BEATRYS1 - [Beatrijs]

Van dichten comt mi cleine bate. f.47V,a
Die liede raden mi dat ict late
Ende minen sin niet en vertare.
4 Maer om die doghet van hare,
Die moeder ende maghet es bleven,
Hebbic een scone mieracle op heven,
Die God sonder twivel toghede
8 Marien teren, diene soghede.
Ic wille beghinnen van ere nonnen
Een ghedichte. God moet mi onnen
Dat ic die poente moet wel geraken
12 Ende een goet ende daer af maken
Volcomelijc na der waerheide
Als mi broeder Ghijsbrecht seide,
Een begheven Willemijn.
16 Hi vant in die boeke sijn.
Hi was een out ghedaghet man.
Die nonne daer ic af began,
Was hovesche ende subtijl van zeden.
20 Men vint ghene noch heden
Die haer ghelijct, ic wane,
Van zeden ende van ghedane.
Dat ic prisede hare lede,
24 Sonderlinghe haer scoenhede,
Dats een dinc dat niet en dochte.
Ic wille u segghen van wat ambochte
Si plach te wesen langhen tijt
28 Int cloester daer si droech abijt:
Costersse was si daer,
Dat seggic u al over waer.
Sine was lat no traghe
32 No bi nachte, no bi daghe.
Si was snel te haren werke:
Si plach te ludene in die kerke,
Si ghereide tlicht ende ornament
36 Ende dede op staen alt covent. f.47V,b

Dese joffrouwe en was niet sonder
Der minnen, die groet wonder
Pleecht te werken achter lande.
40 Bi wilen comter af scande,
Quale, toren, wedermoet;
Bi wilen bliscap ende goet.
Den wisen maect si oec soe ries
44 Dat hi moet bliven int verlies,
Eest hem lieft ofte leet.
Si dwingt sulken, dat hine weet
Weder spreken ofte swighen
48 Daer hi loen af waent ghecrighen.
Meneghe worpt si onder voet,
Die op staet alst haer dunct goet.
Minne maect sulken milde
52 Die liever sine ghiften hilde,
Dade hijt niet bider minnen rade.
Noch vintmen liede soe ghestade:
Wat si hebben groet oft clene,
56 Dat hen die minne gheeft ghemene:
Welde, bliscap ende rouwe.
Selke minne hetic ghetrouwe.
In constu niet gheseggen als
60 Hoe vele gheluux ende onghevals
Uter minnen beken ronnen.
Hier omme en darfmen niet veronnen
Der nonnen, dat si niet en conste ontgaen
64 Der minnen diese hilt ghevaen,
Want die duvel altoes begheert
Den mensche te becorne ende niet en cesseert.
Dach ende nacht, spade ende vroe,
68 Hi doeter sine macht toe.
Met quaden listen, als hi wel conde,
Becordise met vleescheliker sonde,
Die nonne, dat si sterven waende.
72 Gode bat si ende vermaende
Dat hise troeste dore sine ghenaden. f.48R,a
Si sprac: `Ic ben soe verladen
Met starker minnen ende ghewont
76 - Dat weet hi, dient al es cont,
Die niet en es verholen -
Dat mi die crancheit sal doen dolen.
Ic moet leiden een ander leven:
80 Dit abijt moetic begheven.'

Nu hoert hoeter na verghinc.
Si sende om den jonghelinc
Daer si toe hadde grote lieve,
84 Oetmoedelijc met enen brieve,
Dat hi saen te hare quame:
Daer laghe ane sine vrame.
Die bode ghinc daer de jonghelinc was.
88 Hi nam den brief ende las
Die hem sende sijn vriendinne.
Doe was hi blide in sinen sinne:
Hi haestem te comen daer.
92 Sint dat si out waren XII jaer
Dwanc die minne dese twee,
Dat si dogheden menech wee.

Hi reet soe hi ierst mochte
96 Ten cloester, daer hise sochte.
Hi ghinc sitten voer tfensterkijn
Ende soude gheerne, mocht sijn,
Sijn lief spreken ende sien.
100 Niet langhe en merde si na dien.
Si quam ende woudene vanden
Vor tfensterkijn, dat met yseren banden
Dwers ende lanx was bevlochten.
104 Menech werven si versochten,
Daer hi sat buten ende si binnen,
Bevaen met alsoe starker minnen.
Si saten soe een langhe stonde,
108 Dat ict ghesegghen niet en conde
Hoe dicke verwandelde hare blye.
`Ay mi', seitsi, `aymie, f.48R,b
Vercoren lief, mi es soe wee.
112 Sprect jeghen mi een wort oft twee
Dat mi therte conforteert.
Ic ben die troest ane u begheert.
Der minnen strael stect mi int herte
116 Dat ic doghe grote smerte.
In mach nemmermeer verhoghen,
Lief, ghi en hebbet uut ghetoghen.'

