fel scoorden.
339. Dies waren mine kindre onvervaert.
340. Dit benijdde dus Reynaert
341. Dat siere waren so vaste binnen
342. Dat hire ne gheen conste ghewinnen.
343. Hoe dicken ghinc hi om den muere,
344. Want Reynaert, die felle ghebuere,
345. Ende leide om ons sine laghen.
346. Alsene dan die honde saghen,
347. Liepen si na met haerre cracht.
348. Eene waerf wart hi up de gracht
349. Bi avontueren daer belopen,
350. Dat ic hem sach een deel becoepen
351. Sine diefte ende sinen roef,
352. Dat hem die pelse zeere stoef.
353. Nochtan quam hi bi baraten.
354. Dattene God moete verwaten!
355. Doe waer wi zijns langhe quijte.
356. Sint quam hi als een hermijte,
357. Reynaerd, die mordadeghe dief,
358. Ende brochte mi zeghele ende brief
359. Te lesene, heere coninc,
360. Daer hu seghele ane hinc.
361. DOe ic die letteren began lesen,
362. Dochte mi daer an ghescreven,
363. Dat ghi haddet coninclike
364. Over alle huwen rike
365. Alle dieren gheboden vrede
366. Ende oec allen voghelen mede.
367. Oec brochte hi mi ander niemare
368. Ende seide dat hi ware
369. Een begheven clusenare
370. Ende hi hadde ghedaen vele zware
371. Voer sine zonden meneghe pine.
372. Hi toechde mi palster ende slavine,
373. Die hi brochte van der Elmare,
374. Daer onder eene scerpe hare.
375. Doe sprac hi: 'Heere Cantecleer,
376. Nu mooghdi wel vor waert meer
377. Van mi sonder hoede leven.
378. Ic hebbe bi der scole vergheven
379. Al vleesch ende vleesch smout.
380. Ic bem voert meer so hout,
381. Ic moet miere zielen telen.
382. Gode willic hu bevelen.
383. Ic ga daer ic hebbe te doene.
384. Ic hebbe middach ende noene
385. Ende priemen te segghene van den daghe.'
386. Doe nam hi neven eere haghe
387. Sinen wech. Te dien ghesceede
388. Ghinc hi lesen sinen crede.
389. Ic wart blide ende onvervaert
390. Ende ghinc te minen kindren waert
391. Ende was so wel al sonder hoede,
392. Dat ic al met minen broede
393. Sonder zorghe ghinc buten muere.
394. Daer gheviel mi quade avontuere.
395. Want Reynaert, die felle saghe,
396. Was ghecropen dor de haghe
397. Ende hadde ons die porte ondergaen.
398. Doe wart miere kindre saen
399. Een ghepronden huten ghetale,
400. Dat leide Reynaert in sine male.
401. Quade avontuere mi doe nakede.
402. Want sint dat hise smakede
403. In sinen ghiereghen mont,
404. Ne conste ons wachtre no onse hont
405. No bewachten no bescaermen.
406. Heere, dat laet hu ontfaermen.
407. Reynaert leide sine laghe
408. Beede bi nachte ende bi daghe
409. Ende roefde emmer mine kindre.
410. So vele es tghetal mi mindre
411. Dant ghewone was te zine,
412. Dat die XV kindre mine
413. Sijn ghedeghen al tote vieren;
414. So zuver heefse die onghiere
415. Reynaert in sinen mont verslonden.
416. Noch ghistren wert hem metten honden
417. Ontjaghet Coppe, die mare,
418. Die hier leghet up dese bare.
419. Dit claghic hu met groeten zeere.
420. Ontfaremt hu mijns, wel soete heere!"
421. DIe coninc sprac : "Grimbeert die das,
422. Hu oem, die clusenare was,
423. Hi hevet ghedaen so goede carine,
424. Levic een jaer, het sal hem scinen.
425. Nu hoert hier, Canticleer,
426. Wat sal der talen meer?
427. Hu dochter leghet al hier versleghen.
428. God moet haerre zielen pleghen.
429. Wine moghense niet langher houden
430. - God moeter al ghewouden -
431. Ende sullen onse vygelyen zinghen.
432. Daer na sullen wise bringhen
433. Den lichame ter eerden met eeren.
434. Dan sullen wi met desen heeren
435. Ons beraden ende bespreken
436. Hoe wi ons best ghewreken
437. An Reynaerde dese moort."
438. Doe hi ghesprac dese woort,
439. Beval hi jonghe ende houden
440. Datsi vygelyen zinghen souden.
441. DAt hi gheboet was sciere ghedaen.
442. Doe mochtemen horen ane slaen
443. Ende beghinnen harde ho
444. Dat placebo domino
445. Ende die verse die daer toe horen.
446. Ic seit oec in waren worden,
447. Ne ware oec ware ons te lanc,
448. Wie daer der zielen vers zanc
449. Ende wie die zielen lesse las.
450. Doe die vygelyen ghehent was,
451. Doe leidemen Coppen in dat graf,
452. Dat bi engiene ghemaect was,
453. Onder die linde in een gras.
454. Van maerber steene die slecht was,
455. Die letteren diemen daer an sach.
456. Die saerc die daer up lach
457. Dede an tgraf bekinnen
458. Wie daer lach begraven binnen.
459. Dus spraken die bouc stave
460. An den zaerc up den grave :
461. "Hier leghet Coppe begraven,
462. Die so wale conste scraven,
463. Die Reynaert, die vos, verbeet
464. Ende haren gheslachte was te wreet."
465. NU leghet Coppe onder mouden.
466. Die coninc sprac tsinen houden,
467. Datsi hem alle bespraken
468. Hoe si alre best ghewraken
469. Dese groete overdade.
470. Doe waren si alle te rade
471. Datsi daer den coninc rieden,
472. Dat hine dan soude ombieden
473. Dat hi te hove soude comen.
474. No dor scaden no dor vromen
475. Ne lette, hine quame int ghedinghe,
476. Ende men Brune van dien dinghe
477. Die bodscap soude laden.
478. Dies was die coninc sciere beraden,
479. Dat hi dus sprac te Bruun, den beere :
480. "Heere Bruun, dit segghic voer dit heere,
481. Dat ghi dese bodscap doet.
482. Oec biddic hu dat ghi zijt vroet,
483. Dat ghi hu wacht van baraet.
484. Reynaert es fel ende quaet;
485. Hi sal hu smeeken ende lieghen.
486. Mach hi, hi sal hu bedrieghen
487. Met valschen woorden ende met sconen.
488. Mach hi, bi Gode, hi sal hu honen."
489. "Heere," seit hi, "laet hu castyen!
