Hoofdtekst
De basiliscus van Utrecht
In de kelder onder een Utrechtse herberg leefde een gedrochtelijk monster, dat door een slang uit het ei van een zwarte haan was uitgebroed.
De wetenschappelijke naam van deze slangdraak was basiliscus. Omdat hij alleen nog voortleeft in volksverhalen en zich al eeuwenlang nergens meer heeft vertoond, neemt men aan dat deze diersoort is uitgestorven.
De basiliscus had zo'n giftige blik, dat hij iemand met een oogopslag kon doden en tot as verpulveren.
De man, die hem in de kelder ontdekte, overleefde het avontuur dan ook niet. Hij was naar beneden gegaan om een vat bier te halen. Toen hij wegbleef, dacht men dat hij zich te royaal van het gerstenat had bediend en zijn roes lag uit te slapen. Maar de volgende, die de trap afging, keerde evenmin terug, en toen de waard zich ongeduldig over het trapgat boog om te vragen wat hem ophield, liet de stank, die daaruit opsteeg, er geen twijfel aan bestaan dat het beneden niet pluis was.
Een monnik, die meer kennis van de natuurlijke historie bezat dan het gewone volk in de gelagkamer, wist hem er nog juist op tijd van te weerhouden op onderzoek uit te gaan.
Het verhaal over het monster in de kelder ging als een lopend vuurtje door de stad en tot zijn verdriet zag de waard zijn klandizie snel verlopen.
Hij loofde een grote som geld uit voor degene, die hem van het ondier wist te verlossen, maar niemand waagde zich aan deze hachelijke onderneming.
Tot op een dag een armoedig geklede jongen de herberg binnenstapte, die beweerde dat hij het wel aandurfde. Het enige wapen dat hij bij zich droeg, was een plank, die hij als een schild tegen zich aanklemde.
De waard dacht, dat hij niet goed bij zijn hoofd was en wilde hem tegenhouden, maar de jongen toonde zich zo zeker van zijn zaak dat hij hem tenslotte door liet.
De knaap daalde met de plank voor zijn borst de trap af. Het monster wachtte hem in een hoek van het onderaardse gewelf op. Toen hij beneden was, kroop het op hem af. Zijn ogen spoten vuur en zetten de kelder in lichterlaaie. Uit zijn neusgaten stegen rookpluimen, die een afschuwelijke stank verspreidden. De jongen hield zijn adem in, keerde de plank om en hield hem voor zich uit.
De achterkant was een spiegel.
Hij had hem nog niet omhoog gestoken of de basiliscus, door zijn eigen blikken dodelijk getroffen, stortte neer en verpulverde tot een hoopje as.
(Utrecht)
In de kelder onder een Utrechtse herberg leefde een gedrochtelijk monster, dat door een slang uit het ei van een zwarte haan was uitgebroed.
De wetenschappelijke naam van deze slangdraak was basiliscus. Omdat hij alleen nog voortleeft in volksverhalen en zich al eeuwenlang nergens meer heeft vertoond, neemt men aan dat deze diersoort is uitgestorven.
De basiliscus had zo'n giftige blik, dat hij iemand met een oogopslag kon doden en tot as verpulveren.
De man, die hem in de kelder ontdekte, overleefde het avontuur dan ook niet. Hij was naar beneden gegaan om een vat bier te halen. Toen hij wegbleef, dacht men dat hij zich te royaal van het gerstenat had bediend en zijn roes lag uit te slapen. Maar de volgende, die de trap afging, keerde evenmin terug, en toen de waard zich ongeduldig over het trapgat boog om te vragen wat hem ophield, liet de stank, die daaruit opsteeg, er geen twijfel aan bestaan dat het beneden niet pluis was.
Een monnik, die meer kennis van de natuurlijke historie bezat dan het gewone volk in de gelagkamer, wist hem er nog juist op tijd van te weerhouden op onderzoek uit te gaan.
Het verhaal over het monster in de kelder ging als een lopend vuurtje door de stad en tot zijn verdriet zag de waard zijn klandizie snel verlopen.
Hij loofde een grote som geld uit voor degene, die hem van het ondier wist te verlossen, maar niemand waagde zich aan deze hachelijke onderneming.
