SINVNS01 - Van twei bruirs, dei heur peerevel'n verkoft'n

Van twei bruirs, dei heur peerevel'n verkoft'n
D'r was ainmoal 'n vrouw, dei twei zeuns har. Olste haitte Jan en jongste Kloas en dei ging deur veur nait al te goud wies.
Jan har vair goue peer'n en Kloas har moar ain ol knol. Op 'n tied, dat 't wat hail drok op 't land was, vroug Jan Kloas, of hai zien peerd wel 'n week te lain krieg'n kon, den mog Kloas zundoags as hai wol, al zien peer'n wel bruuk'n.
Dat was goud, Jan bruukte Kloas zien peerd en dou 't zundag wordde, spande dei Jan zienent alle vair veur woag'n en joug er mit noa kerk.
Onnerweeg'ns raip er zoo hard as hai kon: "Haila jonges, schrik! altemoal mienent, altemoal mienent!"
't Volk lachte om Kloas zien gekke kuur'n, moar Jan, dei hai ien volle voart veurbiegong was duvels. Dou ze 's middags thoes kwam'n, speulde Jan omroak op zien klomp, maor Kloas verannerde hom d'r nait veul van en verhoul hom er op, dat akkoord akkoord was; Jan har haile week zien peerdje bruukt en 's zundags mog hai Jan zienent bruuk'n, zoo as hai zulf wol.
"As ik die was," zee heur mouder, "dan wol'k zien ol knol nait weer lain'n."
"Joa," zee Jan, "'k wol 'k er boet'n tou kon; moar 't is zoo allerglenste drok teeg'nswoordig op 't land: 'k mout er zoo neudig 'n peerd bie bruuk'n."
"Nô," zee Kloas, "mos 't zulf wait'n. Kens mien peerd wel weer krieg'n van week, maor den wil ik dienent zandag weêr alle vair bruuk'n."
"'k Ken 't er nait boet'n red'n," zee Jan, "moar as mie d'r weêr gekjoagerij van moakse, den ze'k die van de bok dreum'n loat'n, doar kens die noa hem'n."
Week ging weêr veurbie. Jan bruukte Kloas zien ol bonk en 's zundoags spande Kloas Jan zien vair weêr veur woag'n en joug er mit noa kerk, dat 't oard har.
Jan zag 't en wordde tiegers ien hak'n, en dou ze 's middags thoes kwam'n haje gort goar.
"Wat zal zoo'n hampel, zoo'n halsknook, zoo'n smiegt denk'n, da'k mie veur mal hol'n loat'n wil," kloeterde hai, "'k goa op slag hen en steek zien ol citrounbok dood!"
Hai ging hen en stak Kloas zien ol peerdje dood. Kloas keek eerst oarig zwart, mar hai bedocht hom nog al gauw en ging te wark en vilde zien peerd.
't Vel hong er hen te dreug'n, 't anner begrouf er. Dou 't vel dreugd was, dee er 't ien 'n zak en ging er mit op tocht om te zain, of er 't om schik verkoop'n kon. Hai har d'r al 'n dag of wat mit ommartjet, zunner dat hai't noa zien zin kwiet word'n kon, dou er bie 'n groote boer'nploats aankwam. Hai wol zain, of er doar onnerdak krieg'n kon.
Blinnens waz'n nait alte goud dicht, zoodat hai d'r deur zain kon, wat er ien koamer veurvil. Hai zag, dat er twei lui bie'nkanner zat'n, zoo as 't leek 'n doomnie en vrouw van 't hoes.
Zai zat'n hail foamieljoar bie 'nkanner, zoo as Kloas vot wel zag, ainliek veulste foamieljoar en op toavel ston'n moaltied aanricht van belang mit wien en bier.
Kloas kreeg honger allain van 't zain en docht: "'k wol 'k wat van har."
'n Beetje loater heurde hai aimand aankoom'n, dei aan ploats weez'n mos. Kloas kroop wat ien schar, dat hai nait vot zain wordde, en dou zag er 'n man op deur aanloop'n en aanschel'n.
't Duurde nog al 'n toerke, veur dat oop'ndoan wordde. Kloas loerde onnertied nog rais deur 't venster en zag, dat vrouw drok aan 't werk was om toavel op te redder'n en 't eet'n en wien ien 'n kast te barg'n.