490. So moete mi God vermalendyen
491. Of mi Reynaert so sal honen,
492. Inne saelt hem weder lonen,
493. Dat hijs an den dulsten zi.
494. Nu, ne zorghet niet om mi."
495. Nu neemt hi orlof ende hi sal naken
496. Daer hi zeere sal mesraken.
497. NU es Brune up die vaert
498. Ende hevet in ziere herten onwaert
499. Ende het dochte hem overdaet
500. Dat yement soude sijn so quaet
501. Ende dat hem Reynaert hoenen soude.
502. Dor den keer van eenen woude
503. Quam hi gheloepen dor eene wostine,
504. Daer Reynaert hadde de pade sine
505. Ghesleghen crom ende menichfoude,
506. Also als hi huten woude
507. Hadde gheloepen om sijn bejach.
508. Beneden der woestinen lach
509. Een berch oech ende lanc.
510. Daer moeste Bruun sinen ganc
511. Te middewaerde over maken,
512. Sal hi te Manpertus gheraken.
513. Reynaerd hadde so menich huus,
514. Maer die casteel Manpertus
515. Dat was die beste van sinen borghen.
516. Daer trac hi in als hi in zorghen
517. Ende in noede was bevaen.
518. Nu es Brune die beere ghegaen
519. Dat hi te Manpertuus es comen.
520. Daer hi de porte hevet vernomen
521. Daer Reynaerd hute plach te gane,
522. Doe ghinc hi voer die barbecane
523. Sitten over sinen staert
524. Ende sprac : "Sidi in huus, Reynaert?
525. Ic bem Bruun, des coninx bode,
526. Die hevet ghezworen bi sinen Gode,
527. Ne comdi niet ten ghedinghe
528. Ende ic hu niet voer mi bringhe
529. Recht te nemene ende te ghevene
530. Ende in vreden voert te levene,
531. Hi doet hu breken ende raden.
532. Reynaerd, doet dat ic hu rade
533. Ende gaet met mi te hove waert."
534. Dit verhoerde al nu Reynaert,
535. Die voer sine poerte lach
536. Daer hi vele te ligghene plach
537. Dor waremhede van der zonnen.
538. Bi der tale die Bruun heeft begonnen
539. Bekenden alte hant Reynaert
540. Ende tart bet te dale waert
541. In sine donckerste haghedochte.
542. Menichfout was zijn ghedochte
543. Hoe hi vonde sulken raet
544. Daer hi Bruun, den fellen vraet,
545. Te scherne mede mochte driven
546. Ende selve bi ziere eeren bliven.
547. DOe sprac Reynaert over lanc :
548. "Huwes goets raets hebbet danc,
549. Heere Bruun, wel soete vrient.
550. Hi hevet hu qualic ghedient
551. Die hu beriet desen ganc
552. Ende hu desen berch lanc
553. Over te loepene dede bestaen.
554. Ic soude te hove sijn ghegaen,
555. Al haddet ghi mi niet gheraden,
556. Maer mi es den buuc so gheladen
557. Ende in so utermaten wijse
558. Met eere vremder niewer spise.
559. Ic vruchte in sal niet moghen gaen,
560. Inne mach sitten no ghestaen;
561. Ic bem so utermaten zat."
562. "Reynaert, wat haetstu, wat?"
563. "Heere Brune, ic hat crancke have.
564. Arem man, dan nes gheen grave,
565. Dat mooghdi bi mi wel weten.
566. Wi aerme liede, wi moeten heten,
567. Hadden wijs raet, dat wi node haten.
568. Goeder versscher honich raten
569. Hebbic couver arde groet.
570. Die moetic heten dor den noet,
571. Als ic hel niet mach ghewinnen.
572. Nochtan als icse hebbe binnen,
573. Hebbicker af pine ende onghemac."
574. Dit hoerde Brune ende sprac :
575. "HElpe, lieve vos Reynaert,
576. Hebdi honich dus onwaert?
577. Honich es een soete spijse
578. Die ic voer alle gherechten prijse
579. Ende icse voer alle gherechten minne.
580. Reynaerd, helpt mi, dat ics ghewinne.
581. Edele Reynaert, soete neve,
582. Also langhe als ic sal leven
583. Willic hu daer omme minnen.
584. Reynaerd, helpt mi, dat ics ghewinne."
585. "Ghewinnen? Bruun, ghi hout hu spot!"
586. "In doe, Reynaert, so waer ic zot,
587. Hildic spot met hu, neen ic, niet."
588. Reynaert sprac : "Bruun, mochtijs yet,
589. Of ghi honich moghet heten,
590. Bi huwer trauwen, laet mi weten.
591. Mochtijs yet, ic souts hu saden.
592. Ic saels hu so vele beraden,
593. Ghine hatet niet met hu tienen,
594. Waendic hu hulde daer met verdienen."
595. "Met mi tienen? Hoe mach dat wesen?
596. Reynaert, hout huwen mont van desen
597. Ende sijts seker ende ghewes :
598. Haddic al thonich dat nu es
599. Tusschen hier ende Portegale,
600. Ic haet al up teenen male."
601. REynaerd sprac : "Bruun, wat sechdi?
602. Een dorper, heet Lamfroit, woent hier bi,
603. Hevet honich so vele te waren,
604. Ghine hatet niet in VII jaren.
605. Dat soudic hu gheven in hu ghewout,
606. Heere Brune, wildi mi wesen hout
607. Ende voer mi dinghen te hove."
608. Doe quam Brune ende ghinc gheloven
609. Ende sekerde Reynaerde dat,
610. Wildine honichs maken zat
611. - Des hi cume ombiten sal -
612. Hi wilde wesen over al
613. Ghestade vrient ende goet gheselle.
614. Hier omme louch Reynaert, die felle,
615. Ende sprac : "Bruun, heelt mare,
616. Verghave God dat mi nu ware
617. Also bereet een goet geval,
618. Alse hu dit honich wesen sal,
619. Al wildijs hebben VII hamen."
620. Dese woort sijn hem bequame,
621. Bruun, ende daden hem so sochte.
622. Hi louch dat hi nemmee ne mochte.
623. Doe peinsde Reynaerd daer hi stoet :
624. "Bruun, es mine avonture goet,
625. Ic wane hu daer noch heden laten
626. Daer ghi sult lachen te maten."
627. NA dit peinsen ghinc Reynaert huut
628. Ende sprac al over luut :
629. "Oem Bruun, gheselle, willecome!