Hi antworde met sinne:
120 `Ghi wet wel, lieve vriendinne,
Dat wi langhe hebben ghedragen
Minne al onsen daghen.
Wi en hadden nye soe vele rusten,
124 Dat wi ons eens ondercusten.
Vrouwe Venus, die godinne,
Die dit brachte in onsen sinne,
Moete God, onse Here, verdoemen,
128 Dat si twee soe scone bloemen
Doet vervaluen ende bederven.
Constic wel ane u verwerven
Ende ghi dabijt wout neder leggen
132 Ende mi enen sekeren tijt seggen
Hoe ic u ute mochte leiden,
Ic woude riden ende ghereiden
Goede cleder diere van wullen
136 Ende die met bonten doen vullen:
Mantel, roc ende sercoet.
In begheve u te ghere noet.
Met u willic mi aventueren
140 Lief, leet, tsuete metten sueren.
Nemt te pande mijn trouwe.'
`Vercorne vrient', sprac die joncfrouwe,
`Die willic gherne van u ontfaen,
144 Ende met u soe verre gaen,
Dat niemen en sal weten in dit covent
Werwaert dat wi sijn bewent.
Van tavont over VIII nachte f.48V,a
148 Comt ende nemt mijns wachte
Daer buten inden vergier.
Onder enen eglentier
Wacht daer mijns. Ic come uut
152 Ende wille wesen uwe bruut,
Te varen daer ghi begheert.
En si dat mi siecheit deert
Ocht saken die mi sijn te swaer,
156 Ic come sekerlike daer,
Ende ic begheert van u sere,
Dat ghi daer comt, lieve jonchere.'

Dit gheloefde elc anderen.
160 Hi nam orlof ende ghinc wanderen
Daer sijn rosside ghesadelt stoet.
Hi satter op metter spoet
Ende reet wech sinen telt
164 Ter stat waert over een velt.
Sijns lieves hi niet en vergat:
Sanders daghes ghinc hi in die stat.
Hi cochte blau ende scaerlaken,
168 Daer hi af dede maken
Mantele ende caproen groet
Ende roc ende sorcoet
Ende na recht ghevoedert wel.
172 Niemen en sach beter vel
Onder vrouwen cledere draghen:
Si prijsdent alle diet saghen.
Messe, gordele ende almoniere
176 Cochti haer goet ende diere;
Huven, vingherline van goude
Ende chierheit menechfoude.
Om al die chierheit dede hi proeven
180 Die eneger bruut soude behoeven.
Met hem nam hi VC pont
Ende voer in ere avonstont
Heymelike buten der stede.
184 Al dat scoenheide voerdi mede f.48V,b
Wel ghetorst op sijn paert,
Ende voer alsoe ten cloestere waert
Daer si seide: inden vergier
188 Onder enen eglentier
Hi ghinc sitten neder int cruut,
Tote sijn lief soude comen uut.

Van hem latic nu die tale
192 Ende segghe u vander scoender smale.
Vore middernacht lude si mettine.
Die minne dede haer grote pine.
Als mettenen waren ghesongen
196 Beide van ouden ende van jongen
Die daer waren int covent,
Ende si weder waren ghewent
Opten dormter al ghemene,
200 Bleef si inden coer allene
Ende si sprac haer ghebede
Alsi te voren dicke dede.
Si knielde voerden outaer
204 Ende sprac met groten vaer:
`Maria, moeder, soete name,
Nu en mach minen lichame
Niet langher in dabijt gheduren.
208 Ghi kint wel in allen uren
Smenschen herte ende sijn wesen.
Ic hebbe ghevast ende ghelesen
Ende ghenomen discipline.
212 Hets al om niet dat ic pine:
Minne worpt mi onder voet,
Dat ic der werelt dienen moet.
Alsoe waerlike als ghi, Here lieve,
216 Wort ghehanghen tusschen II dieve
Ende aent cruce wort gherecket,
Ende ghi Lazaruse verwecket
Daer hi lach inden grave doet,
220 Soe moetti kinnen minen noet
Ende mine mesdaet mi vergheven. f.49R,a
Ic moet in swaren sonden sneven.'

Na desen ghinc si uten core
224 Teenen beelde, daer si vore
Knielde ende sprac hare ghebede,
Daer Maria stont ter stede.
Si riep Maria onversaghet:
228 `Ic hebbe u nach ende dach geclaghet
Ontfermelike mijn vernoy
Ende mi en es niet te bat een hoy.
Ic werde mijns sins te male quijt,
232 Blivic langher in dit abijt.'
Die covel toech si ute al daer
Ende leidse op onser Vrouwen outaer.
Doen dede si ute hare scoen.
236 Nu hoert watsi sal doen.
Die slotele vander sacristien
Hinc si voer dat beelde Marien,
Ende ic segt u over waer
240 Waer omme dat sise hinc al daer:
Ofmense te priemtide sochte,
Dat mense best daer vinden mochte.
Hets wel recht in alder tijt,
244 Wie vore Marien beelde lijt,
Dat hi sijn oghen der waert sla
Ende segge `Ave', eer hi ga,
`Ave Maria'. Daer omme si ghedinct,
248 Waer omme dat si die slotel daer hinc.

Nu ghinc si danen dorden noet
Met enen pels al bloet
Daer si een dore wiste,
252 Die si ontsloet met liste,
Ende ghincker heymelijc uut,
Stillekine sonder gheluut.
Inden vergier quam si met vare.
256 Die jongelinc wert haers gheware.
Hi seide: `Lief, en verveert u niet:
Hets u vrient dat ghi hier siet.' f.49R,b
Doen si beide te samen quamen,
260 Si begonste hare te scamen
Om dat si in enen pels stoet
Bloets hoeft ende barvoet.
Doen seidi: `Wel scone lichame,
264 U soe waren bat bequame
Scone ghewaden ende goede cleder.
Hebter mi om niet te leder,
Ic salse u gheven sciere.'
268 Doen ghinghen si onder den eglentiere
Ende alles dies si behoeft,
Des gaf hi hare ghenoech.
Hi gaf haer cleder twee paer.
272 Blau waest dat si aen dede daer
Wel ghescepen int ghevoech.
Vriendelike hi op haer loech.
Hi seide: `Lief, dit hemelblau
276 Staet u bat dan dede dat grau.'
Twee cousen toech si ane
Ende twee scoen cordewane,
Die hare vele bat stonden
280 Dan scoen die waren ghebonden.
Hoet cleder van witter ziden
Gaf hi hare te dien tiden,
Die si op haer hoeft hinc.
284 Doen cussese die jonghelinc
Vriendelike aen haren mont.
Hem dochte, daer si voer hem stont,
Dat die dach verclaerde.
288 Haestelike ghinc hi tsinen paerde.
Hi settese voer hem int ghereide.
Dus voren si henen beide
Soe verre dat began te daghen,
292 Dat si hem nyemen volghen en saghen.
Doen begant te lichtene int oest.
Si seide: `God, alder werelt troest,
Nu moeti ons bewaren. f.49V,a
296 Ic sie den dach verclaren.
Waric met u niet comen uut,
Ic soude prime hebben gheluut,
Als ic wilen was ghewone
300 Inden cloester van religione.
Ic ducht mi die vaert sal rouwen:
Die werelt hout soe cleine trouwe,
Al hebbic mi ghekeert daer an.
304 Si slacht den losen coman
Die vingherline van formine
Vercoept voer guldine.'