Doomnie zette krekt zien steek op en ging er van deur, zeker te'n achterdeur oet. Dou boudel opredderd was, lait 't wief man te deur ien en dou wordde Kloas gewoar, dat 't boer zulf was, dei eerder thoes kwam as zien vrouw en dei doomnie, dei heur gezelschop hil, verwacht har'n. Kloas wachtte nog 'n zetje en ging dou ook noa deur, schelde aan en wordde ienloat'n. Hai vroug, of hai wel veur'n nacht onnerdak krieg'n kon, hai har hom wat verloop'n en was nait al te goud ien dei houk bekend.
Boer was 'n goudhartige, gulle kerel, hai gaf vot zien toustem'n en zee, dat Kloas moar 'n stoul aantrek'n mos. Zien wief vroug hai, of dei ook wat eet'n bie der hand har: zien gast zol wel honger hem'n en hai lustte zulms ook wel wat. 't Wief har, noa heur zeg'n, niks anners ien hoes as brood en brij. Nou, as er den niks anners was, den mos ze dat moar hoal'n; anners boer har wel zin aan wat beters en zien gast zol er ook wel zoo overdenk'n.
Kloas docht bie hom zulms: wie zel'n nog rais zain; ik wait meer as ie, boer. Hai schopte rais teeg'n zien zak aan en 't dreuge peerevel begunde te kroak'n.
"Wat heije doar ien joen zak, man, as 'k 't vroag'n mag?" vroug boer.
"Doar heb 'k mien kostwinner ien" zee Kloas, "en dei is meer mans as ter liekt."
"Hou zoo ?" vroug boer.
"Zich!" zee Kloas, "da's 'n roar ding en ie zel'n vast wel nait loov'n wil'n; moar as'k eer'n mit vout teeg'n zak aanschop, den vertelt hai mien op slag, wa'k wait'n wil: bie veurbeeld, woar wat veur mie te eet'n is en al zoo wat."
"Heerejai!" zee boer, "da's ja 'n oarige vertuterij; loat rais zain, hou gaait dat ?"
Kloas schopte teeg'n zak aan en 't vel begunde wer te kroak'n.
"Hai zegt" zee Kloas, "dat er eet'n genog ien dei kast staait en wien ook."
"Dat mog'n ol bal!" zee boer, "ik ken van dat gekroak niks verstoan, gain scheet."
"Dat dankt joe de gort" zee Kloas, "dat komt omdat 't joenent nait is, moar mienent."
"Nô", zee boer, "wie ken'n ien als geval'n wel rais zain of 't oetkomt."
Hai ging noa kast en dee deur oop'n en joa wel, doar ston moaltied kant en kloar en 'n flesch lekkere rooie wien d'r bie.
"Da's flikkerij !" raip boer, "koom hier gauw rais heen vrouw, en loat dien brij en brood moar stoan; wie hem'n hier beter boon'n op beun as verschimmelde grouwart'n."
't Wief kwam er op of en keek zoo zuur as edik, dou ze zag, dat kastdeur oop'n ston' en oap ontdekt was.
"Hou dat er ien koom'n is, mag laive tied wait'n, moar ik wait 't nait" zee ze.
"Och", zee Kloas, dei zien aig'n reed'n har, om boer nait al te wies te moak'n, "da's er van zulms ien koom'n. As mien zak verkaist, dat er eet'n weez'n zel, den komt er eet'n, krekt geliek woarvandoan; hou, dat ken 'k joe zulms nait oetleg'n."
"Nô", zee boer, "da's snoakerij, dei zak is geld weerd: hou veul weeje d'r veur hem'n ?"
"Jao man," zee Kloas, "ie ken'n wel begriep'n dat ik mien zak nait mis'n wil, hai is mien ainigste kostwinner en zoo lank as 'k hom heb, huif ik nooit gain gebrek te lied'n."
"Nô," zee boer, "ik wil joe d'r ook wel zoo veul geld veur geev'n, dat ie nooit gain gebrek lied'n huiv'n."
Zai rouk'n oan 't martjen en 't draaide doar op oet, dat Kloas zien zak verkoft veur twei scheelszak'n vol rieksdoalers en twei peer'n mit 'n beugelsjees en toubeheur'n op koop tou.
"Nô," zee Kloas, dei d'r moar laiver nait bie was, dat boer op zien aig'n mannevout kracht van zak rais perbairde, "nô'k voar'n ken, wil'k moar laiver nait bliev'n en moar zain, da'k 't hoes weêr vien."
"Nô," zee boer, "ie ken'n hier anners best bliev'n, moar zoo as ie wil'n."
't Rietuug wordde ienspand, zak'n mit geld er ien sjouwd en zoo ging Kloas aan rid. Dou hai thoes kwam, keek'n zien mouder en bruir roar op, dat hai allain ien zoo'n mooi rietuug zat en 't eerste, wat ze hom vroug'n, was, hou er d'r aan koom'n was.
