TINNEV252

238.
De was een keer een ouwe moeder met een zoon. Dat verhaal he'k van mien vader altied oavergenomme. Die zoon, die werkte bi'j een boer. Mor ja, daor vediene ze niet te veul, 't wos maor een paor cente. Toe zeit die zoon tege zien moeder: "Daor kowwe niet met komme. Wi'j motte toch is een kier wat anders beginne. Ik gao de weald ien, vedderop". Goed. Toe zeit die moeder: "Gaot toch niet weg. Ik bun al zo old. Dan bun ik helemaol velore. Dan ziej ik ow toch ook niet weer". "Maak ow mao gin kopzörg", zeit zoon Jan, "ik kom bes weer trug. Eer as gi'j denk". Hi'j warke bi'j boer Harmse. Hi'j ging nao dén boer en zei: "Boer, ik kan hier toch niet genoeg vediene. Ik gaot de wieje weald ien. Ik wil meer vediene". "Wat buj dan van plan?" zeit den boer, "wat wi gi'j?" "Jao", zeit e, "ik gao de wieje weald ien; ik blief hier niet langer. Ik kan 't zalt ien de pap nog niet vediene". "Jao", zeit den boer, "dan moj mao gaon".
De tied kwam. Jan ging nor 't gemeentehuus. Daor mos e zich afmelde. 't Was een klein darp. Toe ien die dage kenne ze mekaar allemaol.
Jan kwam bi'j de börgemeester en meldde zich af. De börgemeester had ter ok al wat op te zegge. Mao Jan zei: "Der is toch niks aan te doen, ik gao weg". Waor te heer ging? "Dat duut niks ter zake".
Jan ging nor Amerika. Hi'j gaf moeder de hand en zei: "Mins, hol ow taai. Ik kom zo weer. Ik gao now geld vediene, want zo köw we ok niet langer lève". En Jan die ging.
De waren een paar jaor um. Daor kwam Jan weer. Golde ringen aan de vingers, een golde ketting, een wit fes aan, een moai pak aan, een hoedjen op. "Zo moeder", zeit e, "daor zin 'k weer trug". "God, jong", zeit moeder, "wat ziet gi'j der toch moai uut. Wat hei now toch geleerd?" "Och moeder", zeit e, "gi'j hoef gin zörg te hemme. Hier hei vas een paar duzend gulde". Hi'j hild de pottefulje veur de dag. "Ik kan net zovöl geld vediene ak hemme wil". "Mao wat hei dan geleerd, Jan?" "Stèle", zeit e. "Stèle?", zeit de moeder; "stéle? Hoe köj dat now lere. 't Slechtste wat ter is. Daor kom ie toch onherroepelijk met ien de hel". "Waorum?", zeit e, "ik kan 't toch op een eerlijke menier doen. Maak ow mao gin kopzörg. Ik gao efkes nao boer Harmse. Za'k dèn ok is efkes de hand drukke". En hi'j nao boer Harmse, een endje vedderop. Toe kump e daor aan en toe zeit e: "Zo boer, hoe is 't?" "Wie bu gi'j?" zeit den boer. Hi'j keek um al aan. Met dat witte fes en die ringe. Een eersteklas meneer. "Ken ie Jan nie meer?" "Bu gi'j Jan, die hier gewark het?" "Dat hei net goed". "Zo, en wat he gi'j dan wel geleerd? Gi'j ziet ter zo fijn uut. Gi'j bezit nog meer as ik". "Ik het een goed vak geleerd. Een heel goed vak". "Wat hei dan geleerd?" zeit den boer. "Stèle", zeit e. "Stèle? Dan moj gauw make daj hier van 't arf af komp. Zukke luj mot ik hier niet op mien arf hemme". "Daor hoef ie gin zörg oaver te hemme. Ik zal ow vannach de twee beste ossen uut de stal hale diej der in het. Wi'j zöllen een wettenschap aangaon. Dan leg ik toor tweeduzend gulde neer en gi'j ook bi'j de notaris. Dan gao we same nao de notaris". "Ha", zei de boer. Hi'j lache der um. "Man, man. Dan buj allang velore en vekoch". Dat akkoord wier gesloate. Jan en den boer leien der ieder tweeduzend gulde neer. En Jan ging nor huus toe.
Den boer kump tuus. Hi'j zei tege den arbeier en de knech: "Gillie vediene weinig bi'j mien. Mao ak ow now is vetel, ik het een wettenschap lope. Dat kos mien völ geld ak dat velies. Gillie kriege de man elk vijf en twintig gulde". Zi'j vediene toe misschien zestig cent daags. Vijf en twintig gulde, dat was nog al wat. "Mao", zeit e, "dan moj de hele nach goed wake, want de kump ter één dén wil mien de beste ossen uut de stal hale. Denk ter um, leg de knuppels klaor, dat ze der niet aankomme". "Nee boer. Dat is ien odder. Dat doe we".
Goed. Die aovend geet in. Jan geet nor huus en zeit: "Moeder, geef mien mor is een betje olde kleer van ow". Hi'j trik zich een grote ruk aan as een old moedertje. Een bultje op de rug, een karbieske, zon vierkantege, met een paar fleskes ter ien, en een betje ander grei. "Moeder, now mok efkes op stap". 't Règende, slecht weer, heel veschrikkelijk, wind en störrem. Dat moes ie net hemme, as ie iets wol beginne.