`Ay, wat segdi, suverlike?
308 Ocht ic u emmermeer beswike,
Soe moete mi God scinden!
Waer dat wi ons bewinden,
In scede van u te ghere noet,
312 Ons en scede die bitter doet!
Hoe mach u aen mi twien?
Ghi en hebt aen mi niet versien
Dat ic u fel was ofte loes.
316 Sint dat ic u ierst vercoes,
En haddic niet in minen sinne
Ghedaen een keyserinne,
Op dat ic haers werdech ware,
320 Lief, en liete u niet om hare.
Des moghedi seker wesen.
Ic vore met ons ute ghelesen
VC pont wit selverijn.
324 Daer seldi, lief, vrouwe af sijn.
Al varen wi in vremde lande,
Wine derven verteren ghene pande
Binnen desen seven jaren.'
328 Dus quamen si den telt ghevaren
Smorgens aen een foreest,
Daer die voghele hadden feest.
Si maecten soe groet ghescal,
332 Datment hoerde over al. f.49V,b
Elc sanc na der naturen sine.
Daer stonden scone bloemkine
Op dat groene velt ontploken,
336 Die scone waren ende suete roken.
Die locht was claer ende scone.
Daer stonden vele rechte bome,
Die ghelovert waren rike.
340 Die jonghelinc sach op die suverlike,
Daer hi ghestade minne toe droech.
Hi seide: `Lief, waert u ghevoech,
Wi souden beeten ende bloemen lesen.
344 Het dunct mi hier scone wesen.
Laet ons spelen der minnen spel.'
`Wat segdi', sprac si, `dorper fel,
Soudic beeten op tfelt,
348 Ghelijc enen wive die wint ghelt
Dorperlijc met haren lichame?
Seker soe haddic cleine scame.
Dit en ware u niet ghesciet,
352 Waerdi van dorpers aerde niet!
Ic mach mi bedinken onsochte.
Godsat hebdi diet sochte!
Swighet meer deser talen
356 Ende hoert die voghele inden dalen,
Hoe si singhen ende hem vervroyen,
Die tijt sal u te min vernoyen.
Alsic bi u ben al naect
360 Op een bedde wel ghemaect
Soe doet al dat u ghenoecht
Ende dat uwer herten voeght.
Ic hebs in mijn herte toren,
364 Dat ghijt mi heden leit te voren.'

Hi seide: `Lief, en belghet u niet.
Het dede Venus, diet mi riet.
God gheve mi scande ende plaghe
368 Ochtic u emmermeer ghewaghe.'
Si seide: `Ic vergheeft u dan. f.50R,a
Ghi sijt mijn troest voer alle man
Die leven onder den trone.
372 Al levede Absolon die scone
Ende ic des wel seker ware
Met hem te levene M jare
In weelden ende in rusten,
376 In liets mi niet ghecusten.
Lief, ic hebbe u soe vercoren.
Men mocht mi dat niet legghen voren,
Dat ic uwes soude vergheten.
380 Waric in hemelrike gheseten
Ende ghi hier in ertrike,
Ic quame tot u sekerlike.
Ay God, latet onghewroken
384 Dat ic dullijc hebbe ghesproken.
Die minste bliscap in hemelrike
En es hier ghere vrouden ghelike:
Daer es die minste soe volmaect,
388 Datter zielen niet en smaect
Dan Gode te minnen sonder inde.
Al erdsche dinc es ellinde:
Si en doeghet niet een haer
392 Jeghen die minste die es daer.
Diere om pinen die sijn vroet,
Al eest dat ic dolen moet
Ende mi te groten sonden keren
396 Dore u, lieve scone jonchere.'

Dus hadden si tale ende weder tale.
Si reden berch ende dale.
In can u niet ghesegghen wel
400 Wat tusschen hem tween ghevel.
Si voren alsoe voert
Tes si quamen in een poert,
Die scone stont in enen dale.
404 Daer soe bequaemt hem wale,
Dat siere bleven der jaren seven
Ende waren in verweenden leven f.50R,b
Met ghenuechten van lichamen,
408 Ende wonnen II kinder tsamen.
Daer na den seven jaren,
Alse die penninghe verteert waren,
Moesten si teren vanden pande
412 Die si brachten uten lande.
Cleder, scoenheit ende paerde
Vercochten si te halver warde
Ende brochtent al over saen.
416 Doen en wisten si wat bestaen:
Si en conste ghenen roc spinnen
Daer si met mochte winnen.
Die tijt wert inden lande diere
420 Van spisen, van wine ende van biere
Ende van al datmen eten mochte.
Dies hem wert te moede onsochte.
Si waren hem liever vele doet,
424 Dan si hadden ghebeden broet.
Die aermoede maecte een ghesceet
Tusschen hem beiden, al waest hem leet.
Aenden man ghebrac dierste trouwe.
428 Hi lietse daer in groten rouwe
Ende voer te sinen lande weder.
Si en sachen met oghen nye zeder.
Daer bleven met hare ghinder
432 Twee uter maten scone kinder.