"'k Heb 't veur mien peerevel kreeg'n," zee Kloas, "en nog 'n haile smak geld d'r bie: ziet moar," en hai lait zien zak'n mit geld zain.
"Och vent!" zee zien bruir, "zoo'n vel is ja lang zoo veul nait weerd."
"Jao wel!" zee Kloas, "as ie moar bie rechte koopman koom'n; ik heb 't aan 'n boer verkoft en as 'k moar vasthol'n har, har 'k er, loof 'k, nog wel meer veur krieg'n ken'n."
"Nô," zee Jan, "as doe zoo veul kreeg'n hesse veur dien aine vel, hou veul zal ik den nait moak'n ken'n oet mien vair peer'n?"
"Nô," zee Kloas "dat ken'k moar zoo nait oetreek'n, 'k denk van 'n haile bult, as 't goud oanlegse."
"Zoo goud as doe ze'k 't ook nog wel oanleg'n ken'n, zol 'k denk'n," zee Jan, en hai ging hen en stook zien vair peer'n dood, vilde heur en hong vel'n te dreug'n. Dou ze dreug waz'n, mouk hai d'r 'n rol van en ging er mit op raais, om ze te verkoop'n. Nou en den heurde hai rais op bie 'n boer, of d'r ook ain was, dei peerevel'n koop'n wol; moar d'r was gain ain, dei d'r aan doun wol; zai har'n almoal laiver peer'n as peerevel'n, zeed'n ze; as hai zien vel'n verkoop'n wol, mos hai noa 'n leerlooier goan, dei koft'n dei ding'n.
Jan ging noa 'n leerlooier en vroug, of hai ook peerevel'n koop'n wol.
"Joawel," zee dei, "loat mie moar zain, wat woar's hesse?"
"Beste vel'n," zee Jan, "zait moar."
"Joa," zee leerlooier, "vel'n bin'n goud, 'k wil joe elf gul'n veur 't stuk geev'n."
"Elf gul'n ?" zee Jan, "elf gul'n? Ie moak'n d'r gekhaid van. Elf gul'n! Zal ik mien peerdjes, dei zoo goud twei honderd gul'n stuk weerd war'n as 'n cent doodstook'n hem'n allain om elf gul'n veur 'n vel te krieg'n?"
"Nô," zee looier, "dat har 'k den ook moar laiver nait doan; as ie 'n peerd hem'n, kenje altied wel 'n vel krieg'n, moar as ie 'n vel hem'n, ben je nog nait secuur van 'n peerd."
"Men har mie 't zegd," zee Jan, "dat dei ding'n teeg'nswoordig grof geld op brocht'n en doarom heb 'k mien peer'n slacht."
"Men het joen gain al te beste road geev'n," zee looier, "ik wil joe d'r zoo veul veur geev'n, as ze weerd ben'n, en 'k stoa joe d'r börg veur, daje nar'ns meer krieg'n, moar weeje 't bie 'n anner bezuik'n, ik mag 't geern lied'n; ik heb nog niks gain verlet om vel'n."
"Ik mout er eerst rais wat meer van wait'n," zee Jan, "elf gul'n! 'k Zal zeg'n elf tun, dat kwam al zoo goud oet."
"Nou man." zee looier, "as ie 'n koopman vien'n, dei joe elf tun geft veur joen vel'n, zel mie 't plezair doun veur joe, moar den wol 'k wel, dat ie mie 't eev'n zeed'n, want den ken'k hom ook nog wel aan 'n vel of wat help'n."
Jan ging weer mit zien vel'n op sjuchel en kwam bie 'n anner leerlooier. Dee wol hom d'r nog nait zoo veul veur geev'n as eerste en zoo ging 't overal. Ien 't en zag hai ien, dat er veur zien vel'n niks meer krieg'n kon, as leerlooier zegd har en dou dee hai ze ook van hand veur 'n gul'n of elf 't stuk.
Dou kon hai weer noa hoes tou sjeez'n en dat dee hai ook moar, mit gain hail blied gezicht. Hai kwam den ook van gain al te goue raais thoes en har op zien peer'n 'n honnerd gul'n of wat verspeuld.
Hai was glen op zien bruir en smeet 't ien kop over om dei 'n loer aan te draai'n, doar d'r genog aan har. Kloas zag vôt wel, dat 't elf oog'n was mit 'n betrok'n lucht en dat Jan hail goud kepoabel was, om 'n ongeluk aan hom te begoan. Hai nam hom dus wat ien acht.
's Nachts slaip hai bie zien mouder en lag ien regel veur. Moar eerste oavend, dat Jan weer thoes was, vroug hai zien mouder, doar Jan nait bie was, of hai veur'n nacht wel rais achter leg'n mog: veurige nacht har hai niks best sloap'n en doarom wol hai't rais anners perbair'n. Zien mouder was 't goud en dou ze noa bed ging'n kroop Kloas ien wand. Hai paste wat op, dat er nait al te vast ien sloap rouk, want hai verwachtte wel zoo wat, dat Jan zien slag sloag'n zol.