Tot op een dag een armoedig geklede jongen de herberg binnenstapte, die beweerde dat hij het wel aandurfde. Het enige wapen dat hij bij zich droeg, was een plank, die hij als een schild tegen zich aanklemde.
De waard dacht, dat hij niet goed bij zijn hoofd was en wilde hem tegenhouden, maar de jongen toonde zich zo zeker van zijn zaak dat hij hem tenslotte door liet.
De knaap daalde met de plank voor zijn borst de trap af. Het monster wachtte hem in een hoek van het onderaardse gewelf op. Toen hij beneden was, kroop het op hem af. Zijn ogen spoten vuur en zetten de kelder in lichterlaaie. Uit zijn neusgaten stegen rookpluimen, die een afschuwelijke stank verspreidden. De jongen hield zijn adem in, keerde de plank om en hield hem voor zich uit.
De achterkant was een spiegel.
Hij had hem nog niet omhoog gestoken of de basiliscus, door zijn eigen blikken dodelijk getroffen, stortte neer en verpulverde tot een hoopje as.
(Utrecht)
Onderwerp
SINSAG 1341 - Basilisk tötet Menschen durch seinen Blick (stirbt beim Sehen des eigenen Bildes im Spiegel).
SINSAG 1341 - Basilisk tötet Menschen durch seinen Blick (stirbt beim Sehen des eigenen Bildes im Spiegel). 
Beschrijving
De slangdraak, of basilisk, komt alleen nog maar in volksverhalen voor. Hij is bekend om zijn giftige blik, waarmee hij in een oogopslag iemand kan doden en tot as kan verpulveren. De slang ligt in de kelder van een herberg. Niemand die de kelder in gaat keert levend terug. Het verhaal van het monster gaat de hele stad rond. De klanten blijven weg uit de herberg. De waard looft een som geld uit aan degene die hem van het dier kan verlossen. Niemand durft het aan, tot een armoedig geklede jongen de kelder in gaat. Hij heeft alleen een plank als schild bij zich. Als het monster op de jongen afkomt draait die de plank om: het is een spiegel. De basiliscus wordt door zijn eigen blikken dodelijk getroffen, stort neer en verpulvert tot een hoopje as.
Bron
E. de Jong & P. Klaasse: Sagen en Legenden van de Lage Landen. Bussum 1980, p. 143
Commentaar
Bron: J. Cohen: Nederlandse volksverhalen, Zutphen, z.j. , pp. 75-77.
Commentaar van Theo Meder bij de door Willem Wever (NCRV) eind 2005 uitgezonden sage: De basilisk van Utrecht (Utrecht).
Het is waar dat:
... boven de Utrechtse werfkelders nog altijd een huis te vinden is met een basilisk als gevelsteen;
... eeuwenlang mensen hebben gedacht dat een basilisk echt bestond.
Meer uitleg:
Een basilisk is een fantasie-monster, maar eeuwenlang heeft men gedacht dat hij echt bestond. Zijn benaming is in het Grieks basilikos, en dat betekent 'kleine koning': hij zou een witte tekening op zijn kop hebben die leek op een kroontje, en daarom zou hij de koning der slangen zijn. Qua uiterlijk kan de basilisk per verhaal verschillen: sommigen zeggen dat hij lijkt op een slang, anderen hebben het over een hagedis of een draak. De basilisk wordt ook wel slangdraak en hanendraak genoemd. In het laatste geval zit de basilisk in een ei dat door een zwarte haan (!) is gelegd en door een slang is uitgebroed. Deze basilisk ziet er ook uit als half slang, half haan. We weten het niet zeker, maar aan de basis van dit fantasie-monster hebben misschien verhalen over de Egyptische cobra gestaan, die later niet goed meer werden begrepen.