Si sprac: `Hets mi comen soe,
Dat ic duchte spade ende vroe.
Ic ben in vele doghens bleven.
436 Die ghene heeft mi begheven,
Daer ic mi trouwen toe verliet.
Maria, Vrouwe, oft ghi ghebiet,
Bidt vore mi ende mine II jonghere,
440 Dat wi niet en sterven van honghere.
Wat salic doen, elendech wijf.
Ic moet beide ziele ende lijf
Bevlecken met sondeghen daden. f.50V,a
444 Maria, Vrouwe, staet mi in staden.
Al constic enen roc spinnen,
In mochter niet met winnen
In tween weken een broet.
448 Ic moet gaen dorden noet
Buten der stat op tfelt
Ende winnen met minen lichame ghelt,
Daer ic met mach copen spise.
452 In mach in ghere wise
Mijn kinder niet begheven.'
Dus ghinc si in een sondech leven,
Want men seit ons over waer,
456 Dat si langhe seven jaer
Ghemene wijf ter werelt ghinc
Ende meneghe sonde ontfinc,
- Dat haer was wel onbequame -
460 Die si dede metten lichame,
Daer si cleine ghenuechte hadde in.
Al dede sijt om een cranc ghewin,
Daer si haer kinder met onthelt.
464 Wat holpt al vertelt,
Die scamelike sonden ende die zwaer
Daer si in was XIIII jaer?
Maer emmer en lietsi achter niet,
468 Hadsi rouwe oft verdriet,
Sine las alle daghe met trouwen
Die seven ghetiden van onser Vrouwen.
Die las si haer te loven ende teren,
472 Dat sise moeste bekeren
Uten sondeliken daden,
Daer si was met beladen
Bi ghetale XIIII jaer,
476 Dat segghic u over waer.
Si was seven jaer metten man,
Die II kindere an hare wan,
Diese liet in ellinde,
480 Daer si doghede groet meswinde. f.50V,b
Die leste VII jaer hebdi gehoert.
Verstaet hoe si levede voert.

Als die XIIII jaer waren ghedaen,
484 Sinde haer God int herte saen
Berouwennesse alsoe groet,
Dat si met enen swerde al bloet
Liever liete haer hoet af slaen,
488 Dan si meer sonden hadde ghedaen
Met haren lichame, alsi plach.
Si weende nacht ende dach
Dat haer oghen selden drogheden.
492 Si seide: `Maria, die Gode soghede,
Fonteyne boven alle wiven,
Laet mi inder noet niet bliven.
Vrouwe, ic neme u torconden,
496 Dat mi rouwen mine sonden
Ende sijn mi herde leet.
Der es soe vele, dat ic en weet
Waer icse dede ocht met wien.
500 Ay lacen, wat sal mijns ghescien?
Ic mach wel jeghen dordeel sorgen,
- Doghen Gods sijn mi verborgen -
Daer alle sonden selen bliken,
504 Beide van armen ende van riken,
Ende alle mesdaet sal sijn ghewroken,
Daer en si vore biechte af ghesproken
Ende penitencie ghedaen.
508 Dat wetic wel sonder waen.
Des benic in groten vare.
Al droghic alle daghe een hare
Ende croeper met van lande te lande
512 Over voete ende over hande,
- Wullen, barvoet sonder scoen -
Nochtan en constic niet ghedoen,
Dat ic van sonden worde vri,
516 Maria, Vrouwe, ghi en troest mi.
Fonteyne boven alle doghet, f.51R,a
Ghi hebt den meneghen verhoghet,
Alse wel Teophuluse sceen.
520 Hi was der quaetster sonderen een
Ende haddem den duvel op ghegeven
Beide ziele ende leven
Ende was worden sijn man.
524 Vrouwe, ghi verloesseten nochtan.
Al benic een besondech wijf
Ende een onghetroest keytijf,
In wat leven ic noy was,
528 Vrouwe, ghedinct dat ic las
Tuwer eren een ghebede.
Toent aen mi u oetmoedechede.
Ic ben ene die es bedroevet
532 Ende uwer hulpen wel behoevet.
Dies maghic mi verbouden:
En bleef hem nye onvergouden
Die u gruete, maget vrie,
536 Alle daghe met ere Ave Marie.
Die u ghebet gherne lesen,
Si moeghen wel seker wesen
Dat hem daer af sal comen vrame.
540 Vrouwe, hets u soe wel bequame,
Uut vercorne Gods bruut:
U sone sinde u een saluut
Te Nazaret, daer hi u sochte,
544 Die u ene boetscap brochte
Die nye van bode was ghehoert.
Daer omme sijn u die selve woert
Soe bequame sonder wanc,
548 Dat ghijs wet elken danc
Die u gheerne daer mede quet.
Al waer hi in sonden belet,
Ghi souten te ghenaden bringhen
552 Ende voer uwen sone verdinghen.'
Dese bedinghe ende dese claghe
Dreef die sondersse alle daghe. f.51R,b
Si nam een kint in elke hant
556 Ende ghincker met doer tlant
In armoede van stede te steden,
Ende levede bider beden.
Soe langhe dolede si achter dlant,
560 Dat si den cloester weder vant
Daer si hadde gheweest nonne,
Ende quam daer savons na der sonne
In ere weduwen huus spade,
564 Daer si bat herberghe doer ghenade,
Dat si daer snachts mochte bliven.
`Ic mocht u qualijc verdriven,'
Sprac die weduwe, `met uwen kinderkinen.
568 Mi dunct dat si moede scinen.
Ruust u ende sit neder.
Ic sal u deilen weder
Dat mi verleent onse Here,
572 Doer siere liever moeder ere.'
Dus bleef si met haren kinden
Ende soude gheerne ondervinden
Hoet inden cloester stoede.
576 `Segt mi,' seitsi, `vrouwe goede,
Es dit covint van joffrouwen?'
`Jaet,' seitsi, `bi miere trouwen,
Dat verweent es ende rike;
580 Men weet niewer sijns ghelike.
Die nonnen diere abijt in draghen,
In hoerde nye ghewaghen
Van hem gheen gherochten
584 Dies si blame hebben mochten.'