's Nachts heurde hai wat gestommel en docht: "doar heije Jan al!" Jan kwam bie 't bed en ien veronnerstel'ng dat Kloas, zoo as altied, veur lag, kreeg er zien mes en snee zien olle mouder kop of.
Kloas sprong op en raip: "Wel, doe donnersche vent! Wat gaait die aan, moaks doe mouder dood?"
Jan ston haildal verhillerd en verbillerd, hai mainde, dat er zien bruir onner 't mes had har, en nô harder zien arm ol mouder vermoord.
"'k Goa op slag noa börgemeester," zee Kloas, "en verkloag die, doe stinkerd, doar doe bisse!"
Jan begunde te jammer'n en zee, dat hai heur nait maind har.
"Den hes mie maind," gooide Kloas hom veur vout'n, "en dat verschoont die niks!"
Jan bidde en smeekte zien bruir hom doch nait ongelukkig te moak'n en beloofde hom van aln 's as hai swie g'n wol. Kloas lait ho mien 't en overhoal'n. 't Best was, dat ze den moar zag'n, dat ze mouder, zunner dat er 'n hen of hoan noa kraaide, onner grond kreeg'n.
Kloas zol dat zoakje wel beredder'n. Hai spande peerd veur sjees, zette zien mouder ien sjees, bon heur vast, dat ze nait omtuimel'n kon en bakte heur kop er weêr op zoo goud as er dat doun kon.
Dou ging er bie heur zit'n en zoo ging 't aan rit. Dou zai 'n mooi en reed'n har, kwam er bie'n tolhek, dat mitain ook 'n harbarg was. Kloas sprong oet sjees en ging in hoes om 'n borrel te koop'n.
"Breng mien mouder in sjees ook 'n glas branwien mit sukker hen," zeeder teeg'n tolmeester.
Dei ging mit 'n glas noa sjees en zee: "Astjoeblieft, vrouw!"
D'r kwam gain antwoord.
"Astjoeblieft, vrouw! 'n Glas branwien mit sukker veur joe," raip man wat harder.
Gain antwoord.
"'n Glas branwien veur joe," schriwde man.
Gain antwoord.
"Heur ie nait, vrouw, joen zoopke!" brulde hai.
Gain antwoord.
"Daor den, verdomd!" raip er en smeet heur 't glas branwien ien 't gezicht. Deur schok vloog kop, dei d'r maar eer'n op zat, d'r of en kôrrelde op grond, tolmeester veur vout'n.
"Och gortjes," zee dei, "hou ken dat zoo koom'n?"
't Volk ien hoes har'n 't spietoakel heurd en kwam'n er op of. Kloas kreeg kastelain bie kroag.
"Wel ie soaroasche kerel! Wat hem'n ie doan; heij mien mouder kop ofsloag'n ?"
"Ik kon 't nait help'n," jammerde tolmeester, "vrouw wol gain toal of antwoord geev'n en dou wordde 'k wat narrig en heb heur 't glas teeg'n kop aangooid: 't mag wel wat stief aankoom'n weez'n."
"Dat ze'k rais perbair'n," zee Kloas, "of doe 't ook help'n kense; ik goa op slag noa börgemeester."
Man aan 't jammer'n. "Och, moak mie nait ongelukkig; ik kon 't ja nait help'n. Ik har nog nooit heurd, dat men aimond mit 'n branwienglas kop of gooi'n kon."
"Nee," zee Kloas, "moar mouder was swak."
"Dat zel wel zoo weez'n," zee tolmeester, "'t was vast ein, dei men mit 'n metworst wel hals oetsnied'n kon. Och tou, verkloag mie nait: ie ken'n al'ns krieg'n, wa'k heb."
Kloas lait hom ien 't en veur 'n goue som bekoop'n om gain gevolg aan zoak te geev'n, moar den mos tolmeester ook zörg'n, dat 't ol mensch fersounliek onner modder kwam. Hai zulf har zoak'n en môs verder.
Kloas stapte weer ien sjees en joug noa hoes. Zien bruir ston hom bie 't hek al op te wacht'n.
"Hou is die 't of goan ?" vroug hai, mit 'n benauwde stem.
"Best jong," was 't antwoord. "Ik heb 't ol mensche verkoft en er nog vairhonderd gul'n oetmoakt."
(Groningen; opgetekend door Joh. Onnekes voor 1885. Handschrift Boekenoogen)