630. Het staet so, suldi hebben vrome,
631. Hier ne mach zijn gheen langher staen.
632. Volghet mi ic sal voeren gaen.
633. Wi houden desen crommen pat.
634. Ghi sult noch heden werden zat,
635. Saelt na minen wille gaen.
636. Ghi sult noch heden hebben, sonder waen,
637. Also vele als ghi moghet ghedraghen."
638. Reynaert meende van groten slaghen :
639. Dit was dat hi hem beriet.
640. Die keytijf Bruun ne wiste niet
641. Waer hem Reynaerd die tale keerde,
642. Die hem honich stelen leerde,
643. Dat hi wel seere sal becoepen.
644. Al sprekende quam dus gheloepen
645. Reynaert met sinen gheselle Brune
646. Tote Lamfroits bi den tune.
647. Wildi horen van Lamfreyde?
648. Dat waer was, eist somen mi seide,
649. Een temmerman van goeden love
650. Ende hadde bi sinen hove
651. Eene eecke brocht huten woude
652. Die hi ontwee clieven soude
653. Ende hadde twee wegghen daer in ghesleghen,
654. Also temmermans noch pleghen.
655. Die eecke was ontdaen wel wijde.
656. Des was Reynaert arde blide.
657. Te Brunen sprac hi ende louch :
658. "Siet hier hu grote ghevouch,
659. Brune, ende nemet wel goem.
660. Hier in desen selven boem
661. Es honichs utermaten vele.
662. Prouft of ghijs in huwe kele
663. Ende in huwen buuc moghet bringhen.
664. Nochtan suldi hu selven dwinghen :
665. Al dincket hu goet die honich raten,
666. Hetet te zeden ende te maten,
667. Dat ghi hu selven niet verdervet.
668. Ic ware ontheert ende onthervet,
669. Wel soete oem, mesquame hu yet."
670. Brune sprac : "Reynaert, ne sorghet niet.
671. Waendi dat ic bem onvroet?
672. Mate es tallen spele goet."
673. "Ghi secht waer," sprac Reynaerd,
674. "Waer omme bem ic oec vervaert?
675. Gaet toe ende crupet daer in."
676. Reynaert peinsde om zijn ghewin
677. Ende Brune liet hem so verdoren,
678. Dat hi thoeft over die horen
679. Ende die twee voerdere voete in stac
680. Ende Reynaert poghede dat hi brac
681. Die wegghen beede huter eecken.
682. Die daer te voren ghinc so smeeken,
683. Bruun, bleef ghevanghen in den boem.
684. Nu hevet de neve sinen oem
685. In boesheden bracht met sulker achte,
686. Dat hi met liste no met crachte
687. In gheere wijs ne can ontgaen
688. Ende biden hoefde staet ghevaen.
689. Wat raeddi Brunen te doene?
690. Dat hi was sterc ende coene
691. Sal hem niet ghehelpen moghen.
692. Hi sach wel hi was bedroghen.
693. Hi began briesschen ende dulen.
694. Hi was ghegrepen bi zier mulen
695. So vaste ende bi den voeten voren :
696. Al dat hi pijnde was verloren.
697. Hine waende nemmermeer ontgaen.
698. Van verren was Reynaert ghestaen
699. Ende sach commen Lamfreyde,
700. Die up sinen hals brochte beide
701. Een scaerpe haex ende eene baerde.
702. Hier mooghdi horen van Reynaerde
703. Hoe hi sinen oem ghinc rampineeren :
704. "Oem Brune, vaste gaet mineeren!