Die daer bi haren kinderen sat,
Si seide: `Waer bi segdi dat?
Ic hoerde binnen deser weken
588 Soe vele van ere nonnen spreken.
Alsic verstoet in minen sinne,
Soe was si hier costerinne.
Diet mi seide, hine loech niet. f.51V,a
592 Hets binnen XIIII jaren ghesciet,
Dat si uten cloester streec.
Men wiste noyt waer si weec
Oft in wat lande si inde nam.'
596 Doen wert die weduwe gram
Ende seide: `Ghi dunct mi reven!
Derre talen seldi begheven
Te segghene vander costerinnen,
600 Oft ghi en blijft hier niet binnen!
Si heeft hier costersse ghesijn
XIIII jaer den termijn,
Dat men haers noyt ghemessen conde
604 In alden tiden ene metten stonde,
Hen si dat si waer onghesont.
Hi ware erger dan een hont
Diere af seide el dan goet.
608 Si draghet soe reynen moet
Die eneghe nonne draghen mochte.
Die alle die cloesters dore sochte
Die staen tusschen Elve ende der Geronde,
612 Ic wane men niet vinden en conde
Ne ghene die gheesteliker leeft.'

Die alsoe langhe hadde ghesneeft,
Dese tale dochte haer wesen wonder
616 Ende seide: `Vrouwe, maect mi conder:
Hoe hiet haer moeder ende vader?'
Doe noemesise beide gader.
Doen wiste si wel dat si haer meende.
620 Ay God, hoe si snachs weende
Heymelike voer haer bedde!
Si seide: `Ic en hebbe ander wedde
Dan van herten groet berouwe.
624 Sijt in mijn hulpe, Maria, Vrouwe.
Mijn sonden sijn mi soe leet.
Saghic enen hoven heet,
Die in groten gloyen stonde,
628 Dat die vlamme ghinghe uten monde, f.51V,b
Ic croper in met vlite,
Mochtic mier sonden werden quite.
Here, ghi hebt wan hope verwaten:
632 Daer op willic mi verlaten.
Ic ben die altoes ghenade hoept,
Al eest dat mi anxt noept
Ende mi bringt in groten vare.
636 En was nye soe groten sondare
Sint dat ghi op ertrike quaemt
Ende menschelike vorme naemt
Ende ghi aen den cruce wout sterven,
640 Sone lieti den sondare niet bederven
Die met berouwenesse socht gnade:
Hi vantse, al quam hi spade,
Alst wel openbaer scheen
644 Den enen sondare vanden tween,
Die tuwer rechter siden hinc.
Dats ons een troestelijc dinc,
Dat ghine ontfinc onbescouden.
648 Goet berou mach als ghewouden.
Dat maghic merken an desen:
Ghi seit: "Vrient, du salt wesen
Met mi heden in mijn rike.
652 Dat segghic u ghewaerlike."
Noch, Here, waest openbare
Dat Gisemast, die mordenare,
Ten lesten om ghenade bat.
656 Hine gaf u weder gout no scat
Dan hem berouden sine sonden.
U ontfermecheit en es niet te gronden,
Niet meer dan men mach
660 Die zee uut sceppen op enen dach
Ende droghen al toten gronde.
Dus was nye soe grote sonde,
Vrouwe, u ghenaden en gaen boven.
664 Hoe soudic dan sijn verscoven
Van uwer ontfermecheit, f.52R,a
Ocht mi mijn sonden sijn soe leit?'

Daer si lach in dit ghebede,
668 Quam een vaec in al haer lede
Ende si wert in slape sochte.
In enen vysioen haer dochte,
Hoe een stemme aen haer riep
672 Daer si lach ende sliep:
`Mensche, du heves soe langhe gecarmt,
Dat Maria dijns ontfarmt,
Want si heeft u verbeden.
676 Gaet inden cloester met haestecheden.
Ghi vint die doren open wide
Daer ghi uut ginges ten selven tide
Met uwen lieve, den jonghelinc,
680 Die u inder noet af ghinc.
Al dijn abijt vinstu weder
Ligghen opten outaer neder.
Wile, covele ende scoen
684 Moeghedi coenlijc ane doen.
Des danct hoeghelike Marien.
Die slotele vander sacristien,
Die ghi voer tbeelde hinct
688 Snachs, doen ghi uut ghinct,
Die heeft si soe doen bewaren,
Datmen binnen XIIII jaren
Uwes nye en ghemiste,
692 Soe dat yemen daer af wiste.
Maria es soe wel u vrient,
Si heeft altoes voer u ghedient
Min no meer na dijn ghelike.
696 Dat heeft de Vrouwe van hemelrike,
Sonderse, doer u ghedaen.
Si heet u inden cloester gaen.
Ghi en vint nyeman op u bedde.
700 Hets van Gode dat ic u quedde.'