Jan ging op den boer aan. Midden in de nach, zo tege twalef uur, kloppen hi'j achter op te deur. De was lich aan in de stal. Hi'j kloppen op te deur. "Daor hei um al. Daor hei um al. Daor klop ter één". Toe riep ten arrebeier: "Wie is taor?" En hi'j hiel de knuppel al ien de hand. Hi'j doch dat Jan dat was. "0", zeit dat olde minske, "o, jonges, 't is zon slech weer. Kan ik hier gin onderdak vinde?" "Wie bu gi'j dan?" "Ik bun een heel old moedertje. Ik loop de hele nach al rond, mao gin mins wil mien hemme. Könne gillie niet hellepe? Maak de deur toch los. 't Is zon slech weer".
En die arrebeier die duut de deur los, en zut werkelijk een heel old moedertje met een körfke aan den arm. "Wi'j maggen der hier gin mens inlaote. Daor kump niks van". "Laot ter mien toch in. Leg mien dan mor örges achter in de stal neer met een paar klappe stro of zo. Dan red ik mien wel. Ik zal ollie helemaol gin kwaod doen. Wes mao niet bang".
Dén arrebeier kreeg een betje spiet van dat vröwke. "Wet ie wat", zei e tege de knech, "haal mor een paar klappe stro en zet ze daor achter mor in dat hok neer". Hi'j lei 't stro in de kip en toe ging ze der in zitte. En toe zit ze daor zon betje te prutse en zo in 't mandje. Daor had ze rwee fleskes in. Toe griep ze zon fleske en nimp ze een glééske, duut taor een slüksken in. "Kloek, kloek, kloek", zeit ze, en drink dat op. En toe nemp ze de nog één. "Kloek, kloek, kloek". Dén arrebeier die ziet dat. "Zeg", zeit e, "die drink nog jenever ook nog", zeit e. "Waorum drink gi'j jenever?" "Dan kan 'k goed slaope. Ik kan anders altied zo slech slaope. Mao niettemin jongens, ik het te nog wel wat in." En dén arrebeier dén lustte ok wel een borrel en dén doch: "Zon borreltje duut ow goed aj de hele nach opzit". En zi'j gingen een hötje bi'j die olde moeder zitte en zi'j nommen dat glaasje. Mao toe nom ze dat andere fleske en daor zat slaopdrank in. En dèn arrebeier: pats, medeen achter den tand der in. En de knech ook. Dat ging vroeger altied schielijk. Daor tobde ze niet met, ienens ter in. Goed. Ze drinken 't op en gaon weer bi'j de beeste zitte. "Dank je wel, moeder".
Mor in de tied dat ze bi'j de beeste zitte beginne ze al slaop te kriege. De één duut de ogen al dich en den andere snork ook al. En zi'j sliepen as osse bi'j die beeste. En 't olde moedertje, dat was Jan, die geet taor hèer en die mik de kettinge van de röppels los en nimp de twee beste osse met nao huus, en die zet e bi'j um op stal.
Goed. 's Marges kump den boer op en ziet taor de knech en den arrebeier slaope, en ging der op van: "Potverdomme dit en dat. Wat make gillie hier! En de osse kwiet. Gillie hemme mien wat gemaak". En de twee schrikke wakker. Jao, zi'j harren eur besodemieterd, hè. Jao, die olde vrouw had eur bedonderd. Zi'j dochte wel dat 't taor vandan kwam. Zi'j smeke den boer van dit en dat. Hi'j zol der eur toch niet uutgoaie, want de was toch al zo slech wark te vinde. "Jao, mao margevroeg dan kos 't mien geld". Hi'j kon die knechs wel uutmake. Die beven as een riet, want vroeger beven ze altied veur iemand die centen had. Den anderen dag smarges steet Jan op, nimp de twee koeien aan 't touw. "Asteblief boer", zeit e. "Hier hei de beste osse van ow. Hek ze now weggehaald of niet?" "Jao", zeit e, "mor ik bun mien geld kwiet". "Ik heb toch eerlijk gestoale? Of niet?" Jao, dat mos e toegeve. "Gao mao met nao de notaris". En Jan ha weer tweeduizend gulde vediend. De pottefulje los, die staok e weer in de zak.