705. Hier comt Lamfroyt ende sal hu scijncken.
706. Haddi gheten, so souddi drincken!"
707. NA der talen so ghinc Reynaert
708. Weder te sinen casteele waert
709. Sonder orlof, ende mettien
710. Hevet Lamfroyt den beere versien
711. Ende vernam dat hi was ghevaen.
712. Doe ne was daer gheen langher staen.
713. Hi liep wech metter haest
714. Daer hi die hulpe wiste naest,
715. Daer dat naeste dorp stont
716. Ende dede hem allen cont
717. Dat daer stont ghevaen een beere.
718. Doe volchde hem een mekel heere :
719. Int dorp ne bleef man no wijf.
720. Den beere te nemene sijn lijf,
721. Liept al dat loepen mochte.
722. Sulc was die eenen bessem brochte,
723. Sulc eenen vleghel, sulc een rake,
724. Sulc quam gheloepen met eenen stake,
725. So si quamen van haren werke.
726. Selve die pape van der kerke
727. Brochte eenen cruus staf,
728. Die hem de coster noede gaf.
729. Die coster drouch eene vane
730. Mede te stekene ende te slane.
731. Des spapen wijf, vrauwe Julocke,
732. Quam gheloepen met haren rocke
733. Daer so omme hadde ghesponnen.
734. Voer hem allen quam gheronnen
735. Lamfroyt met eere scerper haex.
736. Al hadde Brune lettel ghemaex,
737. Hi ontsach meer ongheval
738. Ende sette al jeghen al.
739. DOe hi dat gheruchte hoorde,
740. Hi spranc up so dat hem scorde
741. Van sinen aensichte al die huut.
742. Al brochte Brune dat hoeft huut
743. Met aerbeide ende met pinen,
744. Nochtan liet hi daer van den zinen
745. Eene oere ende beede sine lier.
746. Nye maecte God so leelic dier.
747. Hoe mochte hi zeerre sijn mesrocht.
748. Al haddi thoeft hute brocht,
749. Eer hi die voete conde ghewinnen,
750. Blever alle die claeuwen binnen
751. Ende sine twee anscoen beede.
752. Dus gherochte hi huut met leede.
753. Hoe mochte hi zijn ontheert meer?
754. Die voete waren hem so zeer,
755. Dat hi tloepen niet conste ghedoghen.
756. Dat bloet liep hem over die hoghen,
757. Dat hi niet wel conste ghesien.
758. Hine dorste bliven no vlien.
759. Hi sach suut onder die zonne
760. Lamfroyt commen gheronnen;
761. Daer na die priester, die heere.
762. Hi quam gheloepen vele zeere;
763. Daer na die coster metter vane,
764. Daer na alle die prochiane,
765. Die houde lieden metten jonghen.
766. Daer na quam up haren stap ghespronghen
767. Sulke quene die van houden
768. Cume eenen tant hadde behouden.
769. Wie so wille, wachte hem dies :
770. Die scade hevet of verlies
771. Ende groet ongheval,
772. Over hem so willet al.
773. Dit sceen arem man Brunen wel.
774. Sulc dreechdem nu an sijn vel
775. Die des ghesweghen hadde stille,
776. Hadde Bruun ghestaen tsinen wille.
777. Dit was beneden eere riviere,
778. DAt Brune, onsalichst alre diere,
779. Van meneghen dorper was beringhet.
780. Doe was daer lettel ghedinghet.
781. Hem naecte groet onghemac :
782. Die een slouch, die ander stac,
783. Die een slouch, die ander warp.
784. Lamfroyt was hem alre scaerpst.
785. Een hiet Lottram Lanc Voet.
786. Hi drouch eenen verboerden cloet
787. Ende stacken emmer na dat hoghe.
788. Vrauwe Vulmaerte, scerpe loghe
789. Ghinckene koken met eenen stave.
790. Abelquac ende mijn vrauwe Bave
791. Laghen beede onder die voete
792. Ende streden beede om eene cloete.
793. Ludmoer metter Langher Nese
794. Drouch eenen loedwapper an een pese
795. Ende ghincker met al omme zwinghen.
796. Ludolf metten Crommen Vingheren
797. Dede hem alles te voren,
798. Want hi was best gheboren,
799. Sonder Lamfroy alleene.
800. Hughelijn metten Crommen Beene
801. Was zijn vader, dat weet men wale,
802. Ende was gheboren van Abscale
803. Ende was sone vrauwe Ogernen,
804. Eens hout makigghe van lanternen.
805. ANder wijf ende ander man,
806. Meer dan ic ghenomen can,
807. Daden Brunen groet onghemac
808. So dat hem zijn bloet huut lac.
809. Brune ontfinc al sulc payment
810. Als hem elc gaf daer omtrent.
811. Die pape liet den cruus staf
812. Ghestichte slaen, slach in slach,
813. Ende die coster metter vane
814. Ghinc hem vastelike ane.
815. Lamfroyt quam ter selver wijlen
816. Met eere scerper bijlen
817. Ende slouchene tusschen hals ende hoeft,
818. Dat Brune wart zeere verdoeft,
819. Dat hi verspranc vanden slaghe
820. Tusschen der riviere enter haghe
821. In eenen trop van houden wiven
822. Ende warper een ghetal van viven
823. In die riviere die daer liep,
824. Die wel wijt was ende diep.
825. Des papen wijf wasser eene.
826. Des was spapen bliscap cleene.
827. Doe hi zijn wijf sach in die vliet,
828. Doene luste hem langher niet
829. Bruun te stekene no te slane.
830. Hi riep : "Siet, edele prochiane,
831. Ghindre vloot vrauwe Julocke
832. Beede met spillen ende met rocke.
833. Nu toe, die haer helpen mach.
834. Ic gheve hem jaer ende dach
835. Vul pardoen ende aflaet
836. Van alre sondeliker daet."
837. BEede man ende wijf
838. Lieten den aermen keytijf
839. Brune ligghen over doot
840. Ende ghinghen daer die pape gheboot
841. Beede met stringhen ende met haken.
842. Die wijle datsi die vrauwe huut traken,
843. So quam Brune in die riviere
844. Ende ontswam hem allen sciere.
845. Die dorperen waren alle gram :
846. Si saghen dat hem Brune ontswam,
847. Datsi hem niet mochten volghen.
848. Upt touver stonden si verbolghen
849. Ende ghinghen na hem rampineren.
850. Bruun die lach in die ryviere
851. Daer hi vant den meesten stroem.
852. Al dryvende bat hi dat God den boem
853. Moeste verdrouven ende verwaten
854. Daer hi zijn hoere in hadde ghelaten
855. Ende beede sine lier.
856. Voert vloucte hi dat felle dier,
857. Den boesen vos Reynaerde,
858. Diene met sinen brunen baerde,
859. So diepe in die eecke dede crupen.
860. Daer na Lamfroyt van der stupen
861. Daer hi hem so leede dede.
862. In aldustanen ghebede
863. Lach Brune also langhe wijle,
864. Dat hi wel een halve mile
865. Van der stede was ghedreven
866. Daer die dorpers waren bleven.
867. Hi was verpijnet ende moede
868. Ende onder commen van den bloede,
869. So dat hi hadde crancke vaert.
870. Doe zwam hi te lande waert
871. Ende croep ligghen in dat hoever.
872. Ghine saghet noint droever
873. Gheen dier no gheenen man.
874. Hi lach jammerlic ende stan
875. Ende slouch met beede sinen lancken.
876. Des mochte hi al Reynaerde dancken.
877. NU hoert wat Reynaert heeft ghedaen!
878. Hi hadde een vet hoen ghevaen
879. Bi Lamfroyts an der heyden,