Na desen en waest niet lanc,
Dat si uut haren slape ontspranc. f.52R,b
Si seide: `God, gheweldechere,
704 En ghehinct den duvel nemmermere,
Dat hi mi bringhe in mere verdriet
Dan mi nu es ghesciet.
Ochtic nu inden cloester ghinghe
708 Ende men mi over dieveghe vinghe,
Soe waric noch meer ghescent,
Dan doen ic ierst rumde covent.
Ic mane u, God die goede,
712 Dor uwen pretiosen bloede
Dat uut uwer ziden liep:
Ocht die stemme die aen mi riep
Hier es comen te minen baten,
716 Dat sijs niet en moete laten,
Si en come anderwerf tot hare
Ende derde werven openbare,
Soe dat ic mach sonder waen
720 Weder in minen cloester gaen.
Ic wilre om benedien
Ende loven altoes Marien!'

Sanders snachs, moghedi horen,
724 Quam haer een stemme te voren,
Die op haer riep ende seide:
`Mensche, du maecs te langhe beide.
Ganc weder in dinen cloester.
728 God sal wesen dijn troester.
Doet dat Maria u ontbiet.
Ic ben haer bode, en twivels niet.'
Nu heefsise anderwerf vernomen,
732 Die stemme, tote haer comen,
Ende hietse inden cloester gaen.
Nochtan en dorst sijs niet bestaen.
Der derder nacht verbeyt si noch
736 Ende seide: `Eest elfs ghedroch
Dat mi comt te voren,
Soe maghic cortelike scoren
Des duvels ghewelt ende sine cracht, f.52V,a
740 Ende ocht hire comt te nacht,
Here, soe maecten soe confuus,
Dat hi vare uten huus,
Dat hi mi niet en moete scaden.
744 Maria, nu staet mi in staden,
Die ene stemme ane mi sint,
Ende hiet mi gaen int covint.
Ic mane u, Vrouwe, bi uwen kinde,
748 Dat ghise mi derdewerven wilt sinden.'

Doen waecte si den derden nacht.
Een stemme quam van Gods cracht
Met enen over groten lichte
752 Ende seide: `Hets bi onrechte,
Dat ghi niet en doet dat ic u hiet,
Want u Maria bi mi ontbiet.
Ghi moecht beiden te lanc.
756 Gaet inden cloester sonder wanc.
Ghi vint die doren op ende wide ontdaen:
Daer ghi wilt, moghedi gaen.
U abijt vindi weder
760 Ligghende opten outaer neder.'
Als die stemme dit hadde gheseit,
En mochte die zondersse, die daer leit,
Die claerheit metten oghen wel sien.
764 Si seide: `Nu en darf mi niet twien:
Dese stemme comt van Gode
Ende es der maghet Marien bode.
Dat wetic nu sonder hone:
768 Si comt met lichte soe scone.
Nu en willics niet laten,
Ic wille mi inden cloester maken.
Ic saelt oec doen in goeder trouwen
772 Opten troest van onser Vrouwen,
Ende wille mijn kinder beide gader
Bevelen Gode, onsen vader.
Hi salse wel bewaren.'
776 Doen toech si ute al sonder sparen f.52V,b
Haer cleder, daer sise met decte
Heymelike, dat sise niet en wecte.
Si cussese beide aen haren mont.
780 Si seide: `Kinder, blijft ghesont.
Op den troest van onser Vrouwen
Latic u hier in goeder trouwen;
Ende hadde mi Maria niet verbeden,
784 Ic en hadde u niet begheven
Om al tgoet dat Rome heeft binnen.'
Hoert wes si sal beghinnen.

Nu gaet si met groten weene
788 Ten cloester waert, moeder eene.
Doen si quam inden vergiere,
Vant si die dore ontsloten sciere.
Si ghincker in sonder wanc.
792 `Maria, hebbes danc:
Ic ben comen binnen mure.
God gheve mi goede aventure.'
Waer si quam, vant si die dore
796 Al wide open jeghen hore.
In die kerke si doe trac.
Heymelike si doe sprac:
`God, Here, ic bidde u met vlite:
800 Hulpt mi weder in minen abite,
Dat ic over XIIII jaer
Liet ligghen op onser Vrouwen outaer
Snachs, doen ic danen sciet.'
804 Dit en es gheloghen niet,
Ic segt u sonder ghile:
Scone, covele ende wile
Vant si ter selver stede weder
808 Daer sijt hadde gheleit neder.
Si traect an haestelike
Ende seide: `God van hemelrike
Ende Maria, maghet fijn,
812 Ghebenedijt moetti sijn!
Ghi sijt alre doghet bloeme. f.53R,a
In uwen reine magedoeme
Droeghedi een kint sonder wee,
816 Dat Here sal bliven emmermee.
Ghi sijt een uut vercoren werde:
U kint maecte hemel ende erde.
Dese ghewelt comt u van Gode
820 Ende staet altoes tuwen ghebode.
Den Here, die es ons broeder,
Moghedi ghebieden als moeder
Ende hi u heten lieve dochter.
824 Hier omme levic vele te sochter:
Wie aen u soect ghenade,
Hi vintse, al comt hi spade.
U hulpe die es alte groet.
828 Al hebbic vernoy ende noet,
Hets bi u ghewandelt soe,
Dat ic nu mach wesen vroe.
Met rechte maghic u benedien.'
832 Die slotele vander sacristien
Sach si hanghen in ware dinc
Vor Marien, daer sise hinc.
Die slotele hinc si aen hare
836 Ende ghinc ten core, daer si clare
Lampten sach berren in allen hoeken.
Daer na ghinc si ten boeken
Ende leide elc op sine stede,
840 Alsi dicke te voren dede;
Ende si bat der maghet Marien,
Dat sise van evele moeste vrien
Ende haer kinder, die si liet
844 Ter weduwen huus in zwaer verdriet.
Binnen dien was die nacht ghegaen,
Dat dorloy begonste te slaen,
Daer men middernacht bi kinde.
848 Si nam cloc zeel biden inde
Ende luude metten so wel te tiden,
Dat sijt hoerden in allen ziden. f.53R,b
Die boven opten dormter laghen,
852 Die quam alle sonder traghen
Vanden dormter ghemene.
Sine wisten hier af groet no clene.
Si bleef inden cloester haren tijt
856 Sonder lachter ende verwijt:
Maria hadde ghedient voer hare,
Ghelijc oft sijt selve ware.
Dus was die sonderse bekeert
860 Maria te love, die men eert,
Der maghet van hemelrike,
Die altoes ghetrouwelike
Haren vrient staet in staden,
864 Alsi in node sijn verladen.