Toe moes Jan zich melden aan 't gemeentenhuus. "Dag börgemeester", zeit e. Die zat taor alleen. "Hoe is 't ter mee?" De burgemeester keek um ok al zo aan vanwège dat witte fes en die ringen um de vingers, en de golde ketting. "Jao mao, wie bu gi'j dan?" "Kent gi'j Jan niet meer, die zich hier afgemeld het veur een paar jaor?" "Jan, Jan?" "Ja, Jan. Kent gi'j Jan Bèènse niet meer?" "Bu gi'j Jan Bèènse? Waor buj toch gewes?" En toe mos Jan 't de börgemeester ok is vetelle. "Ik bun nor Amerika gegaon". "Mao dan hei toch wel een goed vak gekoaze. Wat hei dan gekoaze?" "Stèle", zeit e tege de börgemeester. "Stèle? Ik heb ter hier in de hele gemeente gin één die stèèlt. Dan wik ow der al helemaol niet ien hemme". "Jao, mor ik kan 't goed. Maak ow daor mor gin kopzörg oaver. Ik kan 't heel goed". "Of ie 't now goed kent of slech, daor koop ik niks veur. Zon kèèl wik hier niet in de gemeente hemme". "Gi'j schrief mien mor in. Ik zal met ow een wettenschap begaon um vijf duzend gulde, da'k ow vrouw vannach de golde ring van de vinger afhaal". "Ha, ha". De börgemeester lache. "Dan buj heel wat mans". Dat wol Jan toch wel is aangaon. De börgemeester doch bi'j zien eige: "Dan schiet ik um medeen kepot, atte vannach bi'j mien op de slaopkamer kump". De burgemeester geet dat aan veur vijfduzend gulde. Dat geet ook oaver de notaris. Hier vijfduzend en daor vijfduzend.
De is net toevallig een man dood bi'j Jan in de buurt. Het liek had al een paar dage boaven eerde gelègen. Toe denk te: "Ik gao nao die vrouw toe, de wedevrouw, en dan gao 'k dén doaie man opvraoge". Jan geet ter nao toe en zei: "Zie is hier, buurvrouw. Wi'j kenne mekaar. Gi'j könt van mien tweehonderd gulde kriege, mao dan mot ik vannach ow man effe könne gebruke". "Hoe köj now een doaie man gebruke? Mien man". "Mao gi'j krieg tweehonderd gulde". Twee honderd gulde was ien die tied veul. De minse zagge toe nog gin twee gulde ienplaats twee honderd. En de wier net ze long gepraot: Jan kon de doaie man wel kriege.
's Goed. Jan ging midden in de nach op stap, op 't börgemeestershuus aan; de doaie keal op de nek. Daor stappe Jan hèer. Toe kump te bi'j de börgemeester; hi'j wis precies waor te sliep: op zon opkamer; die hei vroeger, met boaven 't raam, en dan ko'j der zo onder gaon staon. Jan een betje gefriemeld aan 't raam, hè. "Hei 'm al. Hei 'm al". "0 jao'', zei de börgemeester, "ja, ja. Ik heur 't. Daor kump te aan". En hi'j vlüg oaverend. Hi'j hèt taor de jachgewere hange. En medeen een jachgeweer. Die had te al gelaje. Hi'j dach: "Atte kömp, dan schiet ik um kepot!"
Jan nimp den doaien kèèl en stik dèn met 't köpke net boaven 't raam uut. "Zie, zie. Daor hei 'm al. Ik zie 'm met de kop". Goed. Jan geet nog efkes vedder. Hi'j zet um met de been op de vinsterbank, want zon keal is hatstikke stief netuurlijk atte dood is. En hi'j dowt um zo veur 't raam. En de börgemeester: paaf, paaf. Twee schote. Toe lut Jan den doaie man valle, hè, en mik dat e weg kump. Hi'j geet aan de andere kant van 't huus staon. De börgemeester: "Now he'k um doodgeschoate, he'k um doodgeschoate. Hoe mo'k ter now met aan?" zeite tege de vrouw. "Begraaf um achter ien den tuin. Das 't beste waj doen könt. Meer kan 'k ow niet zegge". Mor zon börgemeester dèn het noait gegraven en gedaon. Den het de hand ter niet nao staon um ien één, twee, drie een kuul te maken. Hi'j nor onder, de jas aan, griep den doaie kèèl, slöp ten achter in den tuin en geet een gat grave.
Is e daor een ureke bezig, toe geet Jan stiekem de slaopkamer op nao de vrouw. Hi'j had zich de kop een betje nat gemaak en hechtte van mujigheid. Net gepraot as te börgemeester. "Zo", zeit e, "hi'j zit ter al onder". Hi'j griep zo de vrouw bi'j de hand. De vrouw doch dat hi'j vule of alles nog goed was. Hi'j hilt die ring der af en zei: "Ik mot efkes de deur achter dich make. Dat he'k nog vegète".
Een uur later toe kump de börgemeester weer. Hi'j zweitte as een pead en zei tege de vrouw: "Ziezo, wat he'k taor een toer gehad. Ik het um de now onder". "En", zei de vrouw, "veur een uur terug hei um der ok al onder". "Nee", zeit de börgemeister, "ik zun now pas klaor. Is ter dan net ook al één hier gewes?" "Jao", zeit de vrouw, "net is ter ok al één hier gewes". Goed. "Lao 'k dan de vinger is zien". Hij staok de peteroalielamp aan en keek nao de vinger. Verdomp, de golde ring was ter af. "Dan het Jan dèn der afgehaald. Dan hette ons nog te pakke g'ad".
Den andere dag smarges moes de börgemeester met nao de notaris gaon en Jan had de vijf duzend gulden vediend.