880. Eer hi danen was versceiden.
881. Hi hadt up eenen berch ghedreghen
882. Verre huut allen weghen,
883. Daer het eenlic was ghenouch.
884. Dat was wel zijn ghevouch.
885. Dor dat daer was niemens ganc
886. Ende hi dor niemens bedwanc
887. Sine proye dorste rumen.
888. Doe hi dat hoen toten plumen
889. Hadde gheleit in sine male,
890. Doe ghinc hi neder te dale
891. Eenen verholenliken pat.
892. Hi was utermaten zat.
893. Dat weder was scone ende heet.
894. Hi hadde gheloepen dat hem dat zweet
895. Neder liep neven die liere.
896. Daer omme liep hi ter riviere,
897. Dor dat hi hem vercoelen soude.
898. In bliscap arde menichfoude
899. Was sijn herte doe bevaen.
900. Hi hopede wel, al sonder waen,
901. Dat Lamfroyt hadde den beere versleghen
902. Ende hine thuus waert hadde ghedreghen.
903. Doe sprac hi : "Hets mi wel ghevaren.
904. Die mi te hove meest soude daren,
905. Die hebbic doot in desen daghe.
906. Nochtan wanic sonder claghe
907. Ende sonder wanconst bliven.
908. Ic mach te rechte bliscap driven."
909. DOe Reynaert was in dese tale,
910. Sach hi neder waert te dale
911. Ende vernam Bruun daer hi lach.
912. Enten eersten als hine sach,
913. Hadde hijs rauwe ende toren.
914. Daer die bliscap was te voren
915. Daer lach in thoren ende nijt
916. Ende sprac : "Vermalendijt,
917. Lamfroyt, moet dijn herte sijn!
918. Du best dulre dan een zwijn!
919. Lamfroyt, ergher puten sone,
920. Lettel eeren bestu ghewone.
921. Hoe es di dese beere ontgaen,
922. Die di te voren was ghevaen?
923. Hoe menich morseel leghet der an,
924. Dat gherne hetet menich man.
925. O wy, Lamfroyt, verscroven druut,
926. Hoe rikelike een beere huut
927. Heefstu heden verloren,
928. Die di ghewonnen was te voren!"
929. DIt scelden hevet Reynaert ghelaten
930. Ende ghinc neder bi der straten
931. Dor te siene hoet Bruun stoet.
932. Doe hine sach ligghen al een bloet
933. Ende ziec ende onghesont
934. Den aermen beere, te dier stont,
935. Dat sach Reynaert arde gherne.
936. Doe bescalt hine te sinen scherne :
937. "Siere, priester, dieu vo saut.
938. Kendi Reynaert, den rybaut?
939. Wildine scauwen, so siettene hier.
940. Den roden scalc, den fellen ghier.
941. Seght mi priester, soete vrient,
942. Biden Heere dien ghi dient,
943. In wat ordinen wildi hu doen,
944. Dat ghi draghen roeden capproen?
945. So weder sidi abd so pryhore?
946. Hi ghinc hu arde na den hore
947. Die hu dese crune hevet bescoren.
948. Ghi hebt huwen top verloren.
949. Ghi hebt hu anscoen af ghedaen.
950. Ic wane ghi wilt zinghen gaen
951. Van huwen complete dat ghetijde.
952. Dit hoerde Brune ende wert omblijde,
953. Want hine const doe niet ghewreken.
954. Hem so dochte sijn herte breken
955. Ende slouch weder in die riviere.
956. Hine wilde van den fellen diere
957. Nemmeer hoeren die tale.
958. Hi liet hem neder daer te dale
959. Metten strome dryven te hant
960. Ende ghinc ligghen up dat zant.
961. HOe sal nu Brune te hove comen?
962. Al mocht hem al de weerelt vromen,
963. Hine ghinghe niet over sine voete.
964. Hi was ghenoopt so onsoete
965. In die eecke, daer hi te voren
966. Van tween voeten hadde verloren
967. Alle die claeuwen ende dat vel.
968. Hine conste niet ghepeinsen wel
969. Hoe hi best ten coninc gaet.
970. Nu hoert, hoe hi die vaert bestaet.
971. Hi zat over sine hamen
972. Ende began met groter scamen
973. Rutsen over sinen staert.
974. Ende als hi dus moede waert,
975. So wentelde hi dan eene wile.
976. Dus dreef hi meer dan eene mile
977. Eer hi tes coninx hove quam.
978. Doemen Brune vernam
979. In derre wijs van verren comen,
980. Wart ghetwifelt van hem zomen
981. Wat daer quam ghewentelt zoe.
982. Dien coninc wart de herte onvroe,
983. Die Brune bekende te hant,
984. Ende seide : "Dit es mijn serjant,
985. Brunen. Hem es dat hoeft so roet.
986. Hi es ghewont toter doot.
987. Ay God, wie heeftene so mesmaect?"
988. Binnen desen so was Brune ghenaect
989. Dat hi den coninc claghen mochte.
990. Hi stan ende versuchte onzochte
991. Ende sprac : "Coninc, edel heere,
992. Wreket mi dor hu selves eere
993. Over Reynaerde, dat felle dier,
994. Die mi mine scone lier
995. Met ziere lust verliesen dede
996. Ende daer toe mine hoeren mede
997. Ende hevet mi ghemaect als ghi siet."
998. Die coninc sprac : "Of ic dit niet
999. Ne wreke, so moetic zijn verdoomt!"
1000. Ende hier na so hevet hi ghenoomt
1001. Alle die hoechste bi namen
1002. Ende ontboet datsi quamen
1003. Alle gader an sinen raet.
1004. Doe rieden si hoe dese daet
1005. Best werde gherecht tes conincs eere.
1006. Doe rieden die meeste heeren
1007. Dat menne twee waerven daghen soude,
1008. Reynaerde, of die coninc woude,
1009. Ende horen tale ende weder tale.
1010. Oec seiden si, si wilden wale
1011. Dat Tybeert, die cater, van desen
1012. Tote Reynaerde bode soude wesen.
1013. Al ware hi cranc, hi ware vroet.
1014. Dese raet dinct den coninc goet.
1015. DOe sprac die coninc : "Heere Tybeert,
1016. Gaet wech. Eer ghi weder keert,
1017. Besiet dat Reynaert met hu come.
1018. Dese heeren segghen some,
1019. Al es Reynaert andren dieren fel,
1020. Hi gheloevet hu so wel,
1021. Dat hi gherne doet huwen raet.
1022. Ne comt hi niet, hets hem quaet.
1023. Men salne drie waerven daghen
1024. Te lachtre alle sinen maghen.
1025. Gaet Tybeert, dit secht hem."
1026. "Ay heere," sprac Tybeert, "ic bem
1027. Een arem wicht, een cleene dier.
1028. Heere Brune, die staerc was ende fier,
1029. Ne conste Reynaert niet ghewinnen.
1030. In welker wijs salics beghinnen?"
1031. Doe sprac die coninc : "Heere Tybeert,
1032. Ghi zijt wijs ende wel gheleert,
1033. Al sidi niet groet. Nochtan,
1034. Hets menich die met luste can
1035. Dat werken ende met goeden rade,
1036. Dat hi met crachte niet ne dade.
1037. Gaet, doet sciere mijn ghebod."
1038. Tybeert sprac : "Nu helpe mi God,
1039. Dat het mi moete wel vergaen.
1040. Ic sal eene vaert bestaen
1041. Die mi doet zwaer in minen moet.
1042. God ghevere mi af al goet."
1043. NU moet Tybeert doen die vaert,
1044. Die zeere es drouve ende vervaert.
1045. Ende als hi up den wech quam,
1046. Sach hi van verren ende vernam
1047. Sente Martins voghel ende quam ghevloghen.
1048. Doe wart Tybeert vroe ende in hoghen
1049. Ende riep an Sente Martins voghel :
1050. "Nu vliech te miere rechter hant."