Dese joffrouwe, daer ic af las,
Es nonne alsi te voren was.
Nu en willic vergheten niet
868 Haer twee kindere, die si liet
Ter weduwen huus, in groter noet.
Si en hadden ghelt noch broet.
In can u niet vergronden,
872 Doen si haer moeder niet en vonden,
Wat groter rouwe datsi dreven.
Die weduwe ghincker sitten neven:
Si hadder op ontfermenisse.
876 Si seide: `Ic wille toter abdisse
Gaen met desen II kinden.
God sal hare int herte sinden
Dat si hen goet sal doen.'
880 Si deden ane cleder ende scoen.
Si ghincker met in covent.
Si seide: `Vrouwe, nu bekent
Den noet van desen tween wesen.
884 Die moeder heefse met vresen
Te nacht in mijn huus gelaten
Ende es ghegaen hare straten,
Ic en weet west noch oest. f.53V,a
888 Dus sijn die kinder onghetroest.
Ic hulpe hen gheerne, wistic hoe.'
Die abdisse spracker toe:
`Houtse wel, ic saelt u lonen,
892 Dat ghijs u niet en selt becronen,
Na dat si u sijn ghelaten.
Men gheve hen der caritaten
Elcs daghes om Gode.
896 Sint hier daghelijcs enen bode
Die hen drincken hale ende eten.
Gheberst hen yet, laet mi weten.'
Die weduwe was vroe
900 Dat haer comen was alsoe.
Si nam die kinder met hare
Ende hadder toe goede ware.
Die moeder, diese hadde ghesoghet
904 Ende pine daer om ghedoeghet,
Haer was wel te moede,
Doen sise wiste in goeder hoede,
Haer kinder die si begaf
908 In groter noet ende ghinc af.
Sine hadde vaer no hinder
Voert meer om hare kinder.
Si leide vort een heylech leven.
912 Menech suchten ende beven
Hadsi nacht ende dach,
Want haer die rouwe int herte lach
Van haren quaden sonden,
916 Die si niet en dorste vermonden
Ghenen mensche, no ontdecken,
Noe in dichten oec vertrecken.

Hier na quam op enen dach
920 Een abt, diese te visenteerne plach
Eenwerven binnen den jare,
Om te vernemen oft daer ware
Enech lachterlike gheruchte,
924 Daer si blame af hebben mochte. f.53V,b
Sdaghes als hire comen was,
Lach die sonderse ende las
Inden coer haer ghebet
928 In groter twivelingen met.
Die duvel becorese metter scame,
Dat si haer sondelike blame
Vore den abt niet en soude bringhen.
932 Alsi lach inder bedinghen,
Sach si, hoe dat neven haer leet
Een jonghelinc met witten ghecleet.
Hi droech in sinen arm al bloet
936 Een kint, dat dochte haer doet.
Die jonghelinc warp op ende neder
Enen appel ende vinken weder
Vor tkint, ende maecte spel.
940 Dit versach die nonne wel,
Daer si in haer ghebede lach.
Si seide: `Vrient, oft wesen mach
Ende of ghi comen sijt van Gode,
944 Soe manic u bi sine ghebode,
Dat ghi mi segt ende niet en heelt,
Waer om ghi voer dat kint speelt
Metten sconen appel roet,
948 Ende het leet in uwen arm doet?
U spel en helpt hem niet een haer.'
`Seker, nonne, ghi segt waer:
En weet niet van minen spele
952 Weder luttel no vele.
Hets doet: en hoert no en siet.
Al des ghelike en weet God niet,
Dat ghi leest ende vast.
956 Dat en helpt u niet een bast.
Hets al verloren pine,
Dat ghi neemt discipline.
Ghi sijt in sonden soe versmoert,
960 Dat God u beden niet en hoert
Boven in sijn rike. f.54R,a
Ic rade u: haestelike
Gaet ten abt, uwen vader,
964 Ende verteelt hem algader
U sonden al sonder lieghen.
Laet u den duvel niet bedrieghen.
Die abt sal u absolveren
968 Vanden sonden die u deren.
Eest dat ghise niet en wilt spreken,
God salse zwaerlike an u wreken.'
Die jonghelinc ghinc ute haer oghen.
972 Hine wilde haer nemmer vertoghen.
Dat hi seide, heeft si verstaen.
Smorghens ghinc si alsoe saen
Ten abt ende bat dat hi hoerde
976 Haer biechte van worde te worde.
Die abt was vroet van sinne.
Hi seide: `Dochter, lieve minne,
Des en willic laten niet.
980 Bepeinst u wel ende besiet
Volcomelijc van uwen sonden.'
Ende si ghinc ten selven stonden
Den heyleghen abt sitten neven
984 Ende ondecten hem al haer leven
Ende haer vite van beghinne:
Hoe si met ere dulre minne
Becort was soe uter maten,
988 Dat si moeste ligghen laten
Haer abijt met groten vare
Eens snachts op onser Vrouwen outare,
Ende rumede den cloester met enen man,
992 Die twee kindere aen hare wan.
Al dat haer ye was ghesciet,
Dies ne liet si achter niet.
Wat si wiste in haer herte gront,
996 Maecte si den abt al cont.
Doen si ghebiecht hadde algader,
Sprac dabt, die heyleghe vader: f.54R,b
`Dochter, ic sal u absolveren
1000 Vanden sonden die u deren,
Die ghi mi nu hebt ghelijt.
Gheloeft ende ghebenedijt
Moet die moeder Gods wesen.'
1004 Hi leide haer op thoeft met desen
Die hant ende gaf haer perdoen.
Hi seide: `Ic sal in een sermoen
U biechte openbare seggen,
1008 Ende die soe wiselike beleggen,
Dat ghi ende u kinder mede
Nemmermeer te ghere stede
Ghenen lachter en selt ghecrigen.
1012 Het ware onrecht, soudement swigen,
Die scone miracle die ons Here
Dede doer siere moeder ere.
Ic saelt orconden over al.
1016 Ic hope, datter noch bi sal
Menech sondare bekeren
Ende onser liever Vrouwen eren.'