AT 1525A - Theft of Dog, Horse, Sheet or Ring    AT 1525A - Theft of Dog, Horse, Sheet or Ring   

ATU 1525A - Tasks for a Thief    ATU 1525A - Tasks for a Thief   

Jan verdient bij boer Harmsen weinig en besluit de wereld in te gaan. Hij neem afscheid van zijn moeder, meldt zich af bij de burgemeester en gaat naar Amerika. Na een paar jaar komt hij terug als een piekfijne heer met geld zat en vertelt zijn moeder, dat hij heeft leren stelen. Zijn moeder vindt het niks, maar hij zegt het op een eerlijke mnier te kunnen en gaat naar boer Harmsen en stelt een weddenschap voor om 2000 gulden, dat hij zijn 2 beste ossen die nacht kan stelen. De boer biedt zijn arbeider en knecht ieder 25 gulden om die nacht goed te waken en Jan komt verkleed als oud vrouwtje met slaapdrank, wordt binnengelaten, voert de wachters dronken en gaat er met de ossen vandoor. Ook met de burgemeester sluit hij een weddenschap om 5000 gulden, dat hij die nacht de ring van zijn vrouw van de vinger zal stelen. Hij huurt een lijk, houdt dat voor het slaaapkamerraam van de burgemeester, deze schiet en Jan laat het lijk vallen. De burgemeester gaat het begraven en Jan gaat naar de vrouw, doet of hij de burgemeester is en neemt de vrouw de ring af.

Vertellers uit de Liemers samengesteld door A. Tinneveld, Wassenaar 1976, p.214-217.

Theft of Dog, Horse, Sheet or Ring

Jan Beensen    Jan Beensen   

Harmsen    Harmsen   

Amerika    Amerika   

2013-03-01 14:46:20