1051. Die voghel vloech daer hi vant
1052. Een haghe daer hi in wilde lijden
1053. Ende vloech Tybeert ter luchter zijden.
1054. Dit teekin ende dit ghemoet
1055. Dochte Tybeert niet wesen goet.
1056. Hadde hi ghesien den voghel lijden
1057. Scone ter rechter zijden,
1058. So waende hi hebben goet gheval.
1059. Nu was hi dies onthopet al.
1060. Nochtan maecte hi hem selven moet
1061. Ende gheliet hem, als menich doet,
1062. Bet dan hem te moede was.
1063. Dus liep hi henen sinen pas,
1064. Tes hi quam te Manpertus
1065. Ende vant Reynaerde in zijn huus
1066. Alleene staen, verweendelike.
1067. Tybeert sprac : "God, die rike,
1068. Moete hu goeden avont gheven.
1069. Die coninc dreecht hu an hu leven,
1070. Ne comdi niet te hove met mi."
1071. Reynaert sprac : "Tybeert, helet vry,
1072. Neve, ghi zijt mi willecome!
1073. God gheve hu eere ende vrome.
1074. Bi Gode, dat jan ik hu wale."
1075. Wat coste Reynaerde scone tale.
1076. Al seghet sine tonghe wale,
1077. Sine herte die es binnen fel!
1078. Dit wert Tybeerde ghetoghet wel
1079. Eer die lijne wert ghelesen
1080. Ten hende. Ende met desen
1081. Sprac Reynaert : "Neve, ic wille dat ghi
1082. Tavont herberghe hebt met mi
1083. Ende morghen willen wi metten daghe
1084. Te hove waert sonder saghe.
1085. In hebbe oec onder alle mine maghe
1086. Niement, Tybeert, daer ic mi nu
1087. Bet up verlate dan up hu.
1088. Hier was commen Bruun, de braet.
1089. Hi toechde mi so fel ghelaet
1090. Ende dochte mi so over staerc,
1091. Dat ic omme dusent maerc
1092. Den wech met hem niet hadde bestaen.
1093. Dat sal ic met hu, al sonder waen,
1094. Maerghin metter dagheraet."
1095. Tybeert sprac : "Hets beteren raet
1096. Ende het dinct mi beter ghedaen
1097. Dat wi nochtavont te hove gaen
1098. Dan wi tote morghin beiden.
1099. Die mane scijnet an der heiden
1100. Also claer alse die dach.
1101. Ic wane, niemen ne sach
1102. Beter tijt tote onser vaert."
1103. "Neen, lieve neve," sprac Reynaert,
1104. "Sulc mochte ons daer ghemoeten,
1105. Hi soude ons quedden ende groeten
1106. Die ons nemmermee dade goet,
1107. Quame hi snachts in ons ghemoet.
1108. Ghi moet herberghen tavont met mi."
1109. Tybeert sprac : "Wat souden wy
1110. Eten, Reynaert, of ic hier bleve?"
1111. "Daer omme zorghe ic, lieve neve.
1112. Hier es der spijsen quaden tijt.
1113. Ghi mocht heten, begheerdijt,
1114. Een stic van eere honich raten,
1115. Die bequamelic es utermaten.
1116. Wat sechdi, moochdi shonichs yet?"
1117. Tybeert sprac : "Mine roukes niet.
1118. Reynaert hebdi niet in huus?
1119. Gavedi mi eene vette muus,
1120. Daer mede lietic hu ghewaert."
1121. "Eene vette muus," sprac Reynaert,
1122. "Soete Tybeert, wat secht di?
1123. Hier woent noch een pape bi,
1124. Een scuere staet noch an sijn huus,
1125. Daer in es meneghe vette muus.
1126. Ic waense niet ghedroughe een waghen,
1127. So dicken hoere ic den pape claghen
1128. Dat sine dryven huten huuse."
1129. "Reynaert, zijn daer so vette muse?
1130. Verghave God, waer ic nu daer."
1131. "Tybeert," seit hi, "sechdi waer?
1132. Wildi muse?" "Of icse wille!
1133. Reynaert, doet dies een ghestille.
1134. Ic minne muse voer alle saken.
1135. Weetti niet dat muse smaken
1136. Bet dan eenich venisoen?
1137. Wildi minen wille doen
1138. Dat ghi mi leet daer si zijn,
1139. Daer mede mochti die hulde mijn
1140. Hebben, al haddi minen vadre
1141. Doot ende mijn gheslachte al gadre."
1142. REynaert sprac : "Neve, houddi hu spot?"
1143. "Neenic, Reynaert, also helpe mi God."
1144. "Weet God, Tybeert, wistic dat,
1145. Ghi soutter sijn nochtavont sat."
1146. "Sat, Reynaert? Dat ware vele."
1147. "Tybeert, dat sechdi thuwen spele."
1148. "In doe, Reynaert, bi miere wet.
1149. Haddic een muus ende waer so vet,
1150. In gaefse niet omme eenen busant."
1151. "Tybeert, gaet met mi te hant.