Hi deet verstaen den covende,
1020 Eer hi thuus weder wende,
Hoe ere nonnen was ghesciet.
Maer sine wisten niet
Wie si was: het bleef verholen.
1024 Die abt voer Gode volen.
Der nonnen kinder nam hi beide
Ende vorese in sijn gheleide.
Grau abijt dedi hen an
1028 Ende si worden twee goede man.
Haer moeder hiet Beatrijs.
Loef Gode ende prijs
Ende Maria, die Gode soghede,
1032 Ende dese scone miracle toghede.
Si halp haer uut alre noet.
Nu bidden wi alle, cleine ende groet,
Die dese miracle horen lesen, f.54V,a
1036 Dat Maria moet wesen
Ons vorsprake int soete dal
Daer God die werelt doemen sal.

Amen.

AT 0770 - The Nun who Saw the World    AT 0770 - The Nun who Saw the World   

ATU 0770 - The Nun who Saw the World.    ATU 0770 - The Nun who Saw the World.   

Een jonge non, inmiddels opgeklommen tot kosteres, blijft ondanks haar toewijding geobsedeerd door een jeugdliefde. Na een onderhoud met haar vriend, besluit ze het klooster te ontvluchten. Nadat de vriend kleding en andere kostbaarheden voor haar heeft gekocht, vluchten ze 's nachts te paard. De non heeft haar habijt en sleutels achtergelaten bij het beeld van Maria. Zeven jaar leven de non en de jongeman in weelde. Als het geld op is, laat de jongeman haar met haar twee kinderen in de steek. De non is gedwongen om zich te prostitueren om in hun levensonderhoud te kunnen voorzien. Na zeven jaar krijgt ze berouw en trekt met haar kinderen als bedelares door het land. Ze krijgt onderdak bij een weduwe nabij haar oude klooster. Driemaal krijgt de non 's nachts een goddelijke opdracht om terug te keren naar het klooster: Maria heeft al die veertien jaren haar werk waargenomen. De non keert terug naar het klooster en herneemt ongemerkt haar taak. In een visioen krijgt ze te verstaan, dat ze haar zonden moet biechten. Na de biecht ontvangt ze absolutie van de abt, die de wonderlijke geschiedenis wereldkundig maakt. De twee zoons van de non worden door de abt meegenomen en zij worden monniken.

Handschrift KB Den Haag 76 E 5 (fol. 47Va-54Va)

K1841.1 - The nun who saw the world (Sister Beatrice).    K1841.1 - The nun who saw the world (Sister Beatrice).   

14e eeuw

De kritische editie is naar: Beatrijs. Een middeleeuws Maria-mirakel. Vertaald door Willem Wilmink. Met een inleiding en een teksteditie door Theo Meder. Amsterdam 1995.
De titel Beatrijs is pas in de 19e eeuw aan het gedicht gegeven.
Als bronnen voor de Middelnederlandse bewerking zijn aangewezen: Caesarius van Heisterbach `De Beatrice custode' in de Dialogus miraculorum en pseudo-Caesarius van Heisterbach `De puella, pro qua beata virgo Maria quindecim annos servivit in custodia sui conventus' in de Libri octo miraculorum.
Zie onder Beeld voor een afbeelding van de openingspagina van het manuscript.

The Nun who Saw the World

Maria    Maria   

Beatrijs    Beatrijs   

Ghijsbrecht    Ghijsbrecht   

Willemijn [Wilhelmiet]    Willemijn [Wilhelmiet]   

Venus    Venus   

God    God   

[Jezus Christus]    [Jezus Christus]   

Ave Maria    Ave Maria   

Absolon [Amsalom]    Absolon [Amsalom]   

Teophuluse [Theophilus]    Teophuluse [Theophilus]   

Elve [Elbe]    Elve [Elbe]   

Geronde [Gironde]    Geronde [Gironde]   

Gisemast [Dismas]    Gisemast [Dismas]   

[Dal van Josaphat]    [Dal van Josaphat]   

Lazarus    Lazarus   

Nazareth    Nazareth   

Rome    Rome   

2013-03-01 14:46:21