Wat de meeste basilisken gemeen hebben is dat hun adem zeer giftig is en hun blik dodelijk. De ogen van de basilisk zouden een dodelijke straal uitzenden, waardoor men van binnenuit verbrandt en tot as verpulvert. In De Geheime Kamer bindt Harry Potter ook de strijd aan met een basilisk, maar diens blik weet mensen te verstenen. Dit zal eerder geïnspireerd zijn op een andere klassieke figuur wier blik dodelijk was: Medusa. Uit haar hoofd kwamen slangen in plaats van haren en als ze iemand recht in de ogen keek, veranderde deze in steen. De held Perseus was zo slim om Medusa niet rechtstreeks aan te kijken, maar alleen via zijn glimmende schild: zo kon hij haar hoofd afslaan en in een zak stoppen. Er wordt wel beweerd dat de eerste basilisken zijn ontstaan uit de bloeddruppels van Medusa.
De truc met het glimmende schild lijkt in elk geval sterk op de truc met de spiegel zoals die in Utrecht zou zijn toegepast: de dodelijke blik van de basilisk wordt teruggekaatst en het monster verpulvert zichzelf tot as.
Zou het Utrechtse verhaal dan toch echt gebeurd zijn en is later ter herinnering een gevelsteen met een basilisk opgehangen? Nee, het is precies andersom gegaan. Enkele eeuwen geleden was het mode om mythologische dieren op gevelstenen te zetten. Toen men later niet meer begreep wat die basilisk te betekenen had, heeft men er de sage bijverzonnen. En op een VVV-wandeling door Utrecht kan men hier het verhaal nog altijd te horen krijgen...
Het is waar dat:
... boven de Utrechtse werfkelders nog altijd een huis te vinden is met een basilisk als gevelsteen;
... eeuwenlang mensen hebben gedacht dat een basilisk echt bestond.
Meer uitleg:
Een basilisk is een fantasie-monster, maar eeuwenlang heeft men gedacht dat hij echt bestond. Zijn benaming is in het Grieks basilikos, en dat betekent 'kleine koning': hij zou een witte tekening op zijn kop hebben die leek op een kroontje, en daarom zou hij de koning der slangen zijn. Qua uiterlijk kan de basilisk per verhaal verschillen: sommigen zeggen dat hij lijkt op een slang, anderen hebben het over een hagedis of een draak. De basilisk wordt ook wel slangdraak en hanendraak genoemd. In het laatste geval zit de basilisk in een ei dat door een zwarte haan (!) is gelegd en door een slang is uitgebroed. Deze basilisk ziet er ook uit als half slang, half haan. We weten het niet zeker, maar aan de basis van dit fantasie-monster hebben misschien verhalen over de Egyptische cobra gestaan, die later niet goed meer werden begrepen.
Wat de meeste basilisken gemeen hebben is dat hun adem zeer giftig is en hun blik dodelijk. De ogen van de basilisk zouden een dodelijke straal uitzenden, waardoor men van binnenuit verbrandt en tot as verpulvert. In De Geheime Kamer bindt Harry Potter ook de strijd aan met een basilisk, maar diens blik weet mensen te verstenen. Dit zal eerder geïnspireerd zijn op een andere klassieke figuur wier blik dodelijk was: Medusa. Uit haar hoofd kwamen slangen in plaats van haren en als ze iemand recht in de ogen keek, veranderde deze in steen. De held Perseus was zo slim om Medusa niet rechtstreeks aan te kijken, maar alleen via zijn glimmende schild: zo kon hij haar hoofd afslaan en in een zak stoppen. Er wordt wel beweerd dat de eerste basilisken zijn ontstaan uit de bloeddruppels van Medusa.
De truc met het glimmende schild lijkt in elk geval sterk op de truc met de spiegel zoals die in Utrecht zou zijn toegepast: de dodelijke blik van de basilisk wordt teruggekaatst en het monster verpulvert zichzelf tot as.
Zou het Utrechtse verhaal dan toch echt gebeurd zijn en is later ter herinnering een gevelsteen met een basilisk opgehangen? Nee, het is precies andersom gegaan. Enkele eeuwen geleden was het mode om mythologische dieren op gevelstenen te zetten. Toen men later niet meer begreep wat die basilisk te betekenen had, heeft men er de sage bijverzonnen. En op een VVV-wandeling door Utrecht kan men hier het verhaal nog altijd te horen krijgen...
Naam Locatie in Tekst
Utrecht
Utrecht
Plaats van Handelen
Utrecht (Utrecht)
Utrecht (Utrecht)
Datum Invoer
2013-03-01 14:46:20