1152. Ic leede hu daer ter selver stat
1153. Daer icker hu sal maken zat,
1154. Eer ic nemmermeer van hu sceede."
1155. "Ja ic, Reynaert, up die gheleede
1156. Ghinghe ic met hu te Mompelier."
1157. "So gaen wi dan, wi sijn hier
1158. Al te langhe", sprac Reynaert.
1159. Doe so namen si up die vaert.
1160. Tybeert ende sijn oem Reynaert
1161. Ende liepen daer si loepen wilden
1162. Datsi nye toghel up hilden,
1163. Eer si quamen tes papen scuere,
1164. Die met eenen erdinen muere
1165. Al omme ende omme was beloken,
1166. Daer Reynaert in was te broken
1167. Des ander daghes daer te voren
1168. Doe die pape hadde verloren
1169. Eenen hane die hi hem nam.
1170. Hier omme was tornich ende gram
1171. Des papen sone Martinet
1172. Ende hadde voer dat gat gheset
1173. Een strec den vos mede te vane.
1174. Dus gherne wrake hi den hane.
1175. Dit wiste Reynaert, dat felle dier,
1176. Ende sprac : "Neve Tybeert, hier,
1177. Crupet in dit selve gat.
1178. Ne weset traghe no lat.
1179. Gaet al omme ende omme gripen.
1180. Hoert hoe die muse pipen!
1181. Keert weder huut als ghi zijt sat.
1182. Ic sal hier bliven voer dit gat
1183. Ende sal hu hier buten beiden.
1184. Wine moghen niet tavont sceiden.
1185. Morghin gaen wi te hove waert.
1186. Tybeert siet dat ghi niet en spaert.
1187. Gaet heten ende laet ons keeren
1188. Te miere herberghen met eeren.
1189. Mijn wijf sal ons wel ontfaen."
1190. "Willic te desen gate in gaen?
1191. Wat sechdi, Reynaert, eist hu raet?
1192. Die papen connen vele baraet,
1193. Ic besteecse arde noode."
1194. "O wy, Tybeert, twi sidi bloode?