AT 1535 - The Rich and the poor Peasant    AT 1535 - The Rich and the poor Peasant   

ATU 1535 - The Rich and the Poor Farmer.    ATU 1535 - The Rich and the Poor Farmer.   

Een man verkoopt een paardehuid aan een boer. De man zegt dat de huid bijzondere kwaliteiten heeft. Thuis vertelt hij het verhaal aan zijn oudere broer; die slacht vervolgens zijn drie paarden, maar raakt ze niet kwijt. Hij wordt razend op zijn jongere broer en wil hem 's nachts doden. Deze heeft dit echter al verwacht en is op de slaapplaats van zijn moeder gaan liggen. De moeder ligt nu op de plek waar de jongste broer altijd ligt. Daardoor wordt in plaats van de jongen, de moeder gedood.
Dan verzinnen de twee broers een plan om te zorgen dat niemand iets over de moord te weten komt. De oudste broer rijdt met de moeder op een kar naar een herberg en vraagt daar aan de tolmeester of die haar iets te drinken wil brengen. Wanneer de tolmeester haar te drinken wil geven, valt haar hoofd van de romp en de tolmeester wordt beschuldigd van moord. De zoon zweert zijn mond houden, op voorwaarde dat de tolmeester hem vierhonderd gulden betaalt en ervoor zorgt dat de moeder begraven wordt.

J.R.W. Sinninghe: Vijftig Nederlandse Sprookjes, Amsterdam 1942, p. 11-16

vóór 1885

Opgetekend door Joh. Onnekes voor 1885. (Handschrift Boekenoogen).

The Rich and the Poor Peasant (Unibos)

Jan    Jan   

Klaos    Klaos   

2013-03-01 14:46:20