1195. Wanen quam huwer herten desen wanc?"
1196. Tybeert scaemde hem ende spranc
1197. Daer hi vant groet ongherec,
1198. Want eer hijt wiste, was hem een strec
1199. Omme sinen hals arde vast.
1200. Dus hoende Reynaert sinen gast.
1201. Alse Tybeert gheware wart
1202. Des strecs, wart hi vervaert
1203. Ende spranc voert. Dat strec liep toe.
1204. Tybeert moeste roupen doe
1205. Ende wroughede hem selven dor den noot.
1206. Hi makede een gheroup so groot
1207. Met eenen jammerliken ghelate,
1208. Dat Reynaert hoerde up der strate,
1209. Buten, daer hi alleene stoet,
1210. Ende riep : "Vindise goet,
1211. Die muse, Tybeert, ende vet?
1212. Wiste nu dat Martinet,
1213. Dat ghi ter taflen satet
1214. Ende dit wiltbraet dus hatet,
1215. Dat ghi verteert in weet hoe,
1216. Hi sauder hu saeuse maken toe.
1217. So hovesch een cnape es Martinet!
1218. Tybeert, ghi singhet in lanc so bet.
1219. Pleecht men tes coninx hove des?
1220. Verghave God, die gheweldich es,
1221. Dat, Tybeert, daer met hu ware
1222. Ysingrijn, die mordenare,
1223. In sulker bliscap als ghi zijt!"
1224. Dus heeft Reynaert groot delijt
1225. Dor Tybeerts ongheval.
1226. Ende Tybeert stont ende ghal
1227. So lude dat Martinet ontspranc.
1228. Martinet riep : "Ha ha, God danc!
1229. Ter goeder tijt heeft nu ghestaen
1230. Mijn strec. Ic hebber met ghevaen
1231. Den hoenre dief, na minen wane.
1232. Nu toe, ghelden wi hem den hane!"
1233. MEt desen wart hi toten viere
1234. Ende ontstac eenen stroe wisch sciere
1235. Ende wecte moedre ende vadre
1236. Ende die kindre alle gadre
1237. Ende riep : "Nu toe, hi es ghevaen!"
1238. Doe mochtemen sien porren saen
1239. Alle die in dien huus waren.
1240. Selve die pape ne wilde niet sparen,
1241. Quam hute sinen bedde, moeder naect.
1242. Martinet hi was gheraect
1243. Tote Tybeert ende riep : "Hijs hier!"
1244. Die pape spranc an dat vier
1245. Ende ghegreep zijns wijfs rocke.
1246. Een offer keersse nam vrouwe Julocke
1247. Ende ontstacse metter haest.
1248. Die pape liep Tybeert naest
1249. Ende ghincken metten rocke slaen.
1250. Doe moeste Tybeert daer ontfaen
1251. Wel meneghen slach, al in een.
1252. Die pape stont, als hem wel sceen,
1253. Al naect ende slouch slach in slach
1254. Up Tybeert die voer hem lach.
1255. Daer ne spaerdene haer ne gheen.
1256. Martinet ghegreep eenen steen
1257. Ende warp Tybeert een hoghe huut.
1258. Die pape stont al bloeter huut
1259. Ende hief up eenen groeten slach.
1260. Alse Tybeert dat ghesach,
1261. Dat hi emmer sterven soude,
1262. Doe dedi een deel als die boude,
1263. Dat dien pape verghinc te scanden.
1264. Beede met claeuwen ende met tanden
1265. Dedi hem pant, alsoet wel scheen,
1266. Ende spranc dien pape tusschen die been
1267. In die burse al sonder naet,
1268. Daermen dien beyaert mede slaet.
1269. Dat dinc viel neder up den vloer.
1270. Die vrauwe was zeerich ende zwoer,
1271. Bi der zielen van haren vader,
1272. Sine wilde wel om al gader
1273. Die offerande van eenen jare,
1274. Dat niet den pape ghevallen ware
1275. Dit vernoy ende dese scame.
1276. So sprac : "Int sleets duvels name
1277. Moete dit strec sijn gheset.
1278. Siet, lieve neve Martinet :
1279. Dit was van huwes vader ghewande.
1280. Siet hier mijn scade ende mijn scande
1281. Emmermeer voert in allen stonden.
1282. Al ghenase hi van der wonden,
1283. Hi blivet den soeten spele mat."
1284. Reynaert stont noch doe voer tgat.
1285. DOe hi dese tale hoerde,
1286. Hi louch dat hem bachten scorde
1287. Ende hem crakede die taverne.
1288. Doe sprac hi te sinen scherne :
1289. "Swijghet, Julocke, soete vrouwe,
1290. Ende laet zijncken desen rauwe
1291. Ende laet bliven huwen toren!
1292. Wattan, al hevet hu heere verloren
1293. Eenen van den clippelen zinen,
1294. Al te min so sal hi pinen!
1295. Laet bliven dese tale achtre!
1296. Gheneset de pape, en es gheen lachtre
1297. Dat hi ludet met eere clocken!"
1298. Dus troeste Reynaert vrauwe Ju Locken,
1299. Die haer arde zeere mesliet.
1300. Die pape mochte langher niet
1301. Ghestaen; hi viel in ommacht.
1302. Doe hiefsene up met haerre cracht
1303. Ende drouchene recht te bedde waert.
1304. Hier binnen keerde Reynaert
1305. Alleene ter herberghen waert
1306. Ende liet Tybeert zeere vervaert
1307. Ende in zorghen van der doot.
1308. Al was Tybeerts zorghe groet,
1309. Doe hise alle onledich sach
1310. Over dien pape die daer lach
1311. Ghewont, doe ghinc hi hem pinen
1312. So dat hi metten tanden zine
1313. Die pese midden beet ontwee.
1314. Doe ne wildi letten nemmee
1315. Ende spranc weder hute ten gate
1316. Ende dede hem up die rechte strate
1317. Die tes conincx waert ghelach.
1318. Eer hi daer quam so waest dach
1319. Ende die zonne begonste rijsen.
1320. In eens arems ziecs wijsen
1321. Quam Tybeert in thof gheronnen,
1322. Die tes papen hadde ghewonnen
1323. Dat hi langhe claghen mach.
1324. Alse die coninc dit versach,
1325. Dat hi hadde dat hoeghe verloren,
1326. Doe mochtemen vreeselike horen
1327. Den coninc dreeghen den dief Reynaert.
1328. Die coninc doe niet langher ne spaert,
1329. Hine riep sine baroene te rade
1330. Ende vraechde wat hi best dade
1331. Jeghen Reynaerts overdaet.
1332. Doe wart ghindre menich raet
1333. Hoemen Reynaert ter redenen brochte,
1334. Die dese overdaet wrochte.
Onderwerp
AT 0053 - Reynard the Fox at Court 
AT 0053 - Reynard the Fox at Court 
ATU 0053 - The Fox at Court
ATU 0053 - The Fox at Court
VDK 0053 - Reynard the Fox at Court
VDK 0053 - Reynard the Fox at Court
Beschrijving
Op de hofdag komen alle dieren opdagen, behalve Reynaert de vos, want die heeft te veel misdaan. Vele dieren klagen over Reynaerts misdaden. De wolf Isegrim getuigt dat Reynaert de wolvin Hersinde heeft verkracht. Als Cantecleer de haan aankomt met de dode kip Coppe besluit de koning een bode te sturen (Bruun de beer) om de vos te dagvaarden. Reynaert lokt de beer in de val. Dit lukt doordat hij hem honing belooft, die in een boomstam zou zitten. De beer raakt in de eik vastgeklemd. Daarna wordt Tibeert de kater uitgezonden. Hij wordt door Reynaert naar de schuur van de pastoor gelokt, waar muizen zouden zitten. Tibeert raakt in een strop, maar ontsnapt nadat hij de pastoor deerlijk heeft toegetakeld.
Bron
Stuttgart, Württembergische Landesbibliothek, Cod. poet. et philol. fol. 22
Commentaar
1180-1279
Vanwege de omvang is de tekst in drie stukken opgenomen in de verhalenbank. Deze zijn te vinden onder de idnummers VdvR001A tot en met VdvR001C.
Van deze tekst zijn ook losse passages opgenomen wanneer deze gekoppeld kunnen worden aan een verhaaltype. Daarbij zijn uitgebreidere samenvattingen beschikbaar. Deze fragmenten zijn doorgenummerd vanaf VdvR002.
Van deze tekst zijn ook losse passages opgenomen wanneer deze gekoppeld kunnen worden aan een verhaaltype. Daarbij zijn uitgebreidere samenvattingen beschikbaar. Deze fragmenten zijn doorgenummerd vanaf VdvR002.
The Fox at Court
Naam Overig in Tekst
willam
willam
Willem
Willem
madock
madock
Madocke
Madocke
Madoc
Madoc
God
God
reinaert
reinaert
reynaert
reynaert
reynaerde
reynaerde
nobel
nobel
isegrym
isegrym
isegrim
isegrim
ysegrim
ysegrim
corttoys
corttoys
Cortois
Cortois
tybert
tybert
Tibeert
Tibeert
Tybeert
Tybeert
panther
panther
pantheer
pantheer
kuwart
kuwart
Cuwaert
Cuwaert
grymbaert
grymbaert
Grimbeert
Grimbeert
ersswijn
ersswijn
Eerswint
Eerswint
mapertuus
mapertuus
Maupertuus
Maupertuus
cantecleer
cantecleer
coppe
coppe
alente
alente
hollant
hollant
ordanen
ordanen
bruun
bruun
brunen
brunen
lanfreit
lanfreit
lantfreit
lantfreit
Lamfreit
Lamfreit
Julocke
Julocke
metynet
metynet
mertynet
mertynet
ermelijn
ermelijn
reynaerdijn
reynaerdijn
Reinaerdijn
Reinaerdijn
roosteel
roosteel
Rosseel
Rosseel
bellijn
bellijn
Belijn
Belijn
olewi
olewi
bruneel
bruneel
herri
herri
boreel
boreel
knoesel
knoesel
cleynbeiach
cleynbeiach
grymbaert
grymbaert
Grimbeert
Grimbeert
ermelinc
ermelinc
Ermenrike
Ermenrike
vlaenderen
vlaenderen
hulsteloo
hulsteloo
Hulsterloo
Hulsterloo
kriekenpit
kriekenpit
kryekenpit
kryekenpit
Kriekeput
Kriekeput
tyeselijn
tyeselijn
Tiecelijn
Tiecelijn
erswijnde
erswijnde
Eerswint
Eerswint
kuwart
kuwart
kuwert
kuwert
kuweerd
kuweerd
kuwaert
kuwaert
Cuwaert
Cuwaert
mapertuus
mapertuus
Maupertuus
Maupertuus
fyrapeel
fyrapeel
Firapeel
Firapeel
lapeel
lapeel
carbout
carbout
Corbout
Corbout
scerpenebbe
scerpenebbe
Naam Locatie in Tekst
Holland
Holland
Ardennen
Ardennen
Martinet
Martinet
Vlaanderen
Vlaanderen
parijs
parijs
Plaats van Handelen
Gent (België)
Gent (België)
Kloekenummer in tekst
I241p
I241p
Datum Invoer
2013-03-01 14